به مشکلاتی که در گلبول ‌های قرمز، گلبول ‌های سفید یا پلاکت ها ایجاد می شوند، اختلالات سلول های خونی می گویند. هر سه نوع سلول در بافت نرم درون استخوان ها یا مغز استخوان تشکیل می شوند. گلبول های قرمز خون اکسیژن را به اندام ها و بافت های مختلف بدن منتقل می کنند، گلبول های سفید به بدن در مبارزه با عفونت ها کمک می کنند و  پلاکت ها در لخته شدن خون و توقف خونریزی نقش دارند. اختلالات سلول های خونی تولید و عملکرد یک یا چند نوع از این سلول ها را مختل می کنند. با ما همراه باشید تا درباره انواع بیماری های خونی اطلاعات بیشتری به دست آورید.

علائم بیماری های خونی چیست؟

علائم این بیماری ها به نوع اختلالی که در سلول های خونی ایجاد شده است، بستگی دارد. معمولا اختلال گلبول های قرمز با خستگی، تنگی نفس، مشکل در تمرکز (به دلیل کمبود اکسیژن در مغز)، ضعف عضلانی و افزایش سرعت ضربان قلب همراه است و اختلال گلبول های سفید باعث عفونت های مزمن، خستگی، کاهش وزن ناخواسته و احساس ناخوشی عمومی می شود. از شایع ترین علائم اختلال پلاکت هم می توان به تاخیر در التیام زخم ها، لخته نشدن خون بعد از جراحت، کبود شدن سریع پوست و خونریزی بدون دلیل از لثه یا بینی اشاره کرد.

چند نوع اختلال سلول های خونی وجود دارد؟

انواع مختلفی از اختلالات سلول های خونی وجود دارد که همگی می توانند روی سلامت عمومی شما تاثیر زیادی بگذارند.

- اختلالات گلبول قرمز

این نوع اختلالات روی گلبول های قرمز بدن تاثیر می گذارند، یعنی سلول هایی که اکسیژن را از ریه‌ ها به سایر نقاط بدن می ‌رسانند. اختلالات گلبول قرمز می توانند هم کودکان و هم بزرگسالان را مبتلا کنند.
کم خونی

کم خونی یا آنمی که معمولا به دلیل کمبود آهن رخ می دهد، یکی از رایج ترین اختلالات گلبول قرمز است.  بدن شما برای تولید هموگلوبین به آهن نیاز دارد. هموگلوبین پروتئینی است که به گلبول های قرمز خون کمک می کند تا اکسیژن را از ریه ها به سایر اندام ها منتقل کنند. چند نوع کم خونی وجود دارد که عبارتند از:

- کم خونی ناشی از فقر آهن:

آنمی فقر آهن زمانی رخ می دهد که در بدن آهن کافی وجود نداشته باشد. در صورت ابتلا به این بیماری ممکن است احساس خستگی و تنگی نفس کنید، چون گلبول های قرمز شما نمی توانند اکسیژن کافی را به ریه ها برسانند. معمولا مصرف غذاهای غنی از آهن و دریافت مکمل آهن این نوع کم خونی را درمان می کند.

- کم خونی پرنیشیوز:

کم خونی پرنیشیوز یک مشکل خود ایمنی است که در مبتلایان به آن بدن قادر به جذب مقادیر کافی ویتامین B12 نیست و به همین دلیل تعداد گلبول های قرمز خون کم می شود. به این کم خونی، پرنیشیوز گفته می شود که به معنی خطرناک است. چون قبلا غیرقابل درمان و اغلب کشنده بود، اما در حال حاضر می توان با تزریق ویتامین B12 آن را درمان کرد.

- کم خونی آپلاستیک:

کم خونی آپلاستیک یک بیماری نادر اما جدی است که در آن مغز استخوان به اندازه کافی سلول های خونی جدید تولید نمی کند. این نوع کم خونی می تواند به طور ناگهانی یا به تدریج و در هر سنی رخ دهد. افرادی که به کم خونی آپلاستیک مبتلا می شوند، احساس خستگی می کنند و بدنشان نمی تواند با عفونت ها یا خونریزی های کنترل نشده مقابله کند.

- کم خونی همولیتیک خود ایمن:

کم خونی همولیتیک خود ایمن (AHA) باعث می شود سیستم ایمنی شما سریع تر از اینکه بدن بتواند گلبول های قرمز را جایگزین کند، آن ها را از بین ببرد. در نتیجه، تعداد گلبول های قرمز نسبت به حالت عادی بسیار کمتر می شود.

- کم خونی داسی شکل:

کم خونی داسی شکل (SCA) یک نوع آنمی است که نام خود را از ظاهر داسی شکل و غیرطبیعی گلبول های قرمز خون گرفته است. به دلیل یک جهش ژنتیکی، گلبول های قرمز در افراد مبتلا به کم خونی داسی شکل حاوی مولکول های هموگلوبین غیرطبیعی هستند که آن ها را سفت و انحنادار می کند. گلبول های قرمز داسی شکل نمی توانند به اندازه گلبول های قرمز معمولی اکسیژن را به بافت های شما منتقل کنند. همچنین ممکن است در عروق خونی گیر کرده و باعث مسدود شدن جریان خون شوند.

تالاسمی

تالاسمی مجموعه ای از اختلالات خونی ارثی است که از جهش های ژنتیکی ناشی می شود و از تولید هموگلوبین طبیعی جلوگیری می کند. وقتی گلبول های قرمز هموگلوبین کافی نداشته باشند، اکسیژن به تمام قسمت های بدن نمی رسد. بنابراین، عملکرد اندام ها مختل شده و عوارض زیر ایجاد می شوند:

- تغییر شکل استخوان ها

- بزرگ شدن طحال

- مشکلات قلبی

- تاخیر در رشد و نمو کودکان

بیشتر بخوانید: تب بیش از ۵ روز در بیماری های ویروسی خطرناک است

پلی سیتمی ورا

پلی سیتمی یک نوع سرطان خون است که در اثر جهش ژنی ایجاد می شود. در مبتلایان به پلی سیتمی، مغز استخوان تعداد زیادی گلبول قرمز می سازد که این امر باعث غلیظ شدن خون و کاهش سرعت جریان آن می شود. همچنین خطر لخته شدن خون در داخل عروق افزایش می یابد و بیمار در معرض ابتلا به حمله قلبی یا سکته مغزی قرار  می گیرد. درمان این بیماری شامل مصرف دارو و فلبوتومی یا خارج کردن خون از وریدها است.
اختلالات گلبول های سفید

گلبول های سفید (لکوسیت ها) از بدن در برابر عفونت ها و مواد خارجی محافظت می کنند. اختلالات گلبول های سفید هم بزرگسالان و هم کودکان را درگیر می کنند و می توانند روی پاسخ ایمنی بدن و توانایی بدن برای مبارزه با عفونت ها تاثیر بگذارند.
لنفوم

لنفوم یک نوع سرطان خون است که در سیستم لنفاوی بدن ایجاد می شود. در این بیماری، گلبول های سفید شما تغییر می کنند و رشد آن ها از کنترل خارج می شود. لنفوم هوچکین و لنفوم غیرهوچکین دو نوع مهم از این بیماری به شمار می روند.
لوسمی

لوسمی هم یک نوع سرطان خون است که در مبتلایان به آن گلبول های سفید بدخیم در داخل مغز استخوان تکثیر می شوند. لوسمی ممکن است حاد یا مزمن باشد. سرعت پیشرفت لوسمی مزمن نسبت به لوسمی حاد کمتر است.
سندرم میلودیسپلاستیک

سندرم میلودیسپلاستیک (MDS) اختلالی است که روی گلبول های سفید خون در مغز استخوان تاثیر می گذارد. بدن سلول های نابالغ بیش از حد زیادی تولید می کند که به آن بلاست می گویند. بلاست ها تکثیر می شوند و سلول های بالغ و سالم را از بین می برند. سندرم میلودیسپلاستیک ممکن است به آرامی یا بسیار سریع پیشرفت کند و گاهی اوقات به سرطان خون منجر شود.
اختلالات پلاکت

وقتی دچار جراحت یا بریدگی می شوید، پلاکت ها در محل آسیب جمع می شوند و از ادامه خونریزی جلوگیری می کنند. اگر اختلالات سلول های خونی روی پلاکت ها تاثیر گذاشته باشند، خون شما یکی از سه ناهنجاری زیر را دارد:

- تعداد پلاکت ها کافی نیست:

اگر تعداد پلاک ها خیلی کم باشد، خطرناک است. چون حتی یک آسیب کوچک می تواند به خونریزی شدید منجر شود.

- تعداد پلاکت ها خیلی زیاد است:

اگر تعداد پلاکت‌ های خون بیش از حد زیاد باشد، لخته‌ های خون تشکیل می شوند که می توانند یک شریان اصلی را مسدود کنند و باعث سکته مغزی یا حمله قلبی شوند.

- پلاکت هایی که به درستی لخته نمی شوند:

گاهی اوقات پلاکت های تغییر شکل یافته نمی توانند به سایر سلول های خونی یا دیواره رگ های خونی بچسبند و به همین دلیل به درستی قادر به تشکیل لخته خون نیستند. این وضعیت همچنین می تواند باعث خونریزی های خطرناک شود.

بیشتر اختلالات سلول های خونی که به پلاکت ها مربوط می شوند، ژنتیکی و ارثی هستند. بعضی از این اختلالات عبارتند از:

بیماری فون ویلبراند

بیماری فون ویلبراند شایع ترین اختلال خونریزی ارثی است. این بیماری از کمبود پروتئینی به نام فاکتور فون ویلبراند (VWF) ناشی می شود که به لخته شدن خون کمک می کند.
هموفیلی

هموفیلی شناخته شده ترین اختلال مرتبط با لخته شدن خون است که تقریبا همیشه مردان را تحت تاثیر قرار می دهد. جدی ترین عارضه هموفیلی خونریزی زیاد و طولانی مدت است که می تواند بدون هیچ دلیل مشخصی در داخل یا خارج بدن شما رخ دهد. هموفیلی انواع مختلفی دارد و برای درمان نوع خفیف A از هورمونی به نام دسموپرسین استفاده می شود که ترشح فاکتور انعقادی را افزایش می دهد. درمان نوع B و C این بیماری به تزریق خون یا پلاسما نیاز دارد.

ترومبوسیتمی اولیه

ترومبوسیتمی اولیه یک اختلال نادر است که به دلیل افزایش تولید پلاکت در مغز استخوان رخ می دهد و می تواند به افزایش لخته شدن خون منجر شود. این اختلال خطر بروز سکته مغزی یا حمله قلبی را بالا می برد.

اختلالات اکتسابی عملکرد پلاکت

بعضی از داروها و بیماری ها هم می توانند روی عملکرد پلاکت ها تاثیر بگذارند. حتما پزشک را از داروهایی که مصرف می کنید، حتی داروهایی که بدون نسخه تهیه کرده اید، مطلع کنید. داروهای رایج زیر می توانند روی پلاکت ها تاثیر بگذارند، به خصوص اگر طولانی مدت مصرف شوند:

- آسپرین

- داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)

- بعضی از آنتی بیوتیک ها

- داروهای قلبی

- داروهای رقیق کننده‌ خون

- داروهای ضد افسردگی

- داروهای بی حس کننده

- آنتی هیستامین ها

اختلالات سلول های پلاسما

اختلالات زیادی وجود دارند که روی سلول ‌های پلاسما (یک نوع گلبول‌ سفید که آنتی ‌بادی می‌ سازد)، تاثیر می ‌گذارند. این سلول ها برای مقابله با عفونت ها و بیماری ها بسیار مهم هستند.

میلوم سلول پلاسما

میلوم سلول پلاسما یک نوع سرطان خون نادر است که به دلایل ناشناخته در سلول های پلاسما در مغز استخوان رخ می دهد. سلول‌ های بدخیم پلاسما در مغز استخوان تجمع می ‌یابند و عمدتا در استخوان‌ هایی مانند ستون فقرات، لگن و دنده‌ ها تومورهایی به نام پلاسماسیتوم را تشکیل می‌ دهند. سلول های پلاسمای غیرطبیعی آنتی بادی های غیرطبیعی به نام پروتئین های مونوکلونال (M) تولید می کنند که در مغز استخوان انباشته می شوند و پروتئین های سالم را از بین می برند. این وضعیت می تواند باعث غلیظ شدن خون و آسیب کلیه شود.

اختلالات سلول های خونی چگونه تشخیص داده می شوند؟

پزشک برای تعیین تعداد سلول های خون چند نوع آزمایش از جمله شمارش کامل خون (CBC) را تجویز می کند. همچنین ممکن است از مغز استخوان نمونه برداری کند تا ببیند که آیا سلول غیرطبیعی در آنجا وجود دارد یا خیر.

اختلالات سلول های خونی چگونه درمان می شوند؟

برنامه درمانی شما به علت بیماری، سن و وضعیت کلی سلامتی‌تان بستگی دارد. ممکن است پزشک از ترکیبی از درمان ها برای کمک به اصلاح اختلالات سلول های خونی استفاده کند.

دارو درمانی

بعضی از گزینه های دارویی شامل داروهایی مانند ان پلیت (Nplate) می شود که در مبتلایان به اختلالات پلاکت مغز استخوان را برای تولید پلاکت تحریک می کند. برای اختلالات گلبول های سفید، آنتی بیوتیک ها می توانند به مبارزه با عفونت ها کمک کنند. مکمل های غذایی حاوی آهن، ویتامین B9 (فولات) و ویتامین B12 (کوبالامین) در درمان کم خونی ناشی از کمبود این مواد نقش دارند.

جراحي

پیوند مغز استخوان می تواند مغز استخوان آسیب دیده را ترمیم یا جایگزین کند. این روش درمانی شامل انتقال سلول های بنیادی از یک اهداکننده به بدن بیمار می شود تا به مغز استخوان برای تولید سلول های خونی طبیعی کمک کند. انتقال خون گزینه دیگری است که برای کمک به جایگزینی سلول های خونی از دست رفته یا آسیب دیده انجام می شود. هر دو روش برای کسب موفقیت به معیارهای خاصی نیاز دارند. اهداکنندگان مغز استخوان باید تا حد امکان با مشخصات ژنتیکی بیمار مطابقت داشته باشند. برای انتقال خون هم به یک اهداکننده با گروه خونی سازگار نیاز است.

چشم انداز بلندمدت بیماری چیست؟

تنوع اختلالات سلول های خونی بسیار بالا است و به همین دلیل ممکن است تجربه بیماران با هم متفاوت باشد. تشخیص و درمان به موقع بیماری بهترین راهی است که می تواند شما را از داشتن یک زندگی سالم مطمئن کند. عوارض جانبی درمان های مختلف از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بنابراین، برای یافتن گزینه درمانی مناسب باید با پزشک مشورت کنید. پیدا کردن یک گروه حمایتی یا مشاور به شما کمک می کند که با استرس ناشی از بیماری مقابله کنید.