بسیاری از مواقع بیماری هایی در اطرافمان وجود دارد که ما از نام و نشان آن ها بی خبریم اما در افراد زیادی می بینیم و شاید تا زمانی که به اصلاح آن علائم عود نکنند به پزشک مراجعه نکنیم. آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک مهلک و تهدید آمیز است که می‌ تواند باعث شوک، افت ناگهانی فشار خون و مشکل تنفسی شود. در افرادی که آلرژی دارند، ممکن است آنافیلاکسی دقایقی پس از قرار گرفتن در معرض ماده حساسیت زای خاص (آلرژن) ایجاد شود. در برخی موارد، ممکن است یک واکنش تاخیری باشد و یا ممکن است آنافیلاکسی بدون محرک واضحی رخ دهد.

در بیشتر موارد، افراد مبتلا به آلرژی علائم ساده ای همچون آبریزش از چشم، آبریزش بینی و یا راش پوستی را از خود نشان می دهند. اما گاهی تماس با آلرژن می تواند منجر به بروز واکنش های شدیدی با عنوان آنافیلاکسی شود. این بیماری عمدتا در پی واکنش به مواد غذایی، نیش حشرات، مصرف دارو و یا لاتکس ایجاد می شود. در افرادی که به این قبیل مواد حساس هستند، سیستم ایمنی با آزاد کردن مواد شیمیایی نسبت به این آلرژن ها واکنش های شدیدی را نشان می دهد که نتیجه آن بروز علائم آلرژی خواهد بود.

علائم که در بالا در مورد آن ها صحبت کردیم عمدتاً در یک ناحیه از بدن ظاهر می شوند. با این حال، برخی افراد حساسیت بیشتری را نسبت به ماده آلرژن نشان خواهند داد. این واکنش می تواند در آن واحد چند قسمت از بدن را درگیر کند. شوک آنافیلاکسی، شرایط اورژانسی است که باید سریعاً تحت درمان قرار بگیرد، درمان هایی از قبیل: تزریق اپی نفرین و یا مراجعه سریع به بیمارستان. در صورتی که نسبت به درمان آنافیلاکسی اقدامی صورت نگیرد، این شوک می تواند منجر به مرگ شود.

مطالعات پزشکی در رابطه با این بیماری نشان داده است که برخی افراد بیشتر در معرض این شوک خطرناک و تهدید آمیز قرار دارند، از جمله: افراد مبتلا به آسم و آلرژی و یا آن دسته از افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به این شوک را دارند. حتی اگر فردی در گذشته سابقه شوک آنافیلاکسی را داشته نیز بیشتر در معرض خواهد بود. تشخیص صحیح و کنترل درست آلرژی ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در چنین شرایطی توصیه می شود حتما به فوق تخصص آسم و آلرژی مراجعه شود.

عوامل اصلی ایجاد بیماری آنافیلاکسی

برای ایجاد هر بیماری معمولا تنها یک عامل دخیل نیست و عوامل بسیار زیادی دست به دست هم می دهند تا یک بیماری را در بدن ما ایجاد کنند در مورد شوک آنافیلاکسی باید گفت که می ‌تواند با واکنش بدن به اکثر مواد خارجی ایجاد شود و یا محرک ‌های رایج مثل سم گزش و نیش حشرات، غذا، و دارو. در خردسالان و نوجوانان نیز، غذا رایج ‌ترین محرک است و ناگفته نماند که در بزرگسالان داروها، و گزیدگی و نیش حشرات رایج تر سایر عوامل است. عللی که کمتر رایج هستند عبارت اند از فاکتورهای فیزیکی، عوامل بیولوژیک (مایع منی)، لاتکس، تغییرات هورمونی، افزاینده‌های خوراکی (مانند رنگ‌های خوراکی و مونو سدیم گلوتامات) و داروهایی که برای پوست مورد استعمال قرار می‌گیرند (داروهای موضعی).

به جز مواردی که در بالا ذکر شد موارد دیگری نیز وجود دارد مثل تغییر دمای بدن و تمرینات ورزشی که می ‌تواند به وسیله تحریک سلول ‌های بافتی مشخصی که ماده شیمیایی ایجاد کننده واکنش آلرژیک را ترشح می ‌کنند، موجب بروز این شوک شود. معمولا شوکی که علت آن ورزش باشد به خوردن غذاهای مشخصی نیز مربوط می ‌شود. اگر آنافیلاکسی زمانی اتفاق بیفتد که فرد در حال دریافت داروی بیهوشی است، رایج‌ ترین علت آن داروهای مشخصی است که برای ایجاد فلج به کار می‌روند (عوامل بازدارنده عضلات عصبی)، آنتی‌بیوتیک‌ ها و لاتکس. در ۵۰–۳۲٪ موارد علت مشخص نیست (آنافیلاکسی ایدیوپاتیک).

علائم و نشانه های شوک آنافیلاکسی

شاید برای شما سوال پیش بی آید که بعد از گذشت چه زمانی می توانیم متوجه بروز واکنش های آلرژیک مربوط به این بیماری شویم؟ در پاسخ باید گفت به طور میانگین بین پنج تا سی دقیقه بعد از تماس با آلرژنی که به آن حساسیت دارید، به طور کلی علائم و نشانه های این شوک ظاهر می شود. در برخی موارد، این امکان وجود دارد که یک ساعت طول بکشد تا شما متوجه علائم و نشانه های شوک آنافیلاکسی شوید. علائم هشدار دهنده ای که می توانند یک یا چند عضو بدن را درگیر کنند، عبارتند از:

- راش های پوستی قرمز و کهیر و یا رنگ پریدگی پوست که این امکان وجود دارد که با خارش همراه باشند.

- تورم گلو، صورت، چشم ها و یا تورم دیگر نواحی مختلف بدن

- تنفسی که همراه با صدا باشد و یا انسداد راه های تنفسی

- گرفتگی قفسه سینه

- مشکلات تنفسی و سرفه

- تهوع

- اسهال

- معده درد

- کبود و قرمز شدن رنگ پوست صورت و بدن

- نبض ضعیف و سریع

- سرگیجه، غش یا بیهوشی

تشخیص دادن شوک آنافیلاکسی

همه ی ما برای اینکه بتوانیم بیماری ها را تشخیص دهیم علم کافی نداریم و نیازمند پزشکان هستیم. و علاوه بر اینکه نمی توانیم به طور دقیق بیماری ها را تشخیص دهیم از مصرف خودسرانه ی داروها نیز بایستی خودداری کنیم. به جهت تشخیص دقیق شوک آنافیلاکسی، فوق تخصص آسم و آلرژی به بررسی علائم مرتبط با این شوک می پردازد و تست های تشخیصی تجویز می کند تا علت اصلی بروز آلرژی مشخص گردد. سابقه بروز هر گونه واکنش آلرژیک در گذشته نیز باید مورد بررسی قرار بگیرد.

راه های درمان آنافیلاکسی

بر اساس تحقیقات صورت گرفته شده در این زمینه بهترین راه های درمان شوک آنافیلاکسی به شرح زیر است:

به طور کلی خودداری و دوری از آلرژن هایی که موجب تحریک واکنش های آلرژیک می شوند. مواد غذایی زیادی در این دسته قرار می گیرند، به غیر از مواد غذایی محرک مراقب لاتکس، برخی داروها و نیش حشرات نیز باشید.

آماده بودن برای انجام هر گونه اقدام اورژانسی. این که علائم و نشانه های این شوک دقیق شناخته شوند از اهمیت بسیار بالایی برای نجات بیمار برخوردار است. در صورت تماس ناگهانی با محرک ها، باید سریعا به مراکز درمانی مراجعه شود.

اگر در اطرافیانتان چنین افرادی را دارید که نسبت به هر چیزی حساسیت دارند و این موارد کمی زیاده از حد می باشد طبق گفته های بالا بهتر است افرادی که بیشتر در معرض شوک آنافیلاکسی قرار دارند، تزریق اپی نفرین را همراه خود داشته باشند. این تزریق شامل دوز واحدی از داروهایی است که در هنگام بروز شوک به ران باید تزریق شود. توجه داشته باشید که حتما در خصوص نحوه انجام این تزریق باید با پزشک مشورت داشته باشید. افراد نزدیک شما نیز باید با نحوه این تزریق آشنایی داشته باشند.

خطرات بیماری آنافیلاکسی

در صورتی که همراه فردی بودید و آن شخص واکنش آلرژیک با علائم آنافیلاکسی از خود نشان داد،  نیازمند رعایت کردن یک سری نکات هستید که به شرح زیر است:

سریعا با شماره 115 یا فوریت های پزشکی محلی خود تماس بگیرید.

حتما از شخص بپرسید که آیا با خود تزریق کننده خودکار اپی نفرین برای درمان حمله آلرژیک دارد؟

در صورتی که فرد ابراز می کند که نیاز به استفاده از دستگاه تزریق کننده خودکار دارد، از او بپرسید که آیا نیاز است به تزریق دارو کمک کنید یا خیر. این کار معمولاً با فشردن تزریق کننده خودکار بر روی ران فرد انجام می‌ گیرد.

شخص را بسیار آهسته به پشت بخوابانید.

لباس های تنگ را شل کنید و شخص را با پتو بپوشانید. به شخص چیزی برای نوشیدن ندهید.

اگر استفراغ یا خونریزی از دهان وجود دارد، فرد را به یک پهلو بچرخانید تا از خفگی جلوگیری شود.

اگر علائمی از تنفس، سرفه یا حرکت وجود ندارد، CPR را شروع کنید. قفسه سینه را تا رسیدن تکنسین فوریت‌های پزشکی بدون وقفه – حدود 100 بار در دقیقه – فشار دهید.

درمان اورژانسی را حتی در صورت بهبود علائم بهبود درخواست کنید. پس از حمله این بیماری، ممکن است علائم مجددا عود کنند. معمولاً ضروری است بیمار برای چند ساعت در بیمارستان تحت کنترل باشد.

به طور کلی یادتان باشد که فقط دادن یک قرص آنتی هیستامین به بیمار مانند دیفن هیدرامین برای درمان قطعی کفایت نمی کند. این داروها می‌توانند به تسکین علائم آلرژی کمک کنند، اما در یک واکنش شدید عملکرد کندی دارند.اگر همراه کسی هستید که علائم آنافیلاکسی دارد، منتظر بهبود علائم نشوید. فوراً درمان اضطراری را شروع کنید. آنافیلاکسی بدون درمان در موارد شدید می‌تواند ظرف مدت نیم ساعت منجر به مرگ شود.

در صورتی که این شوک به‌ دلیل نیش حشره ایجاد شده است، اگر می توانید نیش حشره را خارج کنید. برای این کار از کارتی پلاستیکی مانند کارت اعتباری استفاده کنید. کارت را روی پوست فشار دهید و آن به سمت بالا و به طرف نیش حشره بکشید و زمانی‌که کارت زیر نیش حشره قرار گرفت، با حرکتی ناگهانی و سریع آن را به سمت بالا حرکت بدهید تا نیش خارج شود. هرگز نیش حشره را فشار ندهید، چون این کار موجب آزاد شدن زهر بیشتری می‌شود.

تعدادی از محرک های معمول آنافیلاکسی عبارتند از

بعضی از داروها

غذاهایی مثل بادام زمینی، آجیل و فندق، ماهی و حلزون صدفی

نیش حشراتی همانند زنبورهای عسل، زنبورهای وحشی، زنبورهای بدون عسل، زنبورهای سرخ و مورچه های آتشین

این بیماری بسیار جدی است و نباید سرسری گرفته شود زیرا می‌تواند راه‌ های تنفسی فرد را مسدود یا قلب او را متوقف کند. ایست قلبی به‌دلیل پایین آمدن فشارخون رخ می ‌دهد، زیرا در فشار خون پایین، اکسیژن کافی به قلب نمی‌ رسد.

متاسفانه در مواردی شاهد بدتر شدن شرایط جسمانی ‌ای برای افراد می ‌شویم که از قبل وجود داشته است. این حالت به ‌ویژه درباره ی مشکلات سیستم تنفسی ایجاد می ‌شود. برای نمونه، اگر به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) مبتلا باشید، ممکن است با کمبود اکسیژنی رو به‌ رو شوید که می ‌تواند به ‌سرعت آسیب‌ های برگشت‌ ناپذیری را به ریه ها وارد سازد. شوک آنافیلاکسی همچنین می ‌تواند علائم بیماری در افراد مبتلا به بیماری ام اس را به‌ طور همیشگی بدتر کند. اگر پس از شوک آنافیلاکسی هرچه زودتر تحت درمان ‌های لازم قرار بگیرید، عوارض جانبی کمتری ایجاد خواهد شد.

روش‌های درمانی شوک آنافیلاکسی

خوشبختانه روش های درمانی برای این بیماری وجود دارد. عموما اولین گام در درمان این شوک تزریق فوری آدرنالین است. این کار سبب کم کردن شدت واکنش آلرژیک می ‌شود. معمولا در بیمارستان اپی ‌نفرین به‌ صورت داخل وریدی (IV) تزریق می ‌شود. ممکن است که گلوکوکورتیکوئید  (glucocorticoid) و آنتی ‌هیستامین را نیز به ‌صورت تزریق داخل وریدی دریافت کنید. این داروها به کاهش التهاب در مسیرهای عبور هوا کمک کرده و تنفس شما را بهتر می‌ کنند.

امکان دارد که دکتر مربوطه  بتا آگونیست‌هایی (beta-agonist) مانند آلبوترول (albuterol) را تجویز کند تا تنفس را برای شما آسان ‌تر کند. همچنین ممکن است که اکسیژن مکمل دریافت کنید تا اکسیژن موردنیاز بدن‌ تان تأمین شود. هرگونه عارضه‌ای که در اثر شوک آنافیلاکسی ایجاد شده است نیز درمان می ‌شود.

اقدامات درمانیِ بلند مدت

گاهی اوقات بیماری ها را به مرور زمان درمان می کنیم زیرا خطرشان آن قدر جدی نیست، همان طور که در بالا با هم بررسی کردیم متوجه شدید که این شوک یکی از شرایط اورژانسی پزشکی است و می ‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد. بهبودی شما به این مسئله بستگی دارد که با چه سرعتی کمک‌ های پزشکی را دریافت کرده‌ اید. اگر درمعرض خطر آنافیلاکسی قرار دارید، با کمک پزشک خود برنامه‌ ای برای شرایط اورژانسی تهیه کنید تا بدانید که در این شرایط باید چه کارهایی را انجام بدهید.

یحتمل پزشک به جهت کاستن از احتمال بروز حمله‌ های آینده یا شدت آنها، استفاده ‌ی بلندمدت و طولانی از داروهای آنتی ‌هیستامین یا سایر داروهای آلرژی را تجویز کند. شما باید همیشه داروهای آلرژی تجویز شده را مصرف کنید و بدون مشورت با پزشک مصرف این داروها را قطع نکنید. احتمال دارد که پزشک به شما پیشنهاد بدهد که برای موارد بعدی حمله، همیشه یک اپی فن همراه خود داشته باشید. او همچنین می‌تواند به شما کمک کند که عامل بروز واکنش آنافیلاکسی را شناسایی کنید تا در آینده بتوانید از آن دوری کنید و دچار واکنش آنافیلاکسی نشوید.