مار افعی دم عنکبوتی

وقتی استیون اندرسون برای اولین بار نمونه مار سمی عنکبوتی ایرانی را بررسی کرد، برآمدگی عنکبوتی شکلِ دمِ این مار البته از دیدش پنهان نماند. سال 1970 بود و این خزنده ­شناس در موزه فیلد در شیکاگو بر روی ماری تحقیق می­ کرد که گمان می‌­شد مار سمی شاخدار ایرانی باشد که در سراسر خاورمیانه فراوان است. اما این یکی برآمدگی عجیبی روی دم خود داشت و در نظر اندرسون، زیست­ شناسی که روی خزندگان آسیای جنوب شرقی مطالعه می­ کند، ساختاری بیضی شکل، شبیه دستگیره در، با زایده یا پاهای دراز بود. با این وجود، با بررسی تنها یک نمونه نمی­ شد گفت که تغییر شکل دم این مار ژنتیکی بوده یا علل دیگری مانند رشد انگلی یا سرطانی داشته است. نزدیک به چهار دهه این مار در ذهن اندرسون پرسه می‌­زد. اندرسون که اکنون پرفسور افتخاریِ دانشگاه پاسیفیک در استاکتون کالیفرنیا است می­‌گوید " ناگهان چند سال پیش، طبیعت­ شناس آماتور ایرانی به نام حمید بستانچی یکی دیگر از این گونه را یافت."

حیله مار عنکبوتی برای شکار پرندگان

روح اندرسون هم خبر نداشت که این زایده مرموز حیله ­ایست گمراه‌کننده و تقلیدی است تهاجمی که درآن مار دم خود را به شکل طعمه در می‌آورد و صبر می­‌کند چیزی مانند قورباغه این غذای خیالی را برباید، آن وقت خودش تبدیل به غذا می‌شود. نمونه دومی که بستانچی پیدا کرد نیز مرده بود اما دمش شبیه نمونه اول بود. در سال 2006 اندرسون و همکارانش شواهدی ارائه کردند که نشان می‌داد این مار گونه جدیدی است و نامش را "سودوسراتس اوراراک نیدس" (Pseudocerastes Urarachnoides) گذاشتند که به معنی "مار دم عنکبوتی با شاخ دروغین" است.  چون این گونه جدیدتر، پرنده نیم هضمی را در معده خود داشت، به این نتیجه رسیدند که از برآمدگیِ عنکبوتی شکلِ عجیبِ روی دم خود برای جلب شکار بهره می‌­برد.

مار عنکبوتی ایرانی

در سال 2008 تیمی، یک جفت از این افـعی را در استان ایلام در غـرب ایران ردیـابی و دنبال کردند تا این که یــکی به سوراخ صخره­ ای خزید. وقتی با چراغ قوه مخفی­ گاهش را روشن کردند، با هیس واکنش نشان داد. پس از بلند کـردن صخره با دیلم، مار را با چوب‌دستی چنگک دار گرفتند. مار سمی را بـا قفسی به آزمایشگاهی انتقال دادنـد کـه مانند زیستگاه طبـیعی­‌اش خشک و خاردشتی بود. چند پرنده را درون ایـن حصار رها کردند و دوربینی نیز کار گذاشتند. محققان با چشم خود دیدند که مـار چگونه به نرمـی دم قـلنبه و چـین­دارش را روی زمین می‌کشید و حرکات تند و تیز یک عنکبوت خوشمزه را می­‌آفرید. این حقه بسیار دقیق و کارساز بود. چند پرنده گرفتار آن شدند و وقتی تلاش کردند آن غذای خیالی را بربایند، شکار شدند. حق با اندرسون و تیمش بود. توصیه می‌کنم از این پس هنگام پیاده روی در مناطق غربی ایران، مراقب عنکبوت­ های روی زمین باشید.