نام ماهی خاویار برای همه آشناست و تازگی ندارد، اما به دلیل قیمت بالای آن این احتمال می رود که افراد زیادی وجود داشته باشند که آن را نخورده باشند، البته منظور خود ماهی خاویار نیست در حقیقت منظور ما خاویار یا همان مروارید های سیاهی است که در دل این ماهی قرار گرفته است. تخم این  از گران ‌ترین خوراکی‌ های دنیا است. دریای خزر به عنوان بزرگ‌ ترین منبع ماهیان خاویاری در جهان، بیش از 90 درصد خاویار جهان را تأمین می‌ کند. فیل‌ ماهی، تاس‌ ماهی روسی یا چالباش، تاس ‌ماهی ایرانی یا قره‌ برون، ماهی شیپ و ماهی ازون ‌برون یا سوروگا، گونه‌ های اصلی ماهیان خاویاری دریای خزر اند.

تولید خاویار کسب و کاری پر سود

بالغ بر پنجاه سال است که از آب های نیلگون دریای خزر مروارید سیاهی تولید و صادر می شود که بعد از زعفران به عنوان معروف ‎ترین محصولات ایران است. برای سال ها ایران در صدر جدول صادرات این محصول گرانبها قرار داشته و خاویار ایران بالاترین رتبه را در کیفیت و تولید این محصول به خود اختصاص داده بود اما رفته رفته بازار خاویار هم به سمت ماهیان پرورشی سوق پیدا کرد و با توقف عرضه خاویار طبیعی، بازار در اختیار خاویار پرورشی قرار گرفت. بر اساس گزارشات به دست آمده، هم اکنون چین همانند تولید انبوه پسته،  فرش و... توانسته این بازار را هم در اختیار خود بگیرد و گوی سبقت را از ایرانیان برباید. چین سالانه چیزی حدود  پنجاه تن خاویار تولید می کند و با این حرکت توانسته است کشور پیشرو در تولید خاویار در جهان باشد. بعد از چین، ایتالیا و فرانسه در پرورش ماهی خاویاری پیشگام هستند.

در کشورمان ایران ورود به عرصه ی تولید این ماهی گران بها به نفع شما تمام می شود زیرا تا به امروز ایران در بخش تولید خاویار ایده هایی در سر دارد اما هنوز نتوانسته به تولید کننده ای بزرگ در این حوزه تبدیل شود. هرچند بر اساس یافته ها، چشم انداز ایران تولید 100 تن خاویار در سال است که بر طبق برنامه ریزی های صورت گرفته در برنامه ششم توسعه قرار است سالانه 10 هزار تن گوشت و 100 تن خاویار تولید شود. گفتنی است تولید هر تن خاویار 35 فرصت شغلی مستقیم ایجاد می کند که علاوه بر آن، اشتغال غیرمستقیم را نیز ایجاد خواهد کرد.

این شغل از دسته ی مشاغل پر درآمد به حساب می آید اما برای همه شناخته شده نیست. اما ناگفته نماند که تا چند وقت پیش صید این ماهیان در دریای خزر یکی از مشاغل پول ساز برای صیادان و شیلات کشورهای ساحلی بزرگترین دریاچه دنیا بود ولی خطر انقراض این گونه ها 8 سال پیش، 5 کشور ساحلی را بر آن داشت تا در کنوانسیونی بین المللی صید ماهیان خاویاری را ممنوع کنند. با این اوصاف راه برای درآمد زایی از این مسیر بسته نیست و تجارب برخی از فعالان و کارآفرینان نشان می دهد حتی در برخی از نقاط کویری و گرمسیر ایران نظیر استان قم و دزفول، امکان پرورش و ایجاد مزارع تولید و تکثیر این ماهی ها وجود دارد که در این گزارش به آن می پردازیم.

استارت آپ پرورش خاویار در دو مقیاس خانگی و صنعتی

برای استارت زدن در این حیطه در وهله ی اول باید بین کار در مقیاس خانگی و صنعتی تفکیک قائل شد. برای کار در مقیاس صنعتی جدای از هزینه آب و زمین، چیزی حدود یک میلیارد و 500 میلیون تومان پول برای تهیه بچه ماهی، غذا و سایر نهاده های تولید خاویار و البته گوشت این ماهی ها، نیاز است اما برای کار در مقیاس خانگی هزینه ها کاملا متفاوت و به طبع این مقدار کمتر می شود. البته این یک میلیارد و نیم هزینه تقریبا طی 3 سال از محل سود سرشار این کسب و کار بازمی گردد و بعد از آن سود این تولید به صورت تصاعدی بالا می رود. اگر قصد داشته باشید که درمقیاس خانگی نیز مشغول به تولید شوید می توانید به شرکت های فعال در زمینه تولید و تکثیر ماهی ها مراجعه کنید و با تهیه بچه ماهی در هر تعدادی که فضا و جا برای پرورش در اختیار دارید، وارد این کسب و کار شوید.

برای به ثمر رسیدن تولید خاویار باید صبور باشید

به طور کلی برای کارآفرینی و استارت زدن هر کاری باید صبر خود را بالا ببرید اما در مورد پرورش ماهیان باید گفت ماهی خاویار به نسبت به سایر ماهی ها صبر بیشتری را می طلبد اما درآمدزایی آن نیز به مراتب بیشتر است. به طور مثال پرورش بچه ماهی کپور پس از گذشت 5 ماه و قزل آلا پس از 3 ماه به تولید می رسد ولی یک بچه 100 گرمی ماهی خاویار پس از یک سال دو کیلو می شود ولی اگر صبوری بیشتری به خرج دهید، این میزان تصاعدی افزایش می یابد به طوری که همین بچه ماهی خاویار طی دو سال به حدود 8 کیلو و بعد از 3سال به 18 کیلو نیز می تواند برسد و گوشت بدهد. اما تولید خاویار صبر بیشتری می طلبد، به طوری که یک فیل ماهی باید 8 سال بماند و رشد کند تا به مرحله تولید خاویار برسد، اما خاویاری که ثمر می دهد نیز قیمتی است و هرکیلوی آن به گفته حنطوش زاده حدود 7میلیون تومان به فروش می رسد.

آموزش تولید ماهی خاویار

برای تولید هر چیزی که در آن هیچگونه عقبه یا تخصصی ندارید نیازمند گذاشتن وقت و آموزش دیدن هستید تا بتوانید گام های موفقیت را به راحتی طی کنید. در مورد آموزش تولید خاویار هم همین گونه می بایست وارد عمل شد و یک سری اصول را به صورت علمی درک کرد. این ماهیان ماهیانی اند که شاید برای پروش‌ شان باید پول زیادی خرج کرد اما آن‌ قدر برای شما منفعت و سود دارند که این هزینه‌ ها در مقابل آن، واقعا هیچ است. فارغ از پتانسیل بالای صادراتی «خاویار»، از پوست و غضروفش نیز به‌ ترتیب در «تولید لباس شنا و صنعت چرم» و «مواد اولیه ‌ی چسب صحافی و داروهای پزشکی» استفاده می ‌شود.

با همه ی این اوصاف که شما می توانید از این صنعت به اصطلاح پول پارو کنید باید بدانید ‌که خاویار، ماهی بسیار حساسی است و برای رسیدن به بازدهی بالا نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد، سود فروش و صادرات این آبزی به حدی زیاد و تحیرآور است که نظر کارآفرینان را، فارغ از این ‌که در چه منطقه ‌ای سکونت دارند، به خود جلب کرده است.

همیشه این طور بوده که بازار جهانی این گونه ماهی های گران قیمت به دلیل چندین عامل از جمله رشد تولید از پرورش آبزیان و افزایش قدرت خرید مصرف ‌کنندگان طی سال ‌های اخیر، رشد قابل توجهی در تقاضا را شاهد بوده است. وجود طیف بسیار وسیعی از خاویار بر اساس نوع، گزینه‌ های زیادی را در اختیار مصرف‌ کنندگان در سراسر جهان قرار می ‌دهد و در نتیجه رشد بازار جهانی را قوی می ‌کند. حضور چندین بازار فعال در کشورهایی مثل انگلیس، ایالات متحده، فرانسه، اسپانیا، روسیه، آلمان، چین و ژاپن از طریق توزیع گسترده، رشد بازار جهانی را بیشتر تقویت می‌ کند.

برای استارت زدن در این زمینه شما می بایست بدون احتساب هزینه زمین چیزی حدود یک میلیارد و هفتاد و شش میلیون تومان هزینه کنید که این رقم شامل هشتصد میلیون سرمایه ثابت و سیصد میلیون تومان سرمایه جاری می‌ باشد و این ارقام به جهت تولید 5 تن گوشت در سال (از سال سوم) و 100 کیلوگرم خاویار (از سال دهم) می باشد. پس از گذشت سه سال می ‌توان هر سال 5 تن گوشت تولید کرد که چیزی حدود پانصد میلیون تومان به فروش خواهد رسید و بعد از سال دهم می‌توان 100 کیلوگرم خاویار تولید نمود که چیزی حدود 700 میلیون تومان به فروش می ‌رسد. در کل سود حاصله از گوشت 11 درصد و سود حاصله از خاویار 75 درصد می‌باشد.

در طی دوره های آموزشی ای که برای این ماهیان وجود دارد شما می توانید به تمامی جنبه‌ های مورد نیاز برای پرورش توجه کنید و آن ها را یاد بگیرید.

وضعیت خاویار در کشور ایران

از گذشته های دور در ایران خاویار بوده است و به جرئت می توان اظهار کرد که خاویار ایرانی یکی از بهترین برند ها به شمار می رفته است و بسیاری از رستوران ‌ها و هتل‌ های مشهور جهان در هنگام سرو غذا از خاویار ایرانی به عنوان بخش ویژه منوی خود یاد می‌کنند. خاویار تولید کشور به دلیل دارا بودن کیفیت ویژه جزو بهترین‌ها در دنیا نام‌ برده می‌شود و با توجه به حضور رقبایی مانند چین و روسیه، هنوز جایگاه ویژه خود را حفظ کرده است.

طبق گزارشات تازه به دست رسیده، با در نظر داشتن این موضوع که ایران از دوران اوج صادرات خود در سال‌ های گذشته فاصله گرفته است، به تدریج با توسعه و ایجاد مزارع پرورشی ماهیان خاویاری دوباره در مسیر افزایش صادرات گام برداشته و هدف‌گذاری تولید ۱۰۰ تن خاویار را در افق ۱۴۰۴ تعیین کرده است.

این ماهی از انواع ماهیانی است که در حال حاضر به کشورهای اتحادیه اروپا، آمریکا، استرالیا و آسیا صادر می ‌شود به ‌طوری ‌که بعضی از کشورها این محصول را از قبل پیش‌ خرید می‌ کنند و در حقیقت به عنوان یک کالای لوکس و لاکچری هم از گوشت و هم از تخم آن استفاده می‌ شود. در اوضاعی که قیمت نفت هر روز در حال کاهش و نوسان است و تحریم‌ ها همه زور خود را برای به صفر رساندن فروش آن به عنوان مهم ‌ترین کالای صادراتی کشور می ‌زنند، توجه به صادرات خاویار و اهمیت آن در تزریق ارز به کشور می‌تواند نکته ‌ای مهم به حساب آید. در حقیقت برای خرید خاویار ایرانی درخواست های زیادی وجود دارد و همین موضوع آن را به فاکتوری مهم در ارزآوری این محصول برای کشور تبدیل کرده است.

مشکلات پرورش ماهی خاویار

برای پرورش دادن این ماهیان یک سری مشکلات بر سر راه پرورش دهندگان قرار دارد که به صورت زیر این مشکلات طبقه شده اند:

زیر ساخت:

اصلی ترین مورد نبود زیر ساخت است، اگر زیر ساخت مناسبی وجود نداشته باشد نمی توانید اقدام به پرورش خاویار کنید.

تجهیزات:

یکی از تجهیزات مهم و ضروری برای پرورش ساخت استخر ماهی است، جنس این استخر می بایست بتنی باشد برای ساختن استخر بتنی باید هزینه بالایی را متحمل شد که این یکی دیگر از مشکلات می باشد. ناگفته نماند اگر به فکر استخر های خاکی هستید شک نکنید که حتما دچار مشکل در نحوه تولید مثل ماهی خاویار پرورشی خواهید شد.

زمان:

برای رسیدن به سود در این حیطه زمان از مهمترین عامل برای راه اندازی یک کسب و کار می باشد. که در مورد ماهی خاویار پرورشی اصلا صدق نمیکند. بهتر است بدانید پرورش این نوع ماهی به بیشتر از 10 سال به طول می انجامد. در این مدت طولانی باید برای تجهیزات  هزینه های گزافی پرداخت کنید.

بازار فروش:

در هر کاری که وارد شوید باید به بازار فروش آن توجه کنید در غیر این صورت ضررهای جبران ناپذیری به شما وارد خواهد شد. برای بازار خاویار باید گفت که بازار فروش انواع ماهی خاویار بسیار سخت و زیان بار است. بالا بودن قیمت باعث شده تا جایی در سفره ایرانیان نداشته باشد. علاوه براین تحریم ها نیز مسیر شما را برای فروش و صادرات سخت تر میکنند.

بهداشت:

از آن جایی که بهداشت در هر زمینه ای موجب ارتقای رشد می شود باید انواع آبزیان در برابر آلودگی بسیار حساس اند. از این رو مراقبت و حفاظت از استخر به موضوعی حساس تبدیل می شود. وارد شدن کوچکترین آلودگی به راحتی میتواند سرمایه شما را به طور کامل نابود کند. همچنین مراقبت از ماهی ها در برابر بیماريهاي باكتريايي، قارچي، ويروسي و انگلي بسیار هزینه بر می باشد.

شرایط لازم برای پرورش خاویار

• برای پرورش این ماهیان دمای آب بایستی بین پانزده تا بیست و هفت درجه سانتیگراد باشد، لازم به ذکر است که اگر دما به زیر شش درجه سانتیگراد برسد تغذیه متوقف و رشد کند خواهد شدو بهترین دمای رشد برای این گونه 21-19 درجه سانتیگراد می باشد.

• برای پرورش بین چهار تا ده گرم در لیتر باید میزان شوری آب باشد اما در شوری هایی تقریبی حدود هجده گرم نیز پرورش انجام شده است.

• پی اچ آب باید بین 7 تا 5/8  باشد و میزان اكسیژن محلول مناسب 8-6 میلی گرم در لیتر آب، دی اكسید كربن به میزان كمتر از 10 میلی گرم در لیتر آب استخر.

• اگر قصد پرورش متراكم جهت تولید را دارید می توانید با میزان سی تا پنجاه لیتر آب در ثانیه حدود 10-5 تن ماهی در سال به دست آورید.