عقرب حشره ‌ای است کوچک و در ظاهر بسیار خطرناک و وقتی نام این حشره به میان می آید، اولین موضوعی که در ذهن هر کسی نقش می‌بندد، خطرناک بودن و سمی بودن آن است، اما این حشرات ساکن در صحرا ‌های خشک و کوهستان‌ ها غیر از ظاهر خطرناکشان فواید بسیار زیادی برای طبیعت و برای انسان ها دارند. عقرب ها دارای چنگال‌ های خارداری یا  پدیپالپ یا انبرک هستند که قسمتی از دهان آن ‌ها به شمار می آید و به وسیله ی آن‌، قادرند ماده سمی خطرناکی از قسمت عقب بدنشان به طرف مهاجمین بپاشند؛ اما این سم خطرناک در حالی که می تواند کشنده باشد و باعث مرگ انسان شود، می تواند نجات دهنده هم باشد. طبق مطالعات صورت گرفته تعداد 25 گونه از 1500 گونه عقرب شناخته شده در جهان، دارای سمی هستند که به اندازه کشتن یک انسان بالغ قدرت دارند.

ویژگی ها و واقعیت هایی در مورد عقرب ها

عمر عقرب

مرگبار ترین گونه های عقرب ها (با قوی ترین نوع سم) عقرب هایی با سایز متوسط اند. عقرب از بستگان نزدیک عنکبوت است و به شاخه بندپایان و رده عنکبوتیان متعلق است. بیشتر بند پایان نسبت به جانوران دیگر عمر نسبتاً کوتاهی دارند و حتی خیلی از حشرات فقط چند هفته یا چند ماه زندگی می کنند اما عقرب ها در بین بند پایان دیگر طولانی ترین عمر را دارند. در جهان وحش، عقرب ها معمولاً از 2 تا 10 سال زندگی می کنند. در اسارت، عقرب ها تا 25 سال زنده خواهند ماند.

محیط زندگی عقرب ها

عقرب ها را می توان در سرتا سر سیاره ی زمین به غیر از قطب جنوب، گرینلند، نیوزیلند و جزایر کوچک خاصی پیدا کرد. بیشتر گونه های عقرب در آب و هوای گرم زندگی می کنند. تعداد کمی از گونه ها در آب و هوای سرد نیز پیدا شده اند. این احتمال وجود دارد که عقرب ها در دریاها زندگی می کردند و حتی آبشش داشته اند و 420 میلیون سال پیش، برخی از این موجودات راهشان را به خشکی پیدا کرده اند. اکثر گونه های مرگبار عقرب، در آمریکای شمالی و خاورمیانه زندگی می کنند و حدود 30 تا 40 گونه از عقرب ها برای انسان مرگبارند.

قدمت عقرب ها

 آن ها موجوداتی بسیار قدیمی اند. براساس اطلاعات مربوط به فسیل ها، عقرب ها از 430 میلیون سال قبل (دوره کربنیفر) بر روی زمین وجود داشته اند. عقرب های امروزی و ماقبل تاریخ مشابه هم دیگرند. البته عقرب های امروزی نصف عقرب های باستانی اند.

طول و اندازه عقرب ها

عقرب ها متناسب به نوع گونه شان اندازه های مختلفی دارند. طول بدن آن ها در گونه های مختلف، بین یک تا 18 سانتیمتر مختلف است، با این وجود به طور میانگین اکثر گونه ها، اندازه ای در حدود ۵ تا ۸ سانتیمتر دارند. اندازه بزرگ ترین گونه های عقرب ها می تواند به 7 اینچ (18 سانتی متر) برسد در حالی که طول کوچک ترین گونه ها معمولا 0.5 اینچ (1.30 سانتی متر) است. این نکته جالب است که اندازه بدن جنس نر و ماده یک گونه نیز متفاوت است و عقرب‌های نر، بدن هایی بلندتر و باریک تر از بدن عقرب‌ ماده دارند.

پوست بدن آن ها

بدن عقرب پوسته ای سخت دارد که به عنوان اسکلت خارجی بدن او عمل می کند و تا به بزرگسالی برسد، 5 تا 7 بار پوست اندازی می کند. عقرب ها با استفاده از گیره هایشان شکار می گیرند و از زهرشان هم برای حمله و هم برای دفاع استفاده می کنند.

نحوه ی غذا خوردن عقرب

عقرب ها گوشتخوارند و معمولا از حشرات تغذیه می کنند. آن ها سم و آنزیم های گوارشی را به شکار تزریق می کند و زمانی که هضم کامل شد، مایع غذا را از بدن شکار می مکند. نوع غذای عقرب ها نوع و قدرت سم شان را تعیین می کند.  هنگامی که شکار برایشان کم است، عقرب ها می توانند سوخت و ساز بدنشان را کاهش دهند و تنها با خوردن یک حشره در سال زنده بمانند!!! همچنین، عقرب های یخ زده بعد از این که در معرض نور خورشید قرار بگیرند قادر به «احیا» هستند. عقرب ها یکی از معدود جانورانی اند که می توانند از انفجار هسته ای جان سالم در ببرند! شکارچیان عقرب ها پرندگانی مثل جغد) و بابون (نوعی میمون) هستند.

بارداری عقرب ها

مرحله بارداری شان بسته به نوع گونه می تواند از دو تا 18 ماه باشد. عقرب ها بچه زنده به دنیا می آورند یعنی زنده زا هستند. بر خلاف حشرات، که معمولاً تخم هایشان را خارج از بدن شان قرار می دهند، عقرب ها نوزادان را به طور زنده به دنیا می آورند. بعضی از عقرب ها در داخل غشاء رشد می کنند و از محتویات نطفه و مادرشان تغذیه می کنند اما بقیه بدون غشاء رشد کرده و به طور مستقیم از مادرشان تغذیه می کنند. عقرب های تازه متولد شده پشت مادرشان سوار می شوند که در آن جا مورد محافظت قرار می گیرند تا آن زمان که می خواهند برای اولین بار پوست اندازی کنند و بعد از آن پراکنده می شوند. نوزادان عقرب از لحظه تولد در بدن خودشان زهر دارند.  در نهایت این را بدانید که عقرب ها قهرمان بقا هستند زیرا یک عقرب می تواند یک سال تمام را بدون غذا زندگی کند و از آنجایی که عقرب ها ریه های کتابی (همانند خرچنگ نعل اسبی) دارند، می توانند تا 48 ساعت در زیر آب غوطه ور شوند و زنده بمانند.

دم عقرب

اندامی که عقرب‌ها را تا این حد مهم و خطرناک کرده است، نیشی است که در انتهای دم آنها جای گرفته است. اما خبر خوب این است که این نیش در تمام گونه ها کشنده نیست، هرچند که می تواند بسیار دردناک باشد.

رنگ در عقرب‌ها

به غیر از طول بدن، رنگ آن ها نیز از ویژگی هایی است که در گونه های مختلف عقرب‌ متفاوت است، این موجودات خطرناک می‌توانند در رنگ ‌های مختلفی دیده شوند. رنگ هایی مانند سبز، زرد، قهوه ای، قرمز، آبی و سیاه. همچنین عقرب ها در پوسته سخت خود، موادی با خاصیت فلوئورسنت دارند، در نتیجه اگر آن ها شب هنگام، تحت تابش فرابنفش قرار بگیرند، به رنگ سبز درخشان دیده می شوند.

مراقبت کردن از نوزادان

این موجودات جزو محدود بندپایانی اند که از نوزادان خود تا زمان به بلوغ رسیدن آن ها، محافظت می کنند. به این منظور عقرب‌های ماده، نوزادانش را تا زمان رسیدن به بلوغ، بر پشت خود حمل می کند. این کار فداکارانه نیست، زیرا امکان دارد عقرب‌های ماده برای حل گرسنگی خود، مجبور به تغذیه از فرزندان خود شوند!

تغذیه عقرب‌ها

عقرب‌ها موجوداتی هستند که از حشرات و یا حتی حیوانات بزرگتر از خود مانند موش و مارمولک، تغذیه می کنند. آن ها در ابتدا با استفاده از زهر خود، شکار را بی حس و فلج کرده و بعد آن را می خورند. در مواردی که اندازه طعمه شان کوچک است، آن ها می توانند بدون تزریق کردن زهر نیز آن را شکار کنند.

خطرناک ترین گونه عقرب در ایران

گادیم یا گاردیوم، خطرناک ترین گونه ای از عقرب است که در ایران وجود دارد. این گونه بیشتر در مناطق جنوبی کشور مخصوصا در استان خوزستان یافت می شود. در صورتی که گادیم شما را نیش بزند، احتمال زنده ماندن شما به زیر ۱۰ درصد می رسد به همین دلیل گادیم را در لیست خطرناک ترین عقرب‌ های جهان قرار داده اند. ورود عقرب های گادیم به محل زندگی تان می توان باعث مرگ ساکنین آن شود، به همین دلیل همواره باید از روش های پیشگیری از ورود عقرب ها به خانه استفاده کرد.

اثرات زهر عقرب گادیوم بر بدن انسان

مهمترین دلیل مرگبار بودن نیش گادیم، نوع زهر آن است. زهر گادیم بر خلاف زهر سایر گونه های عقرب، در بدن قربانی دردی تولید  نمی کند، در نهایت فرد قربانی حتی متوجه نمی شود که توسط عقربی گزیده شده است تا به دنبال درمان آن برود. این مسئله منجر به بعضی تغییرات در بدن فرد می شود. این نوسانات شامل:

- پخش تدریجی زهر در خون

- از کار افتادن ارگان ها

- و در نهایت مرگ قربانی

درآمد زایی با پرورش عقرب و اصلا چرا پرورش عقرب موجب درآمد زایی می گردد؟

از چندی پیش بسیاری از شرکت ‌های دانش ‌بنیان و دانشگاهیان با پروراندن عقرب ضمن ایجاد درآمد زایی خوب، به نجات جان انسان‌ ها هم کمک می‌کنند. بر همین اساس در سال های اخیر زهر عقرب به یکی از پر درآمد ‌ترین تجارت های دنیا تبدیل شده است. زهر عقرب گران بهاترین مایع دنیا محسوب شده و در جهان هر یک گرم آن برابر با ۸۰ میلیون تومان است، و به همین دلیل این روز‌ها شاهد گسترش تجارت زهر عقرب هستیم؛ زیرا  بسیار سودآور است و می تواند یک تجارت قوی به حساب بیاید. این شغل بسیار نوپا‌ است که درآمد میلیونی آن موجب شده تا جوانان اشتیاق زیادی برای فعالیت در این حوزه داشته باشند. در کشور عزیزمان ایران ۶۰ گونه عقرب وجود دارد و زهر ۴ نوع آن‌ها بسیار با ارزش است و با توجه به مهم بودن این موضوع تلاش شده است که در کلاس‌های آموزشی به کارآموزان از سراسر کشور چگونگی نحوه شناسایی، صید، پرورش و زهرگیری از عقرب به صورت عملی آموزش داده شود. این مراکز آموزشی در شهر‌هایی نظیر شیراز، تهران، اهواز، تبریز، کرمان، یزد مشهد و اصفهان وجود دارد.

سم عقرب با این وجود کشنده است اما در ساخت دارو‌ های ضد سرطان، آنتی بیوتیک ها و درمان درد ‌های مفصلی، ایدز و MS و ساخت دارو‌ های دیگر کاربرد داشته و همچنین محققان در مورد استفاده این سم، در بحث آفت کشی مزارع کشاورزی هم به نتایج مطلوبی رسیده اند. در مورد شرایط نگه داری این جانور باید گفت که  عقرب ‌ها در جعبه و در اتاق کاملا ایمنی شده باید نگهداری شوند تا فرار نکنند، سیستم بدن عقرب به گونه ‌ای است که روز‌ها می‌خوابد و شب ‌ها بیدار است و فعالیت می‌کند و اگر عقرب در روز فرار کند، هیچ زمان در آفتاب نرفته و همان جا پنهان می‌شود تا  شب شود و بیرون آید. اگر سم عقرب در هوای آزاد بماند، بعد از  ۵ تا ۶ دقیقه نابود می شود. شرایط نگه داری سم عقرب بسیار حیاتی و مهم است و در زمان بهره برداری باید در دمای پایین فریز شود و نیاز به یخچال‌ های مخصوص دارد. سم فریز شده عقرب ۲۰ تا ۳۰ روز از بین می‌رود و به همین خاطر سم مایع را خشک می‌کنند.

زهر عقرب در خارج از ایران خیلی قیمت بالایی دارد و هر یک گرم آن نزدیک به  ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون است اما متاسفانه در ایران هنوز شرکت یا اتحادیه ‌ای ندارد و این سم با ارزش به دست دلالان و واسطه گر ‌ها افتاده و به قیمت بسیار پایین خریداری می شود و از طریق ترکیه به کشور‌هایی دیگر فروخته می شود. لازم به ذکر است که بدانید، عقرب ‌ها در مناطق گرم زندگی می‌کنند و ایران نیز به خاطر قرار گیری در منطقه خشک و نیمه خشک تعداد بسیار بالایی از این گونه ها را در خود جای داده ، اما افرادی هستند که برای به دست آوردن سود بیشتر، زندگی این گونه را به خطر انداخته ‌اند. در نهایت می توان گفت که تجارت زهر عقرب در دنیا یکی از پر درآمد ترین تجارت ‌هاست و استحصال و فروش آن در فعالیت ‌های درمانی و پزشکی کاربرد ‌های بسیار زیادی دارد.

باورهای غلط درباره نیش عقرب‌ها

درمورد ارتباط بین رنگ، اندازه و مکان زندگی عقرب، با میزان کشنده بودن زهر آن، باورهای عجیب و زیادی موجود است.

رنگ عقرب‌ها

بر طبق یک باور عمومی، عقرب ‌های سیاه از عقرب‌های زرد، کشنده تر هستند.

اندازه عقرب ها

بر اساس باوری دیگر، زهر عقرب‌های بزرگ از زهر عقرب‌های کوچک، خطرناکتر است.

مکان زندگی عقرب ها

برخی معتقدندکه عقرب‌ های مناطق گرمسیری، با آب و هوای خشک، خطرناک تر از عقرب‌ های دیگر مناطق اند. تمام این باورها بی اساس است و هیچ کدام مبنای علمی ندارند. بر اساس نتایج تحقیقات، کشنده بودن زهر، تنها به ترکیبات زهر بستگی دارد، حتی ترکیبات زهر عاملی تأثیرگذار بر شکل ظاهری یا رنگ عقرب‌ها نیست.

ترکیبات زهر در عقرب ‌ها

زهر عقرب ‌ها حاوی پلی پپتیدها و سموم بسیار پیچیده بوده و این سموم موجود به سه دسته تقسیم می شوند:

- نوروتوکسین

- هموتوکسین

- کاردیوتوکسین

نوروتوکسین موجود در زهر عقرب‌ها، روی سیستم عصبی موثر است و منجر به فلج یا مرگ قربانی خواهد شد. همچنین هموتوکسین ها باعث ایجاد اثرات موضعی خفیف از قبیل :

- تورم

- درد

- تغییر رنگ در محل نیش زدگی می شود

بنابراین از تماس با آن ها بدون محافظت از خود، جدا دوری کنید و  در صورت گزیدگی شدید، حتماً بی معطلی به پزشک مراجعه فرمایید.