باد شکن چیست؟

واژه‌ی باد شکن برای خیلی از افراد نا آشنا و یا نامفهموم است زیرا این موضوع به مباحث زیست محیطی  و طبیعی مربوط می شود و در حقیقت یک بحث تخصصی به حساب می آید. استفاده از بادشکن ها در حقیقت یکی از راه هایی است که موجب کنترل کردن آن هم به صورت اصولی برای زمین هایی که تحت فرسایش بادی اند، می شود. البته غیر از زمین های تحت فرسایش بادی برای زمین هایی که در معرض فرسایش خاک هستند این روش مورد نیاز است اما در حقیقت باید گفت که وظیفه اصلی اش کنترل بادهای شدید است. این روش مزارع، باغ ها، حیوانات خانگی و ساختمان ها را از اثرات سوء باد های شدید، در امان می دارد. در واقع به طور خلاصه به این صورت عمل می کند که همانند یک مانع معمولا عمود بر جهت باد ساخته می شود تا با کاستن از سرعت باد، فرسایش را محدود کند و زمانی می تواند موثر باشد که به طرز صحیحی طراحی و اجرا شود و دائما در حالت بهینه نگهداری گردد.

هدف از ساخت بادشکن چیست؟

ما انسان ها برای ساخت هر وسیله یا هر چیز دیگری هدفی داریم، و یا شاید چندین هدف. در مورد بادشکن ها تنها یک هدف مدنظر متخصصین نبوده و نیست زیرا در طبیعت همه ی اجزا به هم گره خورده اند و وابستگی زیادی دارند زیرا یک چرخه اند. در واقع در مورد روش بادشکن ها می توان گفت هم انسان و هم طبیعت دخیل هستند زیرا اگر بادشکنی وجود نداشته باشد ممکن است ریزگرد ها وارد همه ی شهر ها شوند و آن ها را نابود سازند و یا مثال دیگری که می توان زد در مورد فرسایش خاک است که بادشکن ها با جلوگیری از فرسایش خاک جلوی تخریب حیات بشری را می گیرند زیرا ما اگر خاک نداشته باشیم خواهیم مرد!

بیشتر بخوانید: توربین ها چگونه کار می کنند؟

بادشکن ها چگونه عمل می کنند؟

بررسی عملکرد این وسیله به این صورت است که باد قبل از رسیدن به این وسیله از سرعت خود می کاهد و بعد از عبور از آن به تدریج سرعتش بیشتر می شود و در فاصله ای از آن به سرعت اولیه خود می رسد. متخصصین در این زمینه می گویند که کاهش سرعت باد در جلو این وسیله در فاصله ای نه تا ده برابر ارتفاع باد شکن و در پشت باد شکن تا فاصله ای سی برابر ارتفاع بادشکن است. به طوری که در یک بادشکن درختی با تراکم متوسط زمانی که باد به شکل عمودی به آن برخورد می کند سرعت باد بین شصت تا هشتاد درصد در پشت باد شکن و در نزدیکی آن و حدود بیست درصد در فاصله بیست برابر ارتفاع بادشکن کاهش یافته و در فاصله سی تا چهل برابری ارتفاع بادشکن کاهشی نیست. به طور کلی تحقیقات نشان داده است که در صورتی که این وسیله به طور صحیحی طراحی شده باشد توانایی این را دارد که سرعت باد را به نصف تقلیل دهد.

مزایای بادشکن

محاسن یک شبکه بادشکن به شرح زیر است:

- تا حد زیادی سرعت باد را پایین می آورد و در نهایت با این کار فرسایش را کاهش می دهد. حتی در حدود شصت درصد کاهش سرعت باد در بعضی از مناطق گزارش شده است.

- خسارات که در اثر مسائل مکانیکی بادی ممکن است ایجاد شود را کاهش می دهد.

- در عوض کردن میکروکلیمای محلی و بالا بردن عملکرد گیاهان زراعی بسیار تاثیر گذار است.

- حیوانات اهلی را حفاظت کرده، بازدهی دام ها را زیاد می کند. اطلاعات محدودی جهت نشان دادن تاثیر معنی دار این وسیله بر روی سلامت یا تولید حیوانات اهلی در دسترس است اما این احتمال هست که به عنوان مثال میزان زاد و ولد گوسفندان در اثر وجود این وسیله افزایش یابد.

- خوراک، هیزم و زیستگاهی برای حیات وحش ایجاد می کند.

معایب باد شکن

احداث یک شبکه بادشکن علاوه بر مزایا، معایبی دارد که به صورت زیر است:

- در هنگام استفاده از ماشین های کشاورزی تداخل ایجاد می کند.

- بعضی از آنها بخشی از سطح زیر کشت را اشغال می کنند. در رابطه با اشغال سطح زمین با این وسیله باید اظهار داشت گرچه مقداری از اراضی زیر کشت را می گیرد اما در بیشتر موارد موجب افزایش محصول می گردد.

- اگر باد شکن به شکل درخت باشد، باروری گیاهان زراعی پیرامون خودش را کم می کند، به این خاطر که از طرفی بر روی گیاهان سایه انداخته و از طرفی امکان دارد برای رطوبت مواد غذایی با گیاهان رقابت کند البته این رقابت تنها  در یک نوار باریکی است که عرض آن معمولا از نصف ارتفاع آن بیشتر نمی شود.

- پناهگاه گیاهان یا حیوانات مضر برای کشت و زرع می تواند باشد که این موضوع برای دیگر حیوانات و گیاهان که ضرری ندارند خطرناک است.

- در نهایت باید گفت که معایب این روش به نسبت مزایای آن کمتر است و باز هم ترغیب زیادی برای استفاده از آن وجود دارد.

انواع بادشکن

این روش می توانند از مواد مصنوعی و یا طبیعی مثل درخت و بوته، ذرت، آفتابگردان و غیره تشکیل شود.

 به طور کلی دو مدل باد شکن وجود دارد:

بادشکن های غیر زنده (مصنوعی یا مکانیکی)

بادشکن های مصنوعی یعنی بادشکن هایی که با کمک وسایلی ایجاد می شوند که هنر دست انسان است. مثلا دیوارهای بتنی، آهنی، حصیری یا شاخه هایی که از درختان در منطقه جداشده اند، از جنس چوب یا پلاستیک، دیوارهایی از نوع کرباس و غیره میباشد این مدل بادشکن ها هم می توانند فرسایش بادی را در مناطقی که برف به داخل بزرگراه ها، راه آهن، فرودگاه ها و سایر نواحی وارد می شوند، کنترل کنند.

اساسی ترین فاکتور تاثیرگذار در طراحی این مدل ها، تهیه و فراهم سازی مواد پایه ی آسان است. ساخت برخی از باد شکن های غیر زنده مثل  دیوارهایی از جنس بتن و یا چوب، معمولا گران قیمت در می آید بنابراین از این مدل ها که گران هستند معمولا برای حفاظت محصولات بسیار با ارزش یا احیای پوشش مناطق فرسایش یافته مورد نظر استفاده می شود. اما برخی دیگر به عنوان مثال دیوارهایی به صورت پرچین، پارچه ای و حصیری هر چند کمتر از باد شکن های درختی موثر اند اما غالبا به دلیل قابلیت انتقال پذیری انتخاب می شوند. باد شکن هایی که مصنوعی اند امکان دارد نیمه نفوذ پذیر و یا غیر قابل نفوذ باشند. آن دسته ای که نیمه نفوذ پذیر است بهتر از غیر قابل نفوذ عمل می کند زیرا در باد شکن های نیمه نفوذ پذیر گرد باد در کناره های دیواره ایجاد نمی شود.

در نهایت باید گفت زمانی از باد شکن های غیر زنده استفاده می شود که :

- شرایط محیطی امکان رشد پوشش گیاهی برای ایجاد بادشکن درختی را نمی دهد.

- شرایط محیط برای رشد پوشش گیاهی مهیا باشد اما ساخت این وسیله با کمک درخت به شکل یک ردیفه که هدف آن کاهش سطح زمین اشغال شده توسط باد شکن باشد نقش موثری در کاهش سرعت باد نداشته باشد.

- در مناطق کشت زودرس که خاک ارزش بالاتری دارد.

- سطح حفاظتی محدود باشد مثل حفاظت محل نگهداری دام ها و مناطق مشابه.

باد شکن زنده

همانطور که از نام این مدل پیداست، در این روش از یک یا چندین ردیف درخت یا بوته یا گیاه محکم و قوی استفاده شده است که عموما عمود بر جهت باد اصلی قرار می گیرند. بسیاری از کارشناسان حفاظت خاک ادعا دارند که به جهت کنترل فرسایش بادی در مزارع، بهتر است عملیاتی همانند کشت نواری، پوشانیدن خاک به وسیله بقایای گیاهی، تناوب زراعی ، شخم حداقل و حذف عمل نرم کردن کلوخه ها نیز صورت گیرد.

بهتر است که بدانید طراحی کردن این مدل زنده در اطراف مزارع، سابقه طولانی مدت دارد و در حال حاضر نیز به طور گسترده ای در بسیاری از بخش های دنیا به عنوان تنها شیوه مصون نگهداشتن محصولات از خطر حرکت ذرات و کاهش اثرات مضر گرما، تبخیر و حتی یخ زدگی مورد استفاده قرار می گیرند. در بعضی از کشورهای اروپایی بعضی اوقات در میان ردیف های مو، از چاودار به عنوان باد شکن استفاده می کنند. این گیاه رشد سریعی دارد و در فصل بهار به اندازه کافی شاخ و برگ دارد که بتواند در مقابل باد مقاومت کند. در جنوب اسپانیا برای این منظور از نیشکر استفاده می شود. در ایالات متحده آمریکا برای حفظ کردن مزارع سیب زمینی از نوارهای باریکی از ذرت استفاده می کنند. این گیاهان که به عنوان باد شکن هستند به طور کلی از لحاظ آب و مواد غذایی با نباتات پیرامون خود در رقابت اند اما مشکل قابل توجهی را ایجاد نمی کنند و بنابراین آن ها را مانند گیاهان اصلی کشت نموده و همراه با آن ها و به طور هم زمان شخم زده و آبیاری می کنند.

در نهایت به عنوان جمع بندی می توان گفت استفاده از این روش به عنوان کنترل فرسایش بادی در تمام مناطق عمومیت نداشته و غالبا در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب به کار می رود. به این دلیل که از یک طرف، حمایت کامل را در برابر کنترل فرسایش بادی در تمام شرایط تضمین نمی کند و از طرف دیگر احداث آن سطح مزرعه را به قطعات کوچک تقسیم کرده و در نتیجه انجام عملیات کشت و زرع را با مشکل مواجه خواهد شد.