روزگاری همین که ستاره دنباله ‌داری در آسمان پیدا می‌شد، مردم به شدت احساس ترس به سراغشان می آمد، تا پیش از قرن شانزدهم، آن ها ستاره های دنباله دار را معمولاً به عنوان نشانه هایی بد برای مرگ شاهان یا انسان های نجیب، یا فاجعه های آینده مانند: بلا، وبا، جنگ یا مرگ در نظر می گرفتند یا حتی به حملات موجودات فضایی علیه ساکنان زمینی تعبیر می کردند. ستارگان دنباله ‌دار اجرام آسمانی هستند که گاهی در آسمان دیده می شوند. هر ستاره دنباله‌دار از یک مسیر نورانی و دنباله‌ای طویل تشکیل شده است که سر آن ممکن است به بزرگی خورشید و انتهای آن در حدود صد میلیون کیلومتر باشد. تقریبا در هر ده سال، یک بار ستاره دنباله‌داری درخشان در آسمان ظاهر شده و دنباله‌های نورانی آنها هفته‌ها قابل مشاهده می‌باشند. ستاره شناسان صدها دنباله‌دار را شناسایی کرده‌اند. هر سال ۲۴ دنباله‌دار به محدوده ما در منظومه شمسی می‌آیند. نور این دنباله‌دارها به حدی است که بدون تلسکوپ نمی شود آن ها را دید. عده اندکی که  نور ودرخشندگی زیادی دارند، از باشکوه ترین مناظر آسمانی هستند.

ستاره دنباله دار چیست؟

دنباله دارها از گلوله یخی و برفی با مخلوطی از گرد و غبار، سنگ و صخره تشکیل شده اند که در یک مداری  به دور خورشید در حال چرخش می باشند. با نزدیک شدن به خورشید قسمت های خارجی یخی این ستاره کم کم ذوب می شود و باعث آزاد شدن خرده سنگ ها و گرد و غباری می شود که درون آن بوده است. همه ی این مواد آزاد شده به همراه بخار ناشی از ذوب گلوله برفی باعث تشکیل دنباله ی کشیده ی زیبایی می شوند.

اکنون می‌دانیم که ستاره‌های دنباله دارها باقی مانده‌ای از شروع منظومه شمسی در حدود 6/4 میلیارد سال پیش هستند که بیشترین ماده تشکیل دهنده آن‌ها یخ است و با لایه‌ای از مواد آلی تیره پوشانده شده اند. این ستاره‌ها به عنوان گلوله‌های برفی کثیف نیزشناخته می شوند. این ستاره‌ها شامل سرنخ‌های مهمی در مورد شکل‌گیری منظومه شمسی هستند. همچنین ممکن است ستاره‌های دنباله دار آب، ترکیبات آلی و سایر عناصر سازنده حیات را به زمین و سایر قسمت‌های منظومه شمسی آورده باشند. اکنون طبق گزارشات ناسا 3709 ستاره دنباله دار شناخته شده است.

تاریخچه ستاره دنباله دار

ظهور دنباله‌دارها هزاران سال پیش گزارش داده شد. برخی از آنها مهمان های منظمی هستند. مثلا: ستاره دنباله‌دار هالی از زمان پیش از میلاد مسیح ، هر ۷۵ سال یک بار ظاهر می‌شود و اواخر سال ۱۳۶۴ و اوایل ۱۳۶۵ شمسی (۱۹۸۶ میلادی) بار دیگر شاهد بازگشت آن بودیم. شرایط مشاهده این دنباله‌دار در اروپا و آمریکای شمالی مناسب نبود، ولی در استرالیا و زلاندنو به وضوح دیده می‌شد. ستاره دنباله‌دار عظیمی که در سال ۱۸۴۳ مشاهده شد، دارای دنباله‌ای به طول ۳۳۰ میلیون کیلومتربود. در هند ، ستاره شناسان در قرن ۶ معتقد بودند که ستاره های دنباله دار اجرام آسمانی هستند که به صورت دوره ای ظاهر می شوند. در سال ۱۳۰۱، جویتو نقاش ایتالیایی اولین شخصی بود که یک دنباله دار را به طور دقیق و تشریحی به تصویر کشید. جویتو در اثر خود ستاره دنباله دار هالی را به تصویر کشید.

مبدأ و منشأ پیدایش دنباله دارها

دنباله دارها نیز مانند سیارات که از خرده سنگ ها ساخته شده اند و همراه با ترکیبات یخ زده می باشند، از بقایای منظومه شمسی تشکیل شده اند. منشأ اصلی آن ها را می توان از دو منطقه ای که خارج منظومه شمسی هستند به نام های «کمربند کوییپر» و «ابر اورت» دانست. دنباله دارهایی که ازکمربند کوییپر می آیند دوره تناوب کوتاهی (کمتر از ۲۰۰ سال) دارند. این کمربند سرشار از مواد یخی و به شکل حلقه در فراسوی سیاره نپتون واقع شده است. در بالای کمربند کوییپر و در کناره منظومه شمسی، ابر اورت به شکل کره ای در فاصله یک سال نوری از خورشید قرار داشته و منشأ پیدایش دنباله دارها با دوره تناوب طولانی می باشد. ابر اورت از آمونیاک منجمد، یخ آب، صخره، متان، و سیانوژن ساخته شده است.

چگونگی نام گذاری دنباله دارها

نامگذاری دنباله دارها می‌تواند پیچیده باشد. اسامی که روی دنباله دارها گذاشته می شود طی دو قرن گذشته از چندین قرارداد پیروی کرده است. پیش از اوایل قرن بیستم، بیشتر ستاره های دنباله دار توسط سال ظهور مورد اشاره قرار می گرفتند، گاهی اوقات صفت اضافی به دنباله دارهایی که به خصوص درخشان بودند می دادند. مانند: “دنباله دار بزرگ ۱۶۸۰” ، “دنباله دار بزرگ ۱۸۸۲” و “دنباله دار بزرگ ژانویه ۱۹۱۰”.

پس از اینکه ادموند هالی اثبات کرد که دنباله دارهای سال های ۱۵۳۱ ، ۱۶۰۷ و ۱۶۸۲ در واقع یک دنباله دار هستند و با محاسبه مدار با موفقیت بازگشت آن را در سال ۱۷۵۹ پیش بینی کرد، این دنباله دار به دنباله دار هالی معروف شد. اما به طور کلی ستاره‌های دنباله دار بر اساس کاشف خود یعنی شخص یا سفینه فضایی که آن‌ها را پیدا کرده است نامگذاری می‌شوند. این دستورالعملی است که اتحادیه نجوم بین المللی در قرن گذشته آماده کرده است. به عنوان مثال: دنباله دار Shoemaker-Levy 9 به این دلیل به این نام شناخته شد که نهمین دنباله دار دوره‌ای کوتاه بود که توسط «اوژن و کارولین شویمکر» (Eugene and Carolyn Shoemaker) و «دیوید لوی» (David Levy) کشف شد. از آنجا که فضاپیماها در کشف و بررسی ستاره‌های دنباله دار بسیار موثر و کارآمد هستند بسیاری از دنباله دارها به نام‌های SOHO، LINEAR یا WISE شناخته می‌شوند.

چند نمونه از ستاره های دنباله دار معروف

ستاره دنباله دار هالی

هالی در سال ۱۷۰۵ توسط ادموند هالی کشف شد. دنباله دار هالی هر ۷۵ تا ۷۶ سال یکبار قابل مشاهده است.

ستاره دنباله دار هیل-بوپ

هیل بوپ قبل از کشف توسط یک فرقه کالیفرنیایی بسیار مشهور به عنوان فضا پیما شناخته می شد و به همین دلیل مشهور است. این دنباله دار در سال ۱۹۹۷ دیده شد و تقریباً برای ۲۳۰۰ سال دیگر قابل مشاهده نخواهد بود و  به نام کاشفان مشترک خود یعنی آلن هیل و توماس بوپ نامگذاری شده است.

ستاره دنباله دار شومیکر-لوی ۹

شومیکر لوی ۹ که به عنوان SL9 نیز شناخته می ‌شود مجموعه ای از ستارگان دنباله دار بود که توسط جاذبه مشتری شکار شد و مدتی دور این سیاره می چرخید. این دنباله دار مدار بسیار نا منظمی داشت و در نتیجه این بی‌ نظمی در تاریخ ۱۶ ژوئیه ۱۹۹۴ به مشتری برخورد کرد و یک نمایش درخشان در آسمان به وجود آورد.

نکات و ویژگی هایی در خصوص دنباله دارها:

- یک دنباله دار از 4 بخش اصلی تشکیل شده است: هسته، کما، دم گرد و غبار و یون.

- جرم اصلی یک دنباله دار در هسته آن است.

- ستاره‌های دنباله دار وقتی به خورشید نزدیک می‌شوند هاله دارند. آنچه اتفاق می‌افتد این است که تابش خورشید یخ و گاز موجود در ستاره دنباله دار را در اطراف خود بخار می‌کند. این هاله به عنوان کمای دنباله دار شناخته می‌شود.

- دنباله دارها مواد باقی مانده ای هستند که منظومه شمسی را تشکیل دادند. آنها فسیل هایی هستند که اخترشناسان از آنها برای اصلاح دانش خود و تعیین حدود مدل های شکل گیری منظومه شمسی استفاده می کنند.

- هالی در سال 1986 اولین دنباله‌داری بود که توسط یک فضاپیما با جزئیات مشاهده شد و اولین داده‌ها را در مورد ساختار هسته آن و همچنین مکانیسم کما و دم ارائه کرد.

- ستاره دنباله دار هیل باپ سریع ترین دنباله دار جهان است که هنوز در فاصله 2 میلیون کیلومتری خورشید فعال است.

دنباله دارها معمولاً توسط گازها و یخ های جامد شده توسط دمای پایین فضا به وجود می آیند. هنگامی که آنها به خورشید نزدیک می شوند، شروع به نشان دادن دم بلند و درخشان خود می کنند که به دلیل تبخیر سطح آنها، هنگام قرار گرفتن در معرض بادهای خورشیدی ظاهر می شود. و اینگونه است که متوجه می شویم یک ستاره دنباله دار را مشاهده کرده ایم.

- دنباله دارها دو نوع دم دارند: یکی از غبار خنثی و دیگری از الکترون ها و گازهای یونیزه شده. اولی دارای رنگ مایل به زرد است که نور خورشید را منعکس می کند. دومی مایل به آبی است که عمدتاً توسط CO (مونوکسید کربن) تولید می شود.

- با وجود اینکه ستاره دنباله دار هالی بسیار درخشان به نظر می رسد، تنها 4 درصد از نوری را که دریافت می کند منعکس می کند. این امر به این دلیل اتفاق می افتد که یکی از تاریک ترین اجرام در فضا است که با رنگی تندتر از رنگ زغال سنگ مقایسه می شود. حتی با انعکاس کمی، روشنایی درخشندگی آن زیاد و به رنگ سفید است.

- ستاره‌های دنباله دار درست مانند سیارات در مسیرهای بیضی شکل به دور خورشید می‌چرخند. مسیر یک دنباله دار بیضی شکل تر از مسیر هر سیاره‌ای است.

- دنباله دارها قبل از اینکه توسط میدان گرانشی خورشید دستگیر شوند و به دنباله دار تبدیل شوند، فقط هسته های یخ زده ای هستند که در فضا حرکت می کنند وعمر متوسط یک دنباله دار از 10 میلیون سال بیشتر نمی شود.

- یک روز در یک دنباله دار بین دو تا هفت روز زمینی طول می کشد. دنباله دار هالی 76 سال زمینی طول می کشد تا یک دور به دور خورشید بچرخد.

- نزدیک ترین دنباله دار به زمین دنباله دار Hyakutake است.

- مدار دنباله دار به دور خورشید آنقدر طولانی است که از مرزهای منظومه شمسی فراتر می رود که نشان می دهد چرا بازگشت او اینقدر طول می کشد.

- ستاره دنباله داری عالی است که به اندازه کافی روشن بوده تا از زمین بدون نیاز به تلسکوپ قابل مشاهده باشد. تقریباً هر ده سال یک بار یک ستاره دنباله دار بسیار خوب از زمین قابل مشاهده است.

مرگ دنباله دارها

هر بار كه ستاره دنباله داری به دور خورشید می گردد مقداری از یخ آن بخار می شود و به صورت بخاری از ابر و دنباله در می آید. این مقدار یخ بخار شده هرگز به ستاره دنباله دار برنمیگردد. ستاره دنباله دار طی سال ها كوچك میشود و پس از چند صد یا چند هزار بار گردش به دور خورشید تمام یخ موجود در آن از بین می رود. هسته صخره ای باقی مانده ممكن است به صورت یك شهاب واره به حركت خود در فضا ادامه دهد. اگر ستاره دنباله دار هسته صخره ای نداشته باشد كاملا از بین می رود و جز ابری از غبار چیزی از خود باقی نمی گذارد.

هنگامی كه ستاره دنباله داری خرد می شود دیگر در زمان وعده داده شده با زمین ملاقات نمی كند زیرا مرده است.