روی یا زینک یک ماده معدنی از دسته میکرومینرال‌ها است که نقشی حیاتی در بدن ما ایفا می‌کند. از آنجا که بدن ما به طور طبیعی روی تولید نمی‌کند، لازم است آن را از طریق غذا یا مکمل‌ها به دست آوریم.

زینک چیست؟

زینک (روی) یک ماده مغذی است که  پس از آهن، دومین عنصر کمیابی است که به فراوانی در بدن وجود دارد که افراد برای سالم ماندن به آن نیاز دارند. این عنصر نقش های متعددی در فرآیندهای بیولوژیک بدن ایفا می کند و برای فعالیت کاتالیتیکی صدها آنزیم مورد نیاز است. این ماده همچنین در عملکرد سیستم ایمنی، سنتز پروتئین، ترمیم زخم، سنتز DNA و تقسیم سلولی نقش دارد. روی سبب رشد و نمو طبیعی جنین در دوران بارداری، کودکی و نوجوانی می شود. وجود زینک همچینن برای داشتن حس بویایی و چشایی مناسب حائز اهمیت است..

روی، عنصری است که کارکردهای زیادی در بدن دارد و به تحریک فعالیت حداقل 100 آنزیم گوناگون کمک می کند. تنها مصرف کمی از روی برای بهره گیری از فواید و مزیت های آن لازم است. امروزه دوز مجاز روی یا زینک برای زنان 8 میلی گرم و برای مردان 11 میلی گرم است. این عنصر به طور طبیعی در بیشتر غذاها و خوراکی ها یافت می شود اما به صورت مکمل غذایی نیز در دسترس افراد قرار می گیرد.

برخی از مهم ترین فواید زینک

تقویت عملکرد سیستم ایمنی

طبق ژورنال ایمونولوژی اروپا، سیستم ایمنی بدن انسان برای انجام عملکرد خود و فعال کردن لنفوسیت های T (سلول های T) نیاز به عنصر روی دارد. کمبود روی می تواند به شدت به کارکرد سیستم ایمنی آسیب بزند. مطالعات نشان داده اند که در کشورهای در حال توسعه کودکان و سالمندان با سطح زینک پایین، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پنومونی و سایر عفونت ها قرار می گیرند.

درمان سرماخوردگی

پژوهشگران گمان می کنند که زینک می تواند شدت و مدت علائم سرماخوردگی را به طور مستقیم با مهار اتصال و تکثیر رینوویروس ها در مخاط بینی کاهش دهد. اگر چه مطالعاتی که اثرات زینک را بر علائم سرماخوردگی بررسی کرده اند نتایج متناقضی داشته است اما به طور کلی به نظر می رسد مصرف زینک در شرایط خاصی مفید است. برخی مطالعات اثبات کرده اند که اگر در 24 ساعت اول سرماخوردگی، قرص های مکیدنی و شربت زینک (اما نه مکمل هایی به شکل قرص) مصرف شوند به بهبود سرماخوردگی کمک می کنند، هر چند که قبل از اینکه بتوان مصرف زینک را برای سرماخوردگی توصیه کرد، نیاز به مطالعات بیشتری است تا بهترین دوز، بهترین شکل و زمان مصرف زینک را در سرماخوردگی تعیین کند.

پیشگیری از ریزش مو

کمبود زینک باعث تغییراتی در ساختار پروتئین فولیکول مو می شود. به دنبال آن ساختار یکپارچه مو تضعیف شده و موهای جدید، سریعتر از آنچه که باید می ریزند. بنابراین مصرف مکمل زینک طبق صلاحدید و دستورالعمل پزشک به درمان و جلوگیری از ریزش مو کمک بسزایی می‌کند.

پیشگیری از AMD

زینک از صدمه و آسیب به سلول های شبکیه جلوگیری کرده و روند رو به جلو AMD و از دست دادن بینایی را به تاخیر می اندازد.

موثر در یادگیری و حافظه

طبق پژوهش ها و مطالعات انجام شده زینک نقش مهمی در تنظیم ارتباط نورون ها با یکدیگر دارد و بر شکل گیری حافظه و یادگیری اثر می گذارد.

ترمیم زخم ها

زینک نقش بسزایی در محافظت از پوست و ساختار آن دارد. بیمارانی که اغلب دچار زخم یا جراحت مزمن می شوند، مبتلا به کمبود زینک هستند. از این عنصر غالبا در کرم ها برای درمان راش پوستی یا سایر حساسیت های پوستی استفاده می شود. یک مطالعه در سوئد که زینک را در ترمیم زخم مورد آنالیز قرار داد، به این نتیجه رسید که مصرف زینک به صورت موضعی می تواند موجب ترمیم زخم به وسیله ترمیم لایه ی سطحی پوستی، کاهش التهاب و رشد باکتری شود. وقتی از عنصر زینک در ترمیم زخم ها استفاده می شود، این عنصر نه تنها می تواند کمبود زینک را به صورت موضعی برطرف کند بلکه می تواند به صورت دارو نیز تاثیر بگذارد.

باروری

یکی از مطالعات در نیدرلند نشان داد که تعداد اسپرم در آزمودنی ها بعد از مصرف مکمل سولفات روی و فولیک اسید افزایش یافت. محققان در مطالعه دیگر به این نتیجه رسیدند که کاهش جذب روی می تواند عامل خطر برای کاهش کیفیت اسپرم و ناباروری مردان باشد.

درمان اسهال

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، اسهال هرساله جان 1.6 میلیون کودک زیر 5 سال را می گیرد. قرص زینک می تواند به کاهش اسهال کمک کند. مطالعه PLOS medicine با حمایت از کمپین سلامت و بهداشت عمومی برای افزایش مصرف این عنصر در بین کودکان بنگلادشی که مبتلا به اسهال بودند، اثبات کرد که مصرف قرص زینک در یک دوره 10 روزه برای درمان اسهال مفید واقع شده و می تواند در پیشگیری از اسهال نقش موثری را ایفا کند.

چه کسانی در معرض کمبود زینک هستند؟

افرادی مانند: ورزشکارانی که فعالیت های طولانی مدت دارند و زینک را با عرق از دست می دهند، گیاهخوارانی که رژیم غذایی صحیحی ندارند، افراد مسن به دلیل کاهش دریافت و کاهش قدرت جذب بدن، نوجوانان با رژیم غذایی نامناسب، افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، افراد دچار سوختگی و زنان باردار و شیرده.

علائم کمبود زینک

- سیستم ایمنی ضعیف

- اختلال در حواس

- اسهال

- ضعف دستگاه گوارش

- ریزش و نازک شدن مو

- آلرژی

- اختلال در عملکرد مغز

- از دست دادن اشتها

- هیپوگنادیسم (بیماری ای مرتبط با مشکلاتی در باروری)

- عفونت های متعدد

- جوش و آکنه صورت

برخی منابع غذایی حاوی زینک

به طور طبیعی زینک را در بسیاری از مواد غذایی مانند: محصولات لبنی،غلات کامل، گوشت قرمز، گوشت مرغ، بوقلمون، جگر گاو، برنج قهوه‌ای، حبوبات، آجیل، انواع خاصی از غذاهای دریایی (ماهی سالمون، میگو، صدف و ...)، تخم کدو تنبل (حلوایی)، دانه‌های هندوانه، عدس، نخود، لوبیا قرمزو سفید، اسفناج، نخود فرنگی، قارچ، سیر، بادام زمینی و هندی، زرده تخم مرغ، شکلات تلخ و ... می توان یافت. هر چند که جذب زینک از غلات و غذاهای گیاهی کمتر از غذاهای حیوانی است. زیرا فیتات موجود در غلات و حبوبات به زینک موجود در این مواد غذایی متصل می شود و جذب زینک را کاهش می دهد.

عوارض کمبود زینک در بدن

کمبود زینک در بدن، رشد کند در نوزادان و کودکان، تأخیر در رشد جنسی در نوجوانان و ناتوانی جنسی در مردان را به همراه دارد.  همچنین کمبود روی باعث ریزش مو، اسهال، زخم چشم و پوست و کاهش اشتها می‌شود. به نظر می‌رسد مکمل روی در دوران بارداری برای افرادی که کمبود جزئی زینک دارند باعث رشد بهتر جنین می‌شود و خطر زایمان زودرس و اسهال نوزادان را کاهش می‌دهد.

از دیگرعوارض کاهش شدید زینک در بدن می توان به نارسایی رشد، نقص ایمنی و مقاومت در برابر عفونت، هیپوگنادیسم اولیه، بیماریهای پوستی واختلال در طعم و بو اشاره کرد.

بررسی انواع مختلف مکمل‌های زینک

روی تقریباً در همه مکمل‌های غذایی مولتی ویتامین-مواد معدنی یافت می شود. همچنین به تنهایی یا همراه با کلسیم، منیزیم یا سایر مواد موجود در مکمل‌های غذایی موجود است. مکمل‌های غذایی می‌توانند چندین شکل مختلف از جمله زینک گلوکونات، زینک سولفات، زینک سیترات و زینک استات داشته باشند. از نظر اثربخشی تفاوت زیادی بین انواع مکمل روی و برتری آنها نسبت به هم وجود ندارد.

بین انواع شکل های زینک پرکاربردترین آن زینک سولفات است، اساساً به این دلیل که ارزانترین است نسبت به سه شکل زینک دیگر که در بالا ذکرشد. آزمایشات بالینی که اثر مکمل روی را در مدیریت اسهال ارزیابی کرده‌اند، از این سه فرم روی استفاده کرده‌اند و هیچ تفاوتی در اثر آن نشان داده نشده است. بنابراین، همه آنها به یک اندازه مؤثر و مفید تشخیص داده شده اند.

زینک گلوکونات: (Zinc gluconate) به عنوان یکی از رایج ترین انواع روی بدون نسخه، گلوکونات روی است که اغلب در داروهای سرماخوردگی مانند: قرص و اسپری بینی استفاده می‌شود.

زینک سولفات (Zinc sulfate): علاوه بر کمک به جلوگیری از کمبود روی، سولفات روی، شدت آکنه را نیز کم می کند.

زینک سیترات (Zinc Citrate): یک مطالعه اثبات کرد که این نوع مکمل روی به خوبی گلوکونات روی جذب می شود اما طعم آن بهتر است و تلخی کمتری دارد.

زینک استات  (Zinc acetate): مانند گلوکونات روی، استات روی اغلب به قرص‌های سرماخوردگی اضافه می‌شود تا علائم را کاهش داده و سرعت بهبود را افزایش دهد. همچنین برای درمان بیماری ویلسون نیز مفید است.

عوارض مصرف بی رویه زینک

مصرف بیش از اندازه زینک می تواند به بدن آسیب برساند. علائم مصرف بیش از حد زینک شامل: نازک شدن مو و ریزش آن، سردرد، تهوع و استفراغ، از دست دادن اشتها، دل پیچه و اسهال می باشد. زمانی که افراد مقادیر بالای زینک را در طولانی مدت مصرف کنند مشکلاتی مانند: سطوح پایین مس، کاهش ایمنی بدن و کاهش HDL (کلسترول خوب) رخ می دهد.