شاید باور کردنش کمی دشوار باشد اما هر چهار ثانیه یک بار یک نفر در دنیا به زوال عقل مبتلا می‌شود‍!

آمار عجیبی است. در سراسر دنیا حدود 5/47 نفر مبتلا به زوال عقل هستند! زوال عقل یک بیماری شایع در بین افراد سالخورده است اما  عارضه طبیعی ناشی از سالخوردگی نیست. در این نوشتار با ما همراه باشید تا با این عارضه که از نشانه‌های اختلالات مغزی به شمار می‌رود آشنا شوید و راه‌های پیشگیری و درمان آن را فرا بگیرید.

زوال عقل چیست؟

ارتباطی، اختلالات حافظه و اختلال در فکر به شمار می‌آید. هر چند که این عارضه در افراد سالخورده شیوع بیشتری دارد اما نباید بروز آن را در سنین مختلف پیری طبیعی دانست. ضعیف شدن حافظه کوتاه مدت که از اختلالات خفیف شناختی به شمار می‌رود در دوران سالخوردگی طبیعی است بنابراین اختلالاتی از این دست زوال عقل به شمار نمی‌آید بلکه نوعی اختلال شناختی است که همگام با افزایش سن به وجود می‌آید و مشکلات چشمگیری را برای فرد ایجاد نمی‌کند. عارضه زوال عقل جهت توصیف چند علامت خیلی شدید که می‌توانند فعالیت های روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهند به کار برده می‌شود.

زوال عقل همراه با علایمی است که برخی از آنها را خود بیمار و یا اطرافیان وی به راحتی متوجه آن می‌شوند و آن را تشخیص می‌دهند اما برخی دیگر به راحتی قابل تشخیص نیستند و باید توسط پزشک تشخیص داده شوند. علایمی که در افراد مبتلا به زوال عقل مشاهده می‌شود بیشتر به دلیل از دست دادن حافظه بروز می‌کند.

علایم بروز زوال عقل چیست؟

حافظه کوتاه مدت از بین می‌رود

یکی از علایم بروز زوال عقل از دست دادن حافظه کوتاه مدت است به عنوان مثال فرد مبتلا به زوال عقل مدام سوال های تکراری می‌پرسد.

مشکل در انجام دادن فعالیت هایی که فرد با راه‌های انجام دادن آنها آشناست

فردی که مبتلا به زوال عقل است در انجام کارهایی که با نحوه انجام دادن آن ها آشناست با مشکل رو به رو می‌شود. به عنوان مثال فرد قادر به درست کردن نوشیدنی و غذایی که همیشه درست می‌کرد نیست.

به وجود آمدن مشکلات ارتباطی

فرد مبتلا به زوال عقل دچار مشکلات ارتباطی و زبانی می‌شود. به عنوان مثال در هنگام صحبت کردن از کلمه اشتباه استفاده می‌کند و یا این که کلمات ساده را فراموش می‌نماید. البته فراموش کردن حرفهایی که در مورد چیزهای که مختلف زده‌اند، نداشتن ایده برای ادامه گفت و گو، ناتوانی در پیدا کردن کلمات و واژگان درست و نیز تمایل برای خاتمه دادن به گفت و گو و تعامل از دیگر مشکلاتی است که این افراد با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند.

موقعیت و شرایط ناآگاهی

فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است در خیابانی که آن را بلد بوده است گم شود که به این شرایط موقعیت ناآگاهی می‌گویند.

به وجود آمدن مشکلاتی در تفکر انتزاعی

فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است دچار مشکلاتی در تفکر انتزاعی شود. به عنوان مثال در معامله کردن با پول مشکلاتی برایش به وجود آید.

فراموش کردن وسایلی که هر روز مورد استفاده قرار می‌گیرند

فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است وسایلی را که هر روز از آنها استفاده می‌کند همچون کیف پول، دسته کلید، جوراب و ... را فراموش نماید.

به وجود آمدن تغییرات خٌلقی

فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است دچار تغییرات خٌلقی شود یعنی چشم انداز او نسبت به زندگی و یا دیدگاهی که نسبت به خودش دارد به صورت ناگهانی و غیر منتظره تغییر کند.

به وجود آمدن تغییرات شخصیتی

فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است دچار تغییرات شخصیتی شود به عنوان مثال نسبت به قبل ترسو، حساس و یا شکاک شود.

از دست دادن علاقه برای شروع کارهای تازه

از دیگر علایم دمانس که نام دیگر زوال عقل است کاهش تمایل و یا علاقه فرد نسبت به آغاز کارهای تازه است. به این معنا که فرد مبتلا به دمانس برای رفتن به جایی و یا شروع کاری جدید هیچ علاقه و تمایلی ندارد.

علایم بالقوه زوال عقل

از دیگر علایم بالقوه زوال عقل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ناتوانی در برنامه ریزی و حل مشکل

برخی از افرادی که مبتلا به زوال عقل هستند در خود تغییرات ناگهانی توانایی برای دنبال کردن یک برنامه واحد را مشاهده می‌نمایند. به عنوان مثال این افراد برای انجام برخی وظایف ساده همچون پیگیری یک صورت حساب بانکی دچار مشکل می‌شوند چرا که انجام این کار نزد آنها به فعالیتی پیچیده تبدیل شده است. حتی این افراد در پیروی از یک دستورالعمل دچار مشکل می‌شوند چرا که حفظ تمرکز در آغاز این عارضه برای آنها بسیار دشوار است.

انزوای اجتماعی و کناره گیری از انجام فعالیت های اجتماعی

فردی که مبتلا به زوال عقل است به دلیل چالش هایی شناختی که به واسطه این عارضه در وی شکل می‌گیرد کم کم خود را از فعالیت های اجتماعی و یا کاری کنار می‌کشد و انزوای اجتماعی را پیش می‌گیرد.

از دست دادن حافظه‌ مخل زندگی روزمره

فراموشی ممکن است برای همه افراد رخ دهد اما این نوع فراموشی‌ها به ندرت ممکن است زندگی فرد را مختل سازد. فراموشی که طی زوال عقل به وجود می‌آید باعث می‌شود فرد مطالبی را که به تازگی یاد گرفته است فراموش کند که این خود شایعترین نشانه جهت وجود مشکل زمینه‌ای است. از دیگر مواردی که دلیل وجود مشکل در حافظه است به شرح زیر می‌باشد:

- از یاد بردن رویدادها و یا تاریخ های مهم

- سوال کردن در مورد داده‌ها و اطلاعاتی که با تازگی دریافت شده‌اند

- نیاز شدید به وسایل کمکی حافظه

- افزایش میزان وابستگی به اطرافیان جهت به یاد آوردن موارد مختلف

راه‌های پیشگیری از زوال عقل

سازمان آلزایمر آمریکا جهت پیشگیری از زوال عقل شش راهکار ارائه کرده است که برخی از آنها به شرح زیر هستند:

- مصرف سیگار ممنوع

- نگه داشتن قند خون، فشار خون و کلسترول در سطح مناسب و مطلوب

- ورزش کردن مرتب و به صورت روزانه

- پیروی کردن از یک رژیم غذایی بسیار سالم و متعادل

- حفظ وزن مناسب

- مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکل ممنوع

راه‌های درمان زوال عقل

با آن که در حال حاضر برای عارضه زوال عقل و یا هر گونه زوال عقل پیشرونده درمان مشخصی وجود ندارد با این حال دارو درمانی می‌تواند جهت تسکین برخی از نشانه‌ها به کار رود. نبودن راهکاری مشخص برای درمان زوال عقل به این دلیل است که مرگ سلولهای مغزی امری است برگشت ناپذیر. به همین دلیل است که در اکثر مواقع به جای از بین بردن علت بیماری بیشتر بر روی مراقبت از بیمار و کنترل علایم تاکید می‌شود.

چنانچه زوال عقل از عواملی همچون کمبود ویتامین، ضربه و یا اثرات جانبی داروها ناشی شده باشد شاید بتوان از آسیبهایی که به مغز وارد شده و یا گسترش آسیبها به بافت مغز جلوگیری به عمل آورد.

 برخی از داروها می‌توانند علایم بیماری زوال عقل را کاهش دهند. چهار داروی تایید شده در ایالات متحده آمریکا که مهارکننده‌های کولین استراز نام گرفته‌اند:

گالانتامین، دونپزیل، تاکرین و ریواستیگمین.

نوع دیگری از داروها با نام ممانتین نیز وجود دارند که بر ضد گیرنده‌های NMDA مغز عمل می‌نمایند. این نوع داروها ممکن است به تنهایی و یا همراه با مهار کننده‌های کولین استراز استفاده شوند. این مهار کننده‌ها همچنین می‌توانند ویژگیهای رفتاری فرد مبتلا به بیماری پارکینسون را بهبود بخشند. البته این داروها نباید به صورت خودسر و بدون تجویز پزشک مصرف شوند. قبل از مصرف این داروها حتماً باید با یک پزشک متخصص مشورت کرد.

موارد دیگری نیز هستند که می‌توانند به تقویت مغز کمک کرده و از زوال عقل پیشگیری نمایند از جمله این تمرینات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- تمریناتی همچون یادیارها

- ابزارهای یادآوری رایانه‌ای

این تمرینات و ابزارها مغز را تقویت می‌کنند، عملکرد شناختی مغز را بهبود می‌بخشند و با این کار به فرد کمک می‌کنند تا بتواند تا حدودی با فراموشی که ناشی از آلزایمر است کنار بیاید.

یادیارها چه هستند؟

یادیارها در واقع ترفندهایی جهت به خاطر سپردن چیزها هستند که تنها با تکرار مطالب اکتفا نکرده بلکه بین مفاهیم تازه و اطلاعات قبلی موجود در مغز رابطه ایجاد می‌کنند تا با این کار به مغز کمک کنند تا راحت‌تر مطالب و اتفاقات را به یاد آورند.  

علل زوال عقل

چیزی که باعث به وجود آمدن زوال عقل می‌شود مرگ سلول های مغزی و به خصوص بیماری‌های نورودژنراتیو یعنی همان مرگ تدریجی سلول های مغزی در اثر افزایش سن است. البته به طور دقیق مشخص نیست که زوال عقل باعث مرگ سلول های مغزی می‌شود و یا این که مرگ سلول های مغزی زوال عقل را به وجود می‌آورد. علاوه بر مرگ تدریجی سلول های مغزی یعنی همان چیزی که در آلزایمر مشاهده می‌شود، آسیب هایی که به سر وارد شده است، تومورهای مغزی و نیز سکته مغزی نیز می‌‌تواند منجر به زوال عقل شود.

از دیگر مواردی که منجر به زوال عقل می‌شوند به شرح زیر است:

زوال عقل عروقی

در این مورد زوال عقل بر اثر مرگ سلول های مغزی که مرتبط با عروق مغزی هستند همچون سکته‌های مغزی ناشی می‌شود. این نوع بیماری‌ها با اختلال جریان طبیعی خون از رسیدن اکسیژن به سلولهای مغزی جلوگیری می‌کنند.

آسیب هایی که به سر وارد شده‌اند

آسیب هایی که به سر وارد شده‌اند احتمال این که باعث مرگ سلول های مغزی شوند و احتمال ابتلا به زوال عقل را افزایش دهند، افزایش می‌دهند. تکرار این ضربات که به مغز آسیب می‌رسانند مثل برخی از ضرباتی که در برخی ورزش ها به سر وارد می‌شود معمولاً ارتباط مستقیمی با افزایش ایجاد زوال عقل در آینده دارد. با این که در این زمینه شواهد بسیار کمی وجود دارد با این حال به نظر می‌رسد حتی یک ضربه کوچک به مغز می‌تواند احتمال ابتلا به زوال عقل دژنراتیو همچون بیماری آلزایمر را افزایش دهد.

بیماری هایی که ناشی از پریون هستند

پریون ها در واقع پروتئین هایی هستند که می‌توانند در برخی افراد بیماری هایی همچون جنون گاوی را به وجود آورند.

عفونت هایی که ناشی از اچ آی وی هستند

در این که این نوع عفونت ها چگونه به سلول های مغزی آسیب وارد می‌نمایند اطلاعاتی در دست نمی‌باشد.

عوامل برگشت پذیر

کمبود ویتامین ها، تداخلات دارویی، اختلال در نحوه عملکرد تیروئید و افسردگی می‌تواند منجر به بروز زوال عقل در فرد شود. لازم به ذکر است چنانچه این عوامل درمان شوند زوال عقل که به خاطر آن ها ایجاد شده است نیز بهبود خواهد یافت.

انواع زوال عقل

آلزایمر

این بیماری در اثر درهم پیچیدگی درونی سلول ها و پلاک های تشکیل شده در بین سلول های مغزی که در حال مرگ هستند به وجود می‌آید. هر دوی این شرایط در واقع بر اثر ناهنجاری پروتئین ها ایجاد می‌شود. در افراد مبتلا به آلزایمر اتصالات و سلول های عصبی به صورت پیشرونده کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه مغز نیز کوچکتر می‌شود.

زوال عقل با اجسام لویی

این نوع زوال عقل در واقع یک نورودژنراتیو است که بر اثر به وجود آمدن ساختارهای غیرطبیعی در مغز ایجاد می‌شود. لازم به ذکر است پروتئینی به نام آلفا – سینوکلئین این تغییرات را در مغز به وجود می‌آورد.

زوال عقل مخلوط

این نوع زوال عقل ناشی از بروز دو و یا سه نوع زوال عقل است که به صورت همزمان به وقوع می‌پیوندد. به عنوان مثال یک فرد ممکن است به صورت همزمام هم دچار بیماری زوال عقل عروقی شود و هم دچار بیماری آلزایمر.

بیماری پارکینسون

هر چند که بیماری پارکینسون در اکثر مواقع یک اختلال حرکتی محسوب می‌شود اما چون در این بیماری اجسام لویی حضور دارند علایم زوال عقل در افراد مبتلا به پارکینسون نیز مشاهده می‌شود.

بیماری هانتینگتون

این بیماری که با انواع خاصی از حرکات غیرارادی نیز شناخته می‌شود نوع دیگری از عارضه زوال عقل به شمار می‌رود.

از دیگر اختلالاتی که باعث به وجود آمدن زوال عقل می‌شوند نیز به شرح زیر می‌باشند:

بیماری نیمن پیک یا همان زوال عقل پیشانی گیجگاهی

هیدروسفالی با فشار طبیعی که زمانی ایجاد می‌شود که مقدار اضافی مایع نخاعی – مغزی در مغز جمع شده و انباشته شود.

سندروم بنسون که بسیار شبیه بیماری آلزایمر است اما در ناحیه متفاوتی از مغز به وجود می‌آید.

نشانگان داون که احتمال بروز آلزایمر را حتی در افراد کم سن و سال نیز افزایش می‌دهد.

مغز انسان عضو بسیار حساس بدن انسان است که همانند اعضای دیگر نیاز به مراقبت دارد. بنابراین هرگز نباید از این عضو حیاتی غافل شد چرا که عدم توجه به آن به راحتی می‌تواند کل زندگی را مختل ساخته و انسان را از فعالیت باز دارد.