مریخ یا بهرام (Mars)، چهارمین سیاره منظومه شمسی و نزدیک ترین سیاره به زمین است. قطر این سیاره نصف قطر زمین است و مساحتی برابر با تمام خشکی‌های روی زمین دارد. سیاره مریخ همانند زمین دارای کوه، دره های عمیق، یخچال‌های قطبی، طوفان، غبار و فصل می‌باشد. مطابق محاسبات انجام شده توسط فضاپیماها فاصله متوسط مریخ از خورشید ۲۲۷/۹۴، سرعت مداری ۲۴/۱۴، دمای سطحی ۲۵ تا ۱۲۰ درجه سانتی گراد، جرم ۰/۱۱، چگالی متوسط ۳/۹۵، جاذبه ۰/۳۸ و دارای دو قمر (با نام های دیموس و فوبوس) می‌باشد. جو مریخ از ۹۵ درصد کربن دی اکسید و ۲۰ درصد اکسیژن، ۱ تا ۲ درصد آرگون و مقدار کمی بخار آب تشکیل شده است. عمر مریخ همانند سایر اجرام آسمانی حدود ۶/۴ بیلیون سال نوری تخمین زده شده است.

چگونه می‌توان مریخ را رصد کرد؟

اگر بخواهیم مریخ را از روی سطح زمین و از طریق تلسکوپ رصد کنیم. بهترین زمان برای رصد این سیاره سرخ رنگ از تیر ماه آغاز می‌شود. در این زمان سیاره مریخ با فاصله بسیار زیادی از خورشید طلوع و غروب می‌کند و پیدا کردن آن در مسیر حرکت خورشید و سایر سیارات بسیار آسان است. مریخ در نقطه طلوع خود در تیر ماه اندکی قبل از خورشید طلوع می‌کند. رنگ قرمز این سیاره آن را از دیگر اجرام آسمانی متمایز می‌کند و تشخیص آن در میان دیگر سیارات، آسان است. آسمان کویر می‌تواند بهترین گزینه در این فصل برای رصد سیارات باشد.

شکل مریخ از فاصله دور و نزدیک چگونه است؟

مریخ از فاصله دور و به کمک تلسکوپ همانند یک قرص قرمز رنگ دیده می‌شود. یک تلسکوپ کوچک می‌تواند ویژگی‌های اصلی سطح این سیاره، کلاهک‌های سفید روی آن، نواحی قرمز و نارنجی، سطوح خاکستری و تاریک تر را نشان دهد. سطوح خاکستری متمایل به سبز تیره دیده می‌شوند این سبزی ناشی از خطای دید است در حقیقت این نواحی قرمز با شدت زیاد هستند. تمام این سیاره از دور مانند بیابانی وسیع است. سطح مریخ، که توسط فضاپیماها از نزدیک رصد شده است وجود سطح خشک با حفره‌های به هم فشرده شبیه ماه، صخره‌ها در میان شن و ماسه‌ها، کلاهک‌های قطبی، دو نیمکره با صفات مکانی متفاوت، آتشفشان‌های مهیب،کوه و یک تنگه بزرگ را تأیید کرده اند.

شگفتی‌های مریخ

نخستین کسی که در سال ۱۶۱۰ با تلسکوپ به دیدار شگفتی‌های مریخ رفت و دریافت که ظاهری شبیه ماه دارد، گالیله بود. کریستین هویگنی در سال ۱۶۵۹ اولین تصویر ارزشمند مریخ را تهیه کرد. او همچنین توانست به چرخش ۲۴ ساعته مریخ پی ببرد. در سال ۱۶۸۶ یک ستاره شناس ایتالیایی بنام جی.دی.کاسینی کلاهک‌های سفید مریخ را کشف کرد. در طول سال‌های ۱۷۷۷ تا ۱۷۸۳ ویلیام هرشل وجود یخ و برف در سطح مریخ را اثبات کرد و توانست به جو رقیق آن پی ببرد و زمان و چرخش محوری مریخ را با دقت بسیار محاسبه کند. تا سال‌ها بعد ستاره شناسان همچنان به رصد شگفتی‌های مریخ پرداختند تا سال ۱۹۶۵ سفینه‌ی فضایی ماینر۴ توانست از فاصله ۱۰ هزار کیلومتری سطح مریخ عبور کند و اطلاعات با ارزشی را به زمین مخابره کند. در سال ۱۹۷۶ سفینه های فضایی وایکینگ ۱ و۲ در سطح مریخ فرود آمدند و اولین اکتشافات و اطلاعات موثق از سطح مریخ را به زمین فرستادند. کشف شگفتی‌های مریخ امروزه توسط فضاپیماها همچنان ادامه دارد.

چرا مریخ به رنگ سرخ دیده می‌شود؟

بر اساس عکس‌های بدست آمده و اطلاعاتی که سفینه‌های فضایی و فضاپیماها به زمین ارسال کرده اند، عکس‌های رنگی، منظره‌ای کاملاً خشک و بیابانی را نشان می‌دهند که پوشیده از سنگ‌ها و حفره‌های پراکنده‌اند. رنگ قرمز این سیاره به خاطر وجود سنگ‌های دارای اکسید آهن (زنگ اهن) است. اگرچه این نوع سنگ‌ها در روی زمین نیز یافت می‌شوند. اما تنها مریخ است که چنین رنگی دارد. خاکبرداری که توسط سفینه‌های فضایی انجام شد، نشان داد غبار سرخی روی سنگ‌هایی تیره تر سطح مریخ را فراگرفته است. به دلیل وجود این غبار سرخ، حتی آسمان مریخ هم به رنگ قرمز دیده می‌شود.

چرا غروب مریخ آبی رنگ است؟

بر اساس تصاویر تهیه شده، غروب خورشید در مریخ تفاوت زیادی با غروب خورشید در زمین دارد، به طوری که به جای طیف‌های زرد و قرمز شاهد طیف آبی در آسمان هستیم. علت به وجود آمدن این رنگ آبی در هنگام غروب، باریک بودن اتمسفر و غبار موجود در مریخ است. جو مریخ بسیار رقیق است و از دی اکسید کربن و مقدار زیادی غبار تشکیل شده است. این غبارها در هنگام غروب خورشید منجر به پراکنده شدن نور آبی می‌شوند و نور قرمز را از خود عبور می‌دهند که این پدیده منجر به آبی شدن غروب در مریخ می‌شود.

ویژگی‌ها و شباهت‌ها بین مریخ و زمین

ویژگی‌ها و شباهت‌هایی بین مریخ و زمین وجود دارد اما می‌توان گفت که این تشابهات نسبی می‌باشند. محور چرخش مریخ مانند زمین دارای انحراف است که این امر موجب به وجود آمدن فصل‌های مختلف بر روی مریخ شده است. مدار مریخ بیضی شکل است. برخی از تصاویری که فضاپیماهای ناسا از سطح مریخ به زمین فرستاده اند، شباهت بسیاری به تصاویر هوایی گرفته شده از سطح زمین دارند، یعنی دارای دشت‌ها، دره‌ها، آبگذرها، آتشفشان‌ها و یخ‌های قطبی می‌باشد. اکسیژن موجود در اتمسفر مریخ در مقایسه با اکسیژن زمین بسیار اندک است. اتمسفر مریخ مانند زمین دارای یک چرخه عمومی و الگوی بادی است. جو مریخ از جو زمین رقیق تر است و با سرعتی کم تر از زمین در مدار خود حرکت می‌کند. مریخ نیز شبیه زمین است. یکی از شباهت‌های حیرت آور مریخ به زمین دارا بودن شرایط حیات است.

مریخ دارای بلند ترین کوه و عمیق ترین دره منظومه شمسی

مریخ تنها سیاره در منظومه شمسی است که بلندترین کوه و عمیق ترین دره منظومه شمسی را در خود جای داده است. نکته جالب این است که این کوه از زمین قابل مشاهده است و احتمالا منجمان قرن نوزدهم نیز از وجود آن اطلاع داشته اند. شگفتی دیگر مریخ دره مارینر می‌باشد که عمیق ترین دره شناخته شده توسط بشر است، به طوری که دارای ۴ هزار کیلومتر طول و ۲۰۰ کیلومتر عرض است و در عمیق ترین قسمت‌ها ۸ تا ۱۰ کیلومتر عمق دارد.

مریخ دارای بزرگترین کوه های آتشفشانی

بزرگترین کوه‌های آتشفشانی موجود در منظومه شمسی را می‌توان در مریخ یافت. الیمپوس بلندترین این کوه‌های آتشفشانی است که ارتفاعی حدود ۲۷ کیلومتر و قطری به اندازه ۶۰۰ کیلومتر دارد. سه آتشفشان بزرگ دیگر مریخ آرسیا، پاونیز، آسکرئوس نام دارند. شیب این آتشفشان‌ها همانند آتشفشان‌های هاوایی، به تدریج زیادتر می‌شود. دانشمندان نمی‌دانند که چه زمانی آخرین فعالیت عظیم آتشفشانی در مریخ اتفاق افتاده است.

حیات یا عدم وجود حیات برروی مریخ

دانشمندان بر این عقیده اند که احتمالا روزگاری در مریخ حیات وجود داشته است. حتی این احتمال وجود دارد که موجودات زنده هنوز دوام آورده و وجود داشته باشند. مریخ دارای سه عامل اصلی حیات می‌باشد: ۱) عناصر شیمیایی مانند کربن، اکسیژن، هیدروژن و نیتروژن ۲) منبع انرژی ۳) آب مایع، اما برخی معتقدند که وجود جو رقیق و فعالیت‌های زمین شناسی اندک، عواملی برای عدم وجود حیات در مریخ هستند. در سال ۱۹۹۶ مرکز فضایی جانسون ناسا در هیوستن، اعلام کرد که مدرکی دال بر وجود جانوران میکروسکوپی در مریخ یافته‌اند. آن‌ها این مدرک را درون یک سنگ آسمانی که به جو رمین رسیده بود، پیدا کرده بودند، دانشمندان دراین مورد نظرات گوناگون دارند و البته تاکنون هیچ توافق علمی جامعی برای اثبات وجود حیات در مریخ، انجام نشده است.