هیجانی خودآگاه که با همراه با احساسی دردناک ناشی از انجام دادن یا تصور انجام دادن کاری غلط است را احساس گناه می گویند. معمولا این احساس زمانی رخ می ‌دهد که فرد اسنادهای درونی ناپایدار و خاص درباره ی کنش‌هایش دارد که به این احساس منفی درباره ی رفتارهای خاصی که مرتکب شده‌ است، می ‌انجامد. بی قراری، کلافگی، سرزنش‌های مداوم خود و متعاقبا بی خوابی ‌های شبانه، خلق پایین و عذاب وجدان همه از علائم احساس گناه اند. احساس گناه را تقریبا تمامی ما انسان‌ها در طول زندگی خود تجربه کرده‌ ایم. این حس گاهی برای اجتناب از تصمیمات و کارهای ناشایست ناپسند فوائدی دارد با این حال بسیارند کسانی که در زمان برخورد با حس گناه ناتوان شده و نمی ‌دانند چطور خود و یا عزیزی را که در این وضعیت است آرام کنند. احساس گناه یک حس طبیعی در شخصیت انسان‌ ها است. اما چرا واکنش همه انسان ‌ها در برخورد با آن یکسان نیست؟ برای اطلاعات بیشتر در زمینه علل و پیامدهای حس گناه تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

احساس گناه در کودکان

این احساس می تواند فاکتور پیچیده ای باشد در تربیت و رشد فرزندان آن هم از سوی والدین. همانطور که ما بزرگتر ها احساس گناه می کنیم، کودکان نیز احساس گناه دارند، در حقیقت ما ممکن است کاری کنیم که آن ها احساس گناه پیدا کنند و بعد برای این کار حس گناه آن ها ادامه خواهد داشت. اما برخی انواع از حس گناه در طی روال رشد کودک حسی سالم هستند. یکی از متخصصان در زمینه ی ایجاد احساس گناه در کودکان متوجه شده است احساس گناهی حس درست شبیه به همدلی و دلسوزی با دیگران است. احساس گناه حسی سالم است که برای رشد کودک خوب خواهد بود. این احساس کمک می کند کودک از رفتارهای پرخاشگرانه و ضداجتماعی دور بماند.

کودکی که مسبب گریه کردن کودک دیگری می شود ممکن است به نوعی واکنش همدلی از خود نشان دهد و حس بدی داشته باشد زیرا کودک دیگر از او ناراحت شده است. او ممکن است احساس گناه داشته باشد زیرا کاری که در مورد کودک دیگر انجام می دهد استانداردهای او در مورد درست و اشتباه بودن کارها را نقض کرده است. این دو واکنش می توانند کاملا مستقل بوده یا با هم همراه شوند. یک مسیر رشد برای احساس گناه وجود دارد. کودکی که سن کمی دارد ممکن است با شکستن یک اسباب بازی احساس گناه پیدا کند اما درک کافی و درستی از دیدگاه افراد دیگر برای تجربه کردن احساس گناه بیشتر ندارد تا زمانی که به سن حدود شش سالگی برسد. از ان به بعد اغلب کودکان احساس گناه را در واکنش به تخلفات و اشتباهات تجربه می کند و این می تواند به ان ها کمک کند با افراد دیگر با مهربانی برخورد کنند. شواهد زیادی وجود دارند که احساس گناه سالم می تواند رفتارهای اجتماعی کودک را در آینده بهبود بخشند.

در رابطه با این موضوع متخصصان نظرهاسی متفاوتی دارند و به طور کلی معتقدند که این احساس در واقع درک کودک در حال رشد از این موضوع است که افراد دیگر نیز احساسات و دیدگاه های مختلفی دارند. با وجودی که به ندرت این اتفاق می افتد اما اگر کودک توانایی احساس گناه را نداشته باشد، وقتی که دروغی گفته یا کمبود احساس گناه داشته باشد به نظر می رسد توانایی کافی برای همدلی با دیگران را نداشته باشد. برای مثال شاید شما نگران کودکی باشید که الگویی از پرخاشگری های تعمدی، خشونت، زدن کودکان دیگر برای گرفتن چیزی و عصبانیت زیاد را نشان می دهد اما این کودک به استرس های کودکان دیگر واکنش خوبی نشان نمی دهد.

در واقع از لحاظ روانشناسانه تجربه ی این احساس بخشی از روال رشد عادی کودک است و ما اغلب دوست نداریم ببینیم که کودک ما بدون این حس رشد می کند، اما در کنار آن نگران هستیم ان ها ممکن است خیلی سخت گیرانه خودشان را قضاوت کنند یا برای چیزهایی که فراتر از قدرتشان می باشد احساس مسئولیت کنند (یکی از متداول ترین مثال ها کودکی است که خود را برای دعوا کردن والدین و یا حتی جدایی ان ها مقصر می داند.)

در رابطه با کودکان کم سن تر، این احساس می تواند با تفکرات خیالی ترکیب شده و حتی حسی از قدرت مطلق برای آن ها ایجاد نماید، مثلا زمانی که کودک کم سن و سال شما خود را مسئول بیماری یا ناتوانی خواهر یا برادر خود می داند. همزمان با بزرگتر شدن کودکان، نوع نگرانی آن ها می تواند مرتبط با اختلالات اضطراب باشد، خصوصا اختلال اضطراب فراگیر که در آن کودکان حس می کنند تقریبا همیشه بسیار تحریک می شوند، به دنبال تهدیدها هستند اما برای همه چیز نیز احساس مسئولیت دارند. کودکان کم سنی که دچار اضطراب هستند بیشتر در خطر علائم افسردگی هستند و احساس گناه فراگیر یک علامت کلیدی برای افسردگی می باشد.

به عنوان کلام آخر به شما می گوییم که وقتی کودک به طور مداوم احساس گناه شدید را تجربه کند می تواند یک علامت هشداردهنده از افسردگی باشد. والدین و مراقبان کودکان باید یاد بگیرند بتوانند تشخیص دهند چه زمانی احساس گناه در کودک می تواند نشانه ای از یک اختلال باشد که علائمی از افسردگی را در کودک به همراه دارد.

بیشتر بخوانید: درباره اضطراب و افسردگی نوجوانان چه می دانید؟

احساس گناه بعد از خیانت

خیانت واژه ایست که همیشه بار منفی با خود به همراه دارد، فارغ از رفتارهای رایج و عواقب دردناکی که خیانت دارد، یک سری احساسات دیگر نیز با خود به همراه می آورد . مردان و زنان هر دو خیانت می کنند و عوامل جمعیت شناختی مثل سن، نژاد، وابستگی سیاسی، پیشینه خانوادگی و اعتقادات مذهبی همه می توانند بر خیانت فرد اثرگذار باشند. دلایل خیانت نیز متفاوت است و می تواند از عواملی مثل عزت نفس پایین فرد تا تمایل به ترک رابطه را شامل شود اما مطمئناً یک مسئله قطعی است و آن ، ناخوشایندی و پیچیده بودن خیانت است زیرا علاوه بر اینکه خیانت می تواند زندگی فرد خیانت دیده را به هم بریزد باعث می شود فرد خیانت کار نیز دچار احساس گناه شدید شود.

حس گناهی که فرد خیانت کار تجربه می کند اگرچه برای ترک این رفتار ضروری است اما در موارد شدید آن نه تنها باعث ادامه پیدا کردن خیانت می شود بلکه می تواند رابطه زناشویی را نیز از هم بپاشد که در ادامه با احساس گناه پس از خیانت و رهایی از آن بیشتر آشنا می شوید. افرادی که خیانت می کنند معمولاً برای رها شدن از احساس گناه بعد از این کار، رفتارهایی را برای جبران خیانت خود انجام می دهند که این رفتارها با توجه به اینکه برای ترمیم رابطه اتفاق نمی افتد و فقط برای رهایی از احساس گناه است معمولاً رفتارهایی نامطلوب بوده که بیشتر باعث تخریب رابطه می شود.

به عنوان مثال، امکان دارد فرد بیشتر از قبل به همسرش توجه کند و هدایای مختلفی برای او بگیرد یا ممکن است نسبت به تمام کردن ازدواج حرف هایی بزند . مثلاً بگوید : " اگر اتفاقی بین ما بیفتد من باز هم تو رو مثل یه دوست ، دوست خواهم داشت " یا " اگه من ترکت کنم چه کار می کنی  ؟ " . همچنین ممکن است فرد همسرش را به تمام کردن رابطه و طلاق تهدید کند زیرا او جایگزینی برای همسرش پیدا کرده است. از سوی دیگر، گاهی اوقات مشاهده می شود که فردی که خیانت می کند تغییرات ناگهانی خلق داشته و به خاطر احساس گناه خود، گاهی اوقات به همسرش نزدیک شده و گاهی اوقات به شدت از او فاصله می گیرد.

معمولا افراد بعد از ارتکاب خیانت درگیر یکسری تغییرات روانی و رفتاری می شوند که آن را احساس گناه بعد از خیانت می نامند. این حسی که در شخص خیانت کننده به وجود می آید سبب می شود تا همه ی دوران شیرینی که در رابطه ی مخفیانه ی خود داشته است، سوخت شود! زیرا این دوران بسیار سخت و مخرب می باشد. احساس گناه بعد از خیانت به اصطلاح امروزی ها، عذاب وجدان پس از رویه ی خیانت می باشد. در این دوران شخص کاملا اشتباهات و خطاهای خود را پذیرفته و مسئولیت آن را به عهده گرفته است. قسمت سخت ماجرا آنجاست که اگر شخص از جانب همسر یا شخص سوم هم مورد بخشش قرار گیرد، اما همچنان عذاب وجدانی که افکار او را محاصره کرده است، پا برجا خواهد بود.

احساس گناه بعد از جدایی

به طور معمول پس از جدایی زوجین احساسات زیادی را تجربه خواهند کرد که ممکن است مشکل آفرین باشد شیوه درست کنار آمدن با این احساسات میتواند حکم معجزه برای هر طرف را داشته باشد. تفاوت های عمیق در روابط افراد باعث دعواها و سوء تفاهم‌ های زیادی می شود که معمولا نتیجه اش جدایی است. معمولا افراد پس از جدایی حس طرد شدن دارند و همچنین حس می ‌کنند دوست‌ داشتنی نبوده که این اتفاق برایشان افتاده است. گاهی اوقات نیز افراد به خاطر پیشنهاد طلاق، احساس‌ گناه می ‌کنند. احساس ‌گناه و احساس طرد شدن، دو روی یک سکه ‌اند. بنا به اینکه کدامتان زودتر برای پایان دادن به زندگی پیشقدم شده باشید، یکی از این دو احساس را تجربه می‌ کنید. در طلاق‌های توافقی این احساسات کم ‌ترند؛ اما خیلی از طلاق‌ها فقط از لحاظ حقوقی توافقی ‌اند نه از نظر عاطفی. احساس ‌گناه و طردشدن را باید شناخت و بعد برای برطرف کردنش برنامه ‌ریزی کرد.

اهمیت احساس گناه

بدون شک هر انسانی در طول زندگی اش احساس گناه را تجربه می‌ کند. این احساس ، به خاطر داشتن حس مسئولیت نسبت به یک اتفاق بد یا یک اشتباه به وجود می ‌آید؛ این احساس می‌تواند سرچشمه‌های متعددی داشته باشد. برای مثال، ممکن است چون فکر می‌ کنید کاری که انجام داده ‌اید (یا انجام نداده‌اید)، باعث رنجش خاطر کسی شده احساس گناه می ‌کنید. حتی ممکن است از این موضوع منشأ بگیرد که درحالی که دیگران شکست خورده‌ اند، شما موفق شده ‌اید (احساس گناه بازمانده). احساس گناه همیشه احساس بدی نیست، چراکه سبب پشیمانی، تغییرات رفتار درآینده و تقویت احساس هم ‌دردی با دیگران می‌ شود. درعین حال، در صورتی که این احساس غیر سازنده بوده و بر تغییر رفتار در آینده تأثیری نداشته و باعث بروز چرخه معیوب «حدس و گناه» شود، می ‌تواند بروز مشکلات متعددی را به همراه داشته باشد.

عوارض احساس گناه

این احساس بدین معناست که اشتباهم قابل بخشش نیست، آدم بی عرضه یا کم عرضه ای هستم، اگر فلان کار را می کردم فلان اشتباه اتفاق نمی افتاد، خداوند مرا نمی بخشد چون آدم گناهکاری هستم. اگراین موارد در ذهن ما زیاد اتفاق بیفتد یا درطولانی مدت حالمان را بد کند، جزو نشخوار فکریمان شود و خلاصه نتوانیم از شر این افکار و احساسات بد و ناخوشایند رها شویم باید بدانیم که مشکلی وجود دارد.

به یاد داشته باشید که احساس گناه هیچ کمکی به ما نخواه کرد بلکه اعتماد به نفسمان را پایین می آورد و افسرده مان می کند. احساس گناه برای ما مثل یک ترمز رفتارمی کند و این ترمز دائما کلی از انرژی ما را می گیرد. باید بدانیم ما در مقابل افکار و احساساتمان مسئول هستیم، اگر این افکار مزاحم و چسبنده آزارمان می دهد باید از شر آنها رها شویم. پس مهم است که این احساسات و افکار ناخوشایند را بتوانیم در خودمان شناسایی کنیم و بعد اگر خودمان به تنهایی ازپسش برنیامدیم و صدایش را ساکت نکردیم، از مشاور، روانشناس و روانپزشک کمک بگیریم. گاهی قدرت احساس گناه و افکار سرزنش آمیز زیاد است، یعنی زمانی که فکر می کنیم به آنها غلبه کرده ایم، به تدریج سروکله این احساس مزاحم دوباره پیدا می شود و حالمان را بد می کند. اما چطور چنین چیزی می تواند در مغز ما جا خوش کند و سالها برای تغذیه خود از انرژی ذهنی ما استفاده کند؟

در حقیقت شناخت این احساس و عوارض آن به ما کمک می کند تا در پرورش فرزند یا در برخورد با کودکان خود سالم تر و مثبت تر برخورد کنیم و اعتماد به نفس آنها را بالا ببریم. در دوران کودکی هر روز و هر لحظه ما با یک تجربه جدید و یک موقعیت جدید روبرو می شویم و هر لحظه باید اولین تصمیم ها را بگیریم البته این تصمیم ها احتمالا خردمندانه نیستند! و ما به عنوان یک کودک کلی خرابکاری می کنیم البته در دنیای بزرگسالان! برای یک جوان بسیار بسیار مشکل خواهد بود که بتواند متوجه این مشکل درونی خود بشود؛ اما اگر اتفاقات روزمره زندگی سبب شود جوان به مشاور و درمانگر مراجعه کند و مشکلش شناسایی شود، بسیار خوش شانس خواهد بود؛ چون بهبودی و درمان امکانپذیر است. جوان باید یاد بگیرد با نگرشی روانشناسانه به افکار و رفتار خود بنگرد و با رویکردی به نام درمان شناختی رفتاری بتدریج به حالی خوب برسد.