همواره در سیر تاریخ، بشر به دنبال شناخت جهان پیرامون خود و سیر در آفاق و شناخت فضا به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی خود بوده است، رصدخانه یکی از ابزارهای دست بشری است که برای مشاهده، بررسی و اندازه گیری پدیده‌های آسمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. رصدخانه‌ها دارای یک تلسکوپ بزرگ هستند که امروزه با تلسکوپ‌های بزرگ نوری یا رادیویی پشتیبانی می‌شود، ایران به عنوان مهد علم اخترشناسی از قدیم تا به امروز به کمک دانشمندانی که در خود جای داده دارای بزرگترین و بهترین رصدخانه‌ها بوده است، این مقاله به معرفی نه مورد از رصدخانه‌های کشور ایران می‌پردازد.

رصدخانه بخش فیزیک دانشگاه فردوسی مشهد

رصدخانه دانشکده علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد، با توجه به این که در داخل شهر قرار دارد بیشتر از توانایی آموزشی آن استفاده می‌شود. در این مرکز می توان به مبانی نجوم آشنا شد و با اجرای پروژه‌های تصویری و عکس گرفتن از اجرام پرنور مثل ماه و خورشید، گزارش‌های رصدی پایه انجام داد. از جالب ترین اتفاقاتی که در این مرکز اتفاق افتاده است، نمایش زنده اینترنتی گذر زهره از خورشید بوده این اتفاق بزرگ در سال 1383 به وقوع پیوسته که در نوع و زمان خود در کشور ایران بی نظیر است.

رصدخانه ابوریحان بیرونی

بعد از رصدخانه مراقه، رصدخانه ابوریحان بیرونی دومین رصدخانه کشوری است. این رصدخانه، سال 1355 در دانشگاه شیراز با هدف انجام رصدهای حرفه‌ای نجوم و همچنین آموزش و تعلیم دانشجویان جهت ترویج و اشاعه دانش نجوم به بهره برداری رسیده است. امروزه این مرکز یک مکان فعال ستاره شناسی و اختر فیزیک بوده که به طور معمول بسیاری از مقالات علمی از طریق تحقیقات حاصله در این رصدخانه بدست می‌آید. مطالعه‌ی ساختار ستارگان، کیهان شناسی، اخترذره، ستارگان دوتایی، ساختار ستارگان نوترونی، دینامیک ستارگان و تکامل، سیاه‌چاله‌ها، نظریه نسبیت عام و گرانش و انرژی تاریک، از جمله تحقیقاتی است که در این مرکز در حال انجام است.

رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی

این رصدخانه در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر تبریز واقع شده است. مجهز بودن این مکان به یک تلسکوپ ۶ اینچی بر فراز کوه بلیندی قادر به بررسی پدیده های خورشیدی و رنگ ها و شراره ها یه خورشیدی است در سال ۲۰۱۶، یک تلسکوپ 14 اینچی به این مجموعه اضافه شد که باعث شده به عنوان بزرگترین تلسکوپ فعال ایران شناخته شود. قدرت سخت افزاری این رصدخانه به قدری منحصر به فرد است که با ایجاد امکانات اینترنت پرسرعت در این مجموعه می‌توان از جای جای جهان به راحتی ستارگان و خورشید را به کمک وسایل ارتباطی رصد کرد.

رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت

رصدخانه و آسمان نمای آلاشت رصدخانه آلاشت به عنوان اولین رصدخانه ساده در مازندران فعالیت خود را آغاز نمود این رصدخانه در حاشیه دریای مازندران قرار گرفته که برای آموزش هایی رصدی مقدماتی کارکرد بسیاری دارد. این مکان با تجهیزاتی چون تلسکوپ 14 اینچی توانست در جذب گردشگر موفق باشد. در کنار این مجموعه کم نظیر می‌توان از طبیعت زیبا و صنایع دستی این شهر دیدن نمود، در این شهر معماری و تمدن نوین و قدیم هر دو با هم تلفیق شده تا مناظر زیبایی را برای نوازش چشمان گردشگران به ارمغان بیاورد.

رصدخانه مهر بوشهر

این رصدخانه که متعلق به وزارت آموزش و پرورش است در 30 کیلومتری شهر بوشهر واقع شده است. این رصدخانه مجهز به یک تلسکوپ 16 اینچی است که به جهت امور آموزشی پردازش شده است. شروع فعالیت این مجموعه از سال 84 آغاز گردیده و از آن زمان میزبان دانش آموزان و دانشجویان علاقه‌مند به ستاره شناسی بوده است. شایان ذکر است از سال 92 در این رصدخانه جشنواره‌ای تحت عنوان جشنواره نجومی کاوشگران آسمان برگزار می‌گردد، هدف اصلی این جشنواره آشنایی دانش پژوهان با ابزار آلات نجومی و دانش ستاره شناسی است.

رصدخانه کاسین

رصد خانه کاسین در خرم آباد لرستان به عنوان مدرن ترین رصدخانه در خاورمیانه شناخته می شود. این طرح کلان ملی به گونه‌ای طراحی شده که دانش‌آموزان و دانشجویان گرایش نجوم و اخترشناسی به راحتی می توانند از این مجموعه استفاده کنند. برگزاری تورهای علمی و خانوادگی و ترویج فعالیت‌های رصدخانه‌ای از جمله اموری است که در این مجموعه علمی صورت می پذیرد، در همین راستا مجهز به امکانات رفاهی و هتلینگ برای بازدیدکنندگان و توریست ها است. این رصدخانه در ارتفاع ۱۸۶۰ متری از سطح دریا شهر خرم آباد واقع در غرب ایران بر بام لرستان قرار دارد.

رصدخانه زعفرانیه

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1368 رصدخانه زعفرانیه را به عنوان اولین مرکز ستاره شناسی آماتوری در رده سنی کودک و نوجوان افتتاح کرده است. تالیف بسیاری از تحقیقات حاضر از مباحث هوافضا در این رصدخانه صورت پذیرفته است. از فعالیت‌های روتین این رصدخانه می‌توان به اجرای برنامه‌های نمایشی به وسیله امکانات سمعی و بصری که در این مرکز تعبیه شده و آموزش‌های دوره‌ای که برای دانش‌اموزان که در دو سطح مقدماتی و پیشرفته برگزار می‌شود و همچنین ارائه مشاوره علمی به مراکز آموزشی در حیطه مباحث نجوم نام برد.

رصدخانه مراغه

قدمت این رصدخانه به 800 سال پیش می‌رسد خواجه نصیرالدین طوسی که در عصر خود، فیلسوف، ریاضیدان و منجم بزرگی شناخته میشد این رصدخانه را به عنوان یکی از یادگاری‌های علمی و فلکی بر جای گذاشته است. اولین رصدخانه ایران در نزدیکی روستای طالب خان بر روی تپه کوه طلاب خان قرار گرفته است. پوشش کروی و سفید رنگی که سرتاسر این رصدخان را فرا گرفته احداث جدیدی است تا از این میراث دوران ایلخانی به خوبی محافظت کند. نام رصدخانه مراغه در سال 1364 با شماره 1675 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.  

رصدخانه ملی ایران

این رصدخانه به عنوان رصدخانه‌ای منحصر به فرد و یک طرح کلان ملی به اسم رصدخانه ملی ایران در حال ساخته شدن است. محل ساخت این رصدخانه در قله کرگش خواهد بود، تا کنون راه‌های ارتباطی، قطعه اصلی تلسکوپی، آینه‌ای با قطر سه و نیم متر و بیش از 30 درصد از عملیات فنی، ساختمانی و تجهیزاتی آن تکمیل شده است. امید است با بودجه بندی‌های مناسب و حمایت‌های ویژه این طرح علمی شگفت آور در زمینه اخترشناسی به بهره برداری برسد و تحقیقاتی در سطح بین المللی از خروجی‌های آن باشد.