همانطور که همه ی ما می دانیم یکی از مهم ترین بخش های بدن انسان بافت محکم استخوان می باشد که این بافت سبب استحکام و متصل نگه داشتن تمام بخش های بدن هر فرد می گردد. استخوان یک بافت زنده می باشد که از دو لایه تشکیل شده است؛ لایه داخلی و لایه خارجی. لایه داخلی ضخیم است و از شبکه های ی محکم تشکیل شده که به آن نمای لانه زنبوری داده است. لایه خارجی به صورت لایه پوشاننده ای روی استخوان قرار گرفته است. خون رسانی و عصب رسانی از طریق این لایه مسیر است. در حقیقت بر اساس مستندات پزشکی صورت گرفته شده و آزمایشات فراوان اگر زمانی فضای میان شبکه ها یا همان لایه داخلی به دلیل بالا رفتن تخریب بافت استخوانی و جایگزین نشدن آن به طور کامل بزرگ شوند به آن پوکی استخوان می گویند. در اثر چنین تغییری، استخوان ضعیف شده و با کوچکترین ضربه دچار شکستگی می شود. ازدست دادن استخوان ها به طور خاموش و بی سرو صدا اتفاق می افتد و اغلب اوقات هیچ علامتی تا زمان رخ دادن شکستگی وجود ندارد.

علائم پوکی استخوان

به طور کلی هر اختلال و یا هر بیماری همراه با خود یک سری نشانه ها دارد که به سبب همین نشانه ها می توان به پزشک رجوع کرد و درباره مشکلات پیش آمده با پزشک صحبت کنیم. کاهش تراکم استخوان و از دست رفتن بافت استخوان، که منجر به ضعیف و شکننده شدن استخوان می ‌شوند، مشخصات بارز بیماری پوکی استخوان هستند. اگر مبتلا به پوکی استخوان هستید، خطر شکستگی استخوان ‌ها، خصوصاً در نواحی باسن، ستون فقرات و مچ دست، بیش از دیگران شما را تهدید می ‌کند.

از زمانی که همه مان کودک بودیم والدینمان دائما به ما گوشزد می کردند که لبتیات مصرف کنیم تا از خطر ابتلا به پوکی استخوان در امان باشیم. غالبا پوکی استخوان به عنوان عارضه‌ ای شناخته می‌ شود که توانایی ساخت استخوان‌ های جدید در زنان سالخورده را تضعیف می‌ کند. البته، عوامل پوکی استخوان بسیار زودتر از چنین سنینی آغاز می‌شوند. از آنجا که تراکم استخوان تقریباً در 25 سالگی به اوج خود می‌ رسد، باید تا پیش از این سن به استخوان ‌ها استحکام بخشید، تا در دوره ‌های بعدی زندگی نیز همچنان قوی و محکم باقی بمانند. مصرف کافی کلسیم، یکی از عوامل اصلی دستیابی به استخوان‌هایی محکم است.

رایج ترین علائم و نشانه های پوکی استخوان

به طور خلاصه رایج ترین و معمول ترین علائم احساس درد در نواحی استخوانی یا عضلانی است اما باید گفت که معمولاً در مراحل اولیه هیچ‌ گونه نشانه ‌ای ندارد. اما همان طور که گفته شد بعدها درد مبهمی در استخوان‌ ها یا عضلات ایجاد می‌ شود، به خصوص در گردن و قسمت پایینی پشت. در مراحل بعدی بیماری، بروز درد های شدید و ناگهانی از علائم پوکی استخوان است که معمولاً به نواحی دیگر گسترش نمی ‌یابد؛ اما با انجام فعالیت ‌هایی که بر روی ناحیه دردناک فشار وزنی وارد می ‌کنند بدتر می ‌شود، و ممکن است با حساسیت به لمس همراه شود، ولی به طور کلی در عرض یک هفته کمتر می شوند نا گفته نماند معمولاً وجود درد بیش از سه ماه طول می‌ کشد.

این بیماران بسیار حساس هستند و در واقع به مراقبیت بیشتری به نسبت افراد عادی نیاز دارند. برای مبتلایان به این بیماری این احتمال وجود دارد که افتادن یا هرگونه ضربه دیگری که باعث شکستن استخوانی از آن ‌ها مثل استخوان‌ ستون فقرات یا مچ پایشان می‌ شود را به خاطر هم نیاورند. شکستگی‌ های کمپرشن در ستون فقرات منجر به کاهش قد و قوز کمر می ‌شوند. معمولاً، دلیل شکستگی‌ های جاهای دیگر بدن، که بیشتر در باسن و استخوان ‌های مچ دست رخ می‌ دهند، افتادن است.

علت ها و دلایل پوکی استخوان

طبیعتا برای هر اتفاقی یک دلیل وجود دارد و همه ی ما پس از مطلع شدن از مشکلات جسمی و بیماری هایمان سریعا به دنبال دلایل و راه ها می گردیم. پوکی استخوان هنگامی رخ می ‌دهد که تعادل میان تشکیل استخوان جدید و بازجذب استخوان قدیمی از بین برود. در این وضعیت، یا بدن نمی ‌تواند به اندازه کافی استخوان جدید تولید کند، یا آنکه مقدار بیش از اندازه ‌ای از استخوان‌ های قدیمی را باز جذب می‌ کند، و یا هر دو حالت باهم اتفاق می ‌افتد.

دو عنصر بسیار شناخته شده و مهم به نام های کلسیم و فسفات برای تشکیل استخوان ‌های نرمال بسیار دارای اهمیت هستند. کلسیم عنصری اساسی برای عملکرد مناسب قلب، مغز و سایر اندام‌ ها است. برای آنکه این اندام ‌ها بتوانند به کار خود ادامه دهند، بدن کلسیم ذخیره شده در استخوان‌ ها را بازجذب می ‌کند تا بتواند سطح کلسیم خون را حفظ کند. اگر میزان مصرفی کلسیم کافی نباشد، یا اگر بدن به اندازه کافی از رژیم غذایی کلسیم جذب نکند، تولید استخوان و بافت استخوان ‌ها دچار اشکال می‌ شود. در این حالت، استخوان ‌ها ضعیف ‌تر می ‌شوند، که این امر باعث می ‌شود استخوان ‌ها ترد و شکننده شده و به راحتی بشکنند.

به طور کلی روند حاد شدن این بیماری به مرور زمان است و در حقیقت از دست رفتن استخوان طی یک دوره طولانی چندین ساله اتفاق می افتد. اغلب، افراد به علت یک شکستگی استخوان به پزشک مراجعه کرده و تازه متوجه وجود بیماری پوکی استخوان در خود می‌ شوند که معمولاً تا آن موقع، بیماری به مراحل پیشرفته خود رسیده و آسیب وارده به استخوان‌ ها جدی شده است. دلیل اصلی بروز پوکی استخوان کمبود برخی هورمون ‌ها، خصوصاً استروژن در زنان و اندروژن در مردان است. این بیماری در زنان، و خصوصاً در سنین بالاتر از 60 سال، شایع است. یائسگی با کاهش سطح استروژن همراه بوده و خطر ابتلای زنان به پوکی استخوان را افزایش می ‌دهد. سایر عواملی که در از دست رفتن استخوان در این گروه سنی نقش دارند عبارتند از کافی نبودن میزان مصرف کلسیم و ویتامین  D، انجام ندادن تمرینات تحمل وزن و سایر تغییرات ناشی از افزایش سن در عملکرد غدد درون‌ ریز (علاوه بر کمبود استروژن).

علاوه بر مواردی که در بخش بالایی گفته شد، عوامل و عارضه‌ های دیگری که می ‌توانند منجر به بروز مشکل در افراد شوند عبارتند از مصرف بیش از اندازه کورتیکواستروئیدها (سندرم کوشینگ)، مشکلات تیروئید، استفاده ناکافی از عضلات، سرطان استخوان، برخی اختلالات ژنتیک، استفاده از برخی داروهای به خصوص، و مشکلاتی مانند کمبود کلسیم در رژیم غذایی.

آیتم هایی که در بخش پایینی آمده اند، عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند:

- زنان نسبت به مردان بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند، خصوصاً زنان لاغر، ریزاندام و مسن.

- زنانی که پوست سفیدی دارند و یا اهل شرق آسیا هستند، علی الخصوص آن‌ هایی که سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند، در مقایسه با سایر زنان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

- یائسگی در ظهور این بیماری تاثیر دارد، به خصوص زنانی که یائسگی زود رس داشته یا یائسگی ناشی از اعمال جراحی داشته ‌اند، و یا زنانی که دوره پریودشان غیرطبیعی است یا قطع شده، در معرض خطر بیشتری هستند.

- یکی از رایج ترین موارد در بین افراد مصرف دخانیات و سیگار کشیدن است. در حقیقت سیگار کشیدن نیز می تواند علت پوکی استخوان باشد، همچنین اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی، کم بودن میزان کلسیم موجود در رژیم غذایی، مصرف بالای الکل، نداشتن فعالیت کافی و استفاده از بعضی داروها مانند کورتیکواستروئیدها و داروهای ضدتشنج نیز از عوامل خطرزا هستند.

- آرتریت روماتوئید، خود یکی از عوامل افزایش خطر ابتلا به این بیماری است.

- اگر پدر یا مادرتان مبتلا به این بیماری باشند این مورد نیز یک عامل خطرزا برای فرزندان است.

تشخیص پوکی استخوان

معاینات و آزمایش‌ها

به طور معمول وقتی برای مشکلی به پزشک مراجعه می کنید، در ابتدا از شما خواسته می شود که تاریخچه پزشکیتان را به دقت بازگو کنید تا بتواند مشخص کند که شما به پوکی استخوان دچار شده ‌اید یا در خطر دچار شدن به آن قرار دارید. سؤالات مختلفی در مورد  نحوه زندگیتان و سایر عارضه‌ هایی که ممکن است داشته باشید از شما پرسیده می‌ شود. پزشک همچنین می‌ پرسد که آیا سابقه پوکی استخوان در خانواده شما وجود دارد یا قبلاً دچار شکستگی استخوان شده ‌اید. اغلب از آزمایش خون برای سنجش مقدار کلسیم، فسفر، ویتامین D، تستسترون و عملکرد تیروئید و کلیه ‌ها استفاده می‌ شود.

تست سنجش تراکم استخوان

این امکان وجود دارد که پزشک بر اساس معاینه ‌ای که انجام داده است، انجام یک آزمایش تخصصی به نام آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان را به شما پیشنهاد دهد که می‌توان با آن تراکم استخوان‌های نقاط مختلف بدن را اندازه‌گیری کرد. یک آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان می‌تواند پیش از بروز شکستگی، پوکی استخوان را تشخیص داده و شکستگی‌های آتی را پیش‌بینی کند. همچنین می‌توان با تکرار این آزمایش با فواصل یک ساله یا بیشتر، از میزان تأثیر درمان مطلع شده و نرخ از دست رفتن استخوان را هم تعیین کرد.

راه های درمان و پیشگیری های موجود پوکی استخوان

گاهی اوقات درمان به موقع یا زود هنگام موجب پیشگیری از حاد شدن بیماری می شود و این موضوع بسیار به افراد کمک می کند تا روند بهبودی شان تسریع پیدا کند. در رابطه با این بیماری دقیقا درمان به موقع و زودهنگام کمک کننده است در حقیقت هر چه بیمار برنامه درمانی را زودتر شروع کند نتایج بهتری به دست خواهد آمد. در درمان پوکی استخوان بر کاهش سرعت یا توقف از دست رفتن مواد معدنی، افزایش تراکم استخوان، پیشگیری از شکستگی استخوان‌ها، و کنترل درد ناشی از این بیماری تمرکز می ‌شود.

در حقیقت پزشک، بر اساس برآورد میزان قرار داشتن شما در برابر خطر شکستگی استخوان در بازه ی زمانی مشخص، که با استفاده از منابع اطلاعاتی مختلفی انجام می ‌شود، توصیه‌ های درمانی خود را ارائه می‌ دهد. معمولاً اگر خطر شکستگی بالا نباشد، در درمان پوکی استخوان از دارو استفاده نشده و در عوض بر شیوه زندگی، ایمنی و اصلاح عوامل افزایش دهنده خطر از دست رفتن استخوان تمرکز می‌ شود. تزریق سیمان و ورتبروپلاستی یا کیفوپلاستی برای شکستگی ناشی از پوکی استخوان یک روش استاندارد است.

ورزش و حرکات اصلاحی

به طور کلی برای سالم بودن می بایست برنامه ی ورزشی را در زندگی روزمره مان جای دهیم. در اینجا انجام مرتب حرکات ورزشی و اصلاحی برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری بسیار ضروری است. افراد بالغ بین 19 تا 64 سال می ‌بایست هر هفته دست کم به مدت 150 دقیقه تمرینات هوازی (ایروبیک) مانند دوچرخه‌ سواری یا پیاده ‌روی سریع انجام دهند. انجام تمرین تحمل وزن و تمرینات استقامتی برای بهبود تراکم استخوان و کمک به پیشگیری و درمان پوکی استخوان بسیار مهم است. افراد بین 9 تا 64 سال همچنین باید دو یا چند روز در هفته را در قالب تمرینات تقویت عضله به ورزش دادن تمامی گروه‌های اصلی عضلات، از جمله پاها، باسن، پشت، سینه، شانه‌ها و بازوها، اختصاص دهند. اگر تشخیص داده شده که شما به پوکی استخوان مبتلا هستید، پیش از آغاز یک برنامه تمرینی جدید با یک پزشک یا یک متخصص بهداشت  صبحت کنید تا مطمئن شوید که آن برنامه مناسب شما است.

مغناطیس درمانی (مگنت تراپی یا مگنتیک تراپی)

با توجه به پیشرفت روزافزون علم و تکنولوژی روش های درمانی روز به روز در حال گسترش اند. درمان حمایتی برای حفظ کیفیت بافت استخوان‌ها و کاهش درد در مبتلایان به پوکی استخوان عبارت است از مغناطیس درمانی بیومگ با پالس‌های فرکانس پایین ، که به پروسه‌های متابولیک در استخوان ‌ها کمک کرده و منجر به همکاری بهتر عوامل سازنده استخوان و کاهش چشمگیر درد می ‌شود. مغناطیس درمانی، در مبتلایان به پوکی استخوان، سرعت پروسه بهبود را به طور چشم گیری افزایش می ‌دهد، چون این روش محرک تشکیل استخوان‌ های جدید بوده (به ساخت بافت استخوان و کلسیفیکاسیون سرعت می‌ بخشد) و باعث افزایش حساسیت به هورمون پاراتیروئید می‌ شود.

رژیم غذایی برای درمان پوکی استخوان

داشتن یک رژیم غذایی مناسب برای همه ی افراد ضرورت دارد و موجب پشتیبانی از سلامت استخوان‌ های ما خواهد شد به طور کلی به یاد داشته باشید که عنصر بسیار مهم کلسیم می بایست در رژیم غذایی شما قرار گیرد شما می توانید این عنصر را از لبنیات، غلات، آب پرتغال، سبزیجات سبز، بروکلی و لوبیا و همچنین از مکمل‌ ها و غذاهایی که به آن‌ها کلسیم اضافه شده است، به دست آورید.