چین یا همان سرزمین آفتاب، نامی است که در رقابتهای اقتصادی و تصاحب بازارِ مصرف در کشورهای صنعتی و نیمه صنعتی، بسیار درخشیده است. اما از ایستگاه اقتصادی چین و البته شهر نامآشنای ووهان که بگذریم، این درخشش به حوزه فضا و رقابتهای فضایی یعنی ایستگاه فضایی چین نیز تعلق دارد. اینبار اما رقابتی در تصاحب فضایی بیشتر و حق استفاده بالاتر در فضای مداری زمین است. احتمالا تعجب خواهید کرد اما در این ماجرا چین شاکی است و نه تصاحبگر فضای رقابتی بیشتر.
اگر از تکنولوژیهای فضایی صحبت شود، بعید است که نام ایلان ماسک در آن به چشم نخورد. ماهوارههای استارلینک شرکت خصوصی اسپیس ایکس متعلق به ایلان ماسک با ماموریت خیرخواهانه او در رساندن اینترنت از طریق مدار زمین برای ساکنان آن، قدری مسیر رقابت فضایی را برای چین و ایستگاه فضایی او سخت کرده است. حال در ادامه ببینیم که ترکیب ایلان ماسک و چین چه ماجراجویی در ارتباط با تکنولوژی فضایی به همراه داشته است.
یک شکایت مستقیم از ایستگاه فضایی چین به سازمان ملل متحد!
طبق شکایت چین در مورد نقض پیمان ۱۹۶۰ در رابطه با کنترل اکتشافهای فضایی، او مدعی شده است که در طی دو تاریخِ جولای ۲۰۲۰ و ۲۱ اکتبر ۲۰۲۱، ایستگاه فضایی چین به سبب کاهش ارتفاع ناگهانی و مزاحمت ماهوارههای استارلیک مجبور به تغییر مسیر شده است. جالب است بدانید که سازمان فضایی چین مستقیما شکایت خود را به سازمان ملل ارایه داده است و در این شکایتنامه بیان کرده که این تغییر مدار به علت نگرانی از بابت حضور سه فضانورد خود در «تیانهی» -نام ایستگاه فضایی چین- بوده است. چین از دبیرکل سازمان ملل خواسته است که به کشورها و نهادها وظایفشان در قبال احترام به قوانین بینالمللی فضایی را یادآور شود.
نکته حایز اهمیت داستان آنجایی است که پاسخ ایلان ماسک را میشنویم و البته واکنشهایی که به سخن او انجام شده است. ایلان ماسک در مصاحبه با نشریه فایننشال تایمز در پاسخ به ادعای رییس آژانس فضایی اروپا مبنی بر تصمیم سازمان بر تنظیم قوانین جدید برای تجارت اقتصادی در فضا، میگوید: «فضا برای دهها میلیارد ماهواره جای دارد، دوهزار ماهواره من که چیزی نیست...». او در مقایسه این ترافیک فضایی با ترافیک ماشینها در سطح زمین مدعی شد که مقدار فضای ایجاد شده توسط پوستههای مداری اطراف زمین که با دورتر شدن از هسته زمین به طور افزایشی بزرگ و بزرگتر میشوند فضا را مستعد استفاده چندین برابر تعداد خودروها و وسایل حمل و نقل سیار در زمین میکند.
گفتنی است که شرکت خصوصی اسپیس اکس در حال حاضر ۲۰۰۰ ماهواره در فضا به حرکت درآورده است و قصد دارد تعداد این ماهواره ها را تا چندین برابر افزایش دهد. بلند پروازیهای ایلان ماسک و پروژه سفر بیبازگشت او به مریخ نیز در کنار این ترافیک فضایی، چراغ احتیاطی را برای فنآوری فضایی روشن کرده است. چراغ زردی که تنها مدت کوتاهی اجازه تردد رانندگان عجول را مجاز میشمرد و به زودی در ایستگاه فضایی بعدی (و نه تیانهی) به رنگ هشدار قرمز درخواهد آمد.
در این میان واکنشهای متخصصان حوزه فنآوری فضایی نیز شنیدنی است. از جمله ایشان میتوان به لورا فورکزیک تحلیلگر فضایی اشاره کرد که این مقایسه ماسک را بیشتر شبیه یک شوخی دانست اما به طور اساسی مدیریت صحیح ترافیک فضایی را ضروری دانست. اما جاناتان مک داول، اخترفیزیکدان مرکز هاروارد-اسمیتسونیا با اشاره به مقایسه ایلان ماسک گفت فضاپیمایی که با سرعت ۱۷ هزار مایل در ساعت حرکت میکند، برای پیشگیری از برخورد غیرمنتظره و تنظیم شرایط حرکت خود در مسیر به جدایی بسیار بیشتری نسبت به ماشینها بر روی سطح زمین، نیاز دارد. او اضافه کرد که به دلیل تغییرات و اثرات آب و هوایی خورشید بر فضای بینسیارهای تعیین مسیر دقیق ماهوارهها کار آسانی نیست. و از همه مهمتر با توجه به شکایت چین و اجبار او در تغییر مسیر حرکت ایستگاه فضایی، باید گفت که این تغییر مسیر بنا به نظر مک داول چند ساعت زمان و برنامهریزی نیاز دارد: «برنامهریزی یک مانور اجباری در فضا، گاه میتواند چند ساعت به طول انجامد و این نشان از شلوغی مدار ماهوارههای چرخان به دور زمین دارد».
دعوای چین و شرکت فضایی ایلان ماسک درواقع میتواند یک تلنگر برای مدیریت و وضع قوانین دقیقتر در حوزه علم و فنآوری فضایی باشد. شکایتی که، ایلان ماسک آن را از اساس بیپایه خواند و با لحن شوخ همیشگی خود در جواب به چینیها گفت: فضا برای همه جا دارد و ما جای کسی را تنگ نکردهایم. او معتقد است که به سبب تکنیک جهتیابیِ نرمافزاری، ماهوارههای او امکان هر برخوردی با سایر اشیاء فضایی منتفی خواهد بود. وسعت فضا البته نکتهای بود که لورا فورکزیک در دفاع از ایلان ماسک و رد ادعای اشباخر، رییس آژانس فضایی اروپا، به آن تاکید دوباره کرد: « هیچ کس مالک آسمان نیست و همه آزادند که از آن استفاده کنند».
شاید نباید خیلی پیشتاز بود
نمیدانم این جمله یک برداشت سلیقهای است یا منطبق بر واقع، اما در کمترین میزان اعتبارش میتواند یک نظر شخصی قلمداد شود. ایلان ماسک این روزها بیش از حد انتظارِ یک شرکت خصوصی نمو و فعالیت موثر در فنآوری فضایی داشته و دارد. این اتفاق به طور مسلم برای کاربران فضای مجازی و دوستداران علم و فنآوری خوشایند است، اما بعید است که برای رقبای صنعت تجارت علمی و اشتهاناپذیری ایشان رویداد خوشایندی باشد.
به طور قطع در آینده نه چندان دور با مسایلی از این دست بیشتر روبه رو خواهیم شد، ولیکن نکته حایز اهمیت در این گونه مسایل علمی این است که اگر این روحیه پیشتازی و رویاپردازی در تسخیر گامهای روبه جلو در کرانه بینهایت آسمان و کیهان نباشد-البته با حفظ قوانین و احترام متقابل، نمیتوانستیم شاهد پرتاب جیمز وب برای کاوش در اعماق آسمانها و گزارش کیهان اولیه از طریق عکسهای ارسالی او باشیم. و یا شاید این رقابتهای فضایی بود که به انسان کمک کرد تا بتواند پا بر کره ماه بگذارد. چین، ایستگاه فضایی و ماهوارههای اسپیس اکس تنها نمونههایی کوچک از ورود ما به عرصه جدیدی از برنامههای فضایی و رقابتهای بیش از پیش آنها میباشد. خبرها و رویدادهای بزرگتر احتمالا از شش ماه آینده یعنی در اواسط ۲۰۲۲ با ارسال اولین تصاویر تلسکوپ بزرگ جیمز وب اتفاق خواهد افتاد؛ پس تا آن روز.