بدون شک تا به حال واژه ی وسواس را شنیده اید و یا افراد وسواسی دور بر خود دیده اید. وسواس یک مسئله ذهنی است و در بعضی از مواقع به شکل یک فشار ذهنی نمایان شده و فرد با اگاهی به غیر منطقی بودن آن عمل باز هم اصرار به ادامه ی آن دارد. بیایید با یک مثال این موضوع را باز کنیم. به طور مثال فردی وسواس به تمیزی دارد و می خواهد هر لحظه و هر جا همه را تمیز کند حتی جاهایی که تمیز اند و نیاز به نظافت ندارند مثلا روی شیشه ها را دستمال می کشد و هیچ لکی نمی بیند اما دوباره دستمال را بر می دارد و این بار با قدرت بیشتری می کشد زیرا حس می کند آن گونه که باید و شاید تمیز نشده است! این اختلال را می توان یك ایده، فكر، تصور، احساس یا حركت مكرر یا زیان آور دانست كه با احساس اجبار و علاقه به مقاومت در برابر آن همراه است.

روانشناسان و پزشکان این اختلال را نوعى غریزه ناخودآگاه مى ‏نامند و آن را حالتى مى ‏دانند كه در آن، فكر، میل، یا عقیده‏ اى به خصوص، كه غالب اوقات اشتباه است و آدمى را اسیر خود مى ‏کند، به طوری كه اختیار و اراده را از او گرفته و بیمار را وادار می کند كه حتى گاها رفتارى را برخلاف میل و خواسته ‏اش به انجام برساند و بیمار هرچند به بیهودگى كار یا افكار خود دانایی دارد ولی امکان رهایی از قید آن را ندارد. قبل از اینکه به دنبال درمان وسواس برویم بهتر است انواع وسواس را بشناسیم.

انواع وسواس

وسواس فکری

این مدل همان طور که از نامش پیداست به معنای افکاری است که فرد دائما با آن دست و پنجه نرم می کند و نمی تواند آن تفکرات مزاحم را از خود دور کند گویی اسیر شده و مشکل اینجاست که در تلاش است به نتیجه ای برسد که چنین نتیجه ای هیچ گاه هم حاصل نمی شود. نتیجه ی این اختلال این است که فرد در مسایل و امورات زندگی خود نمی تواند تمرکز کند. این وسواس می تواند در رابطه به حوادث گذشته و یا کارهایی که هم اکنون در دست اقدام است، باشد ولی هیچ وقت به هیچ نتیجه عملی نرسد.

نمونه هایی از وسواس و افکار مزاحم میتوان بیان کرد عبارتند از:

وسواس تفکر زیاد از حد درباره بدن

در این مدل وسواس فرد مرتبا به فکر بدن خود است و هیچ راهی برای آرامش خود نمی یابد و با اینکه بارها به پزشک مراجعه می کند اما باز هم حالش خوب نیست و مدام به دنبال کشف دارویی تازه است.

وسواس داشتن در مورد رفتار حال یا گذشته

این مدل وسواس به این صورت است که فرد به طور مداوم از خود سوال می کند آیا رفتار هایی که در گذشته داشته صحیح بوده است یا نه و یا اینکه ای کاش در گذشته چنین کاری را نمی کرد و مشکلاتی از این قبیل.

وسواس در رابطه با اعتقادات

 گاهى اوقات فرد دچار درگیری با مسائلى در زمینه خوبی و بدی، وجود خدا و پذیرش یا طرد مذهب می شود و نمی تواند آرام و قرار بگیرد زیرا ذهنش به شدت مشغول است و نسبت به این موضوع تردید دارد.

وسواس افکار افراطى

افکاری که مرتبا درباره موضوعات و مسائل ناگوار به ذهن می رسند و یا نگرانی درباره فوت نزدیکان و آشنایان و یا جمع و تفریق عددها با سرعت ولی بدون دلیل و قانع شدن، و مثال هایی از این دست.

وسواس فکری عملی

این مدل وسواس ترکیب وسواس فکری و همچنین به انجام رساندن آن کار است. مثلا شستشو دست ها به طور پیوسته با استناد به این موضوع که فرد آگاه است و می داند این کار عقلانی نیست اما قادر به کنترل آن هم نیست. گاهی اوقات یک فرد وسواسی طولانی مدت در حمام می ماند و این موضوع می تواند بسیار خطر آفرین باشد زیرا تحقیقات نشان داده موجب خود کشی و دگر کشی می شود.

نمونه هایی از این مدل وسواس در زیر آمده است:

وسواس داشتن به شستشوى مكرر

همانطور که در بالا گفته شد شستشوی مکرر بسیار در زنان رایج است و فرد را به مرور زمان از پای در می آورد.

وسواس رفتار منحرفانه

به طور مثال اجبار برای دزدى و این مورد در افرادى مشاهده مى‏ شود كه هیچ‏ گونه نیاز مادى ندارند.

دقت وسواسى

مثلا منظم بودن در مورد چیدمان وسایل.

وسواس شمردن

به عنوان مثال شمردن پله های یک ساختمان و مصر بودن بر اینکه كه اشتباهى در این امر صورت نگیرد.

وسواس راه رفتن

نوعی اختلال است به این شکل که فرد از این سمت به آن سمت دیگر راه مى ‏رود و اصرار دارد كه تعداد قدم ها باید معین و مطابق ضابطه باشد.

علل ایجاد وسواس

از آنجایی که مسائل ژنتیکی به طور همیشگی به عنوان یک زمینه ساز در مورد بیماری ها در نظر گرفته می شود اما در مورد وسواس می توان گفت که این مورد یک بیماری غیر مرتبط با ژنتیک است و یا ارتباط بسیار کمی با ژنتیک افراد دارد زیرا در این مورد عوامل محیطی بسیار اثر گذارند. به عنوان مثال وقایع ناخشنود در زندگی و یا حرف های نا درست افراد یا توقعات نا به جا و بسیاری دیگر از موارد می توانند موجب ایجاد افسردگی شوند و همین افسردگی گاها به وسواس می انجامد.

یکی از محققان در این زمینه به این نتیجه رسیده بود که این حس بیشتر در کودکان و به دلیل احساس بی کفایتی به دست می آید زیرا والدینی که کودکانشان را مورد سرزنش قرار می دهند یک نوع حس بی کفایتی به فرزندشان القا می کنند که این حس به مرور زمان و در آینده تبدیل به ایجاد وسواس در امور روزانه شان می شود. اما به طور کلی می توان گفت آنهایى كه در زندگى شخصى شان حساس ‏ترند امكان ابتلایشان به این بیمارى بیشتر بوده و غلبه بر آن سخت تر است. در میان فرزندانى كه والدینشان معمولاً محكومشان مى ‏كنند این بیمارى بیشتر دیده مى ‏شود.

وسواس بیماری است؟

شاید این سوال برای شما پیش امده باشد که آیا وسواس یک بیماری است یا خیر یک رفتار به حساب می آید. طبق مطالعات صورت گرفته باید گفت وساوس یک نوع بیماری است وسواس نوعی بیماری است و ممکن است برای هر کسی پیش بیاید و به آن مبتلا شود زیرا ابتلا یافتن به آن در نتیجه ی عوامل محیطی است تا ژنتیکی. اما این بیماری بر خلاف دیگر بیماری ها که با رفتن به آزمایشگاه و زدن آمپول حل می شود نیاز به زمان و موارد دیگر مثل روان درمانی دارد.

راه های درمان و یا غلبه بر وسواس

حالا می خواهیم در این بخش به بررسی این موضوع بپردازیم که آیا اصلا درمان این بیماری امکان پذیر است؟ پاسخ به این سوال مثبت است، در حال حاضر بسیاری از راهکارها و روش های درمانی برای درمان وجود دارند که افراد با استفاده از این روش های درمان، می توانند خود را درمان نمایند. روش های درمان به صورت کلی دو بخش است یا به صورت خودیاری یعنی شخص خودش به درمان خودش می پردازد بدون اینکه عوارضی برایش داشته باشد و یا اینکه با کمک دارو و مراجعه به پزشک درمان می گردد.

درمان وسواس با روش خودیاری

از آنجایی که یکی از دلایل اصلی ابتلا به این بیماری، استرس و نگران شدن است. بنابراین باید سبک زندگی خود را به گونه ای عوض کنید که به کاهش استرس و نگرانی شما بیانجامد. در حقیقت در بعضی موارد خودتان بهترین درمانگر می توانید باشید زیرا لم شخصیت خود را در دست دارید و همچنین دقیقا می دانید که این استرس و اضطراب از کجا نشات می گیرد. روش های زیر را دنبال کنید تا اگر دچار این اختلال هستید به مرور زمان این مشکل را بتوانید حل کنید:

روش اول: سعی داشته باشید هر روز فعالیت‌ های منظم بدنی انجام دهید و ورزش کنید. بهتر است تمرین‌ ها را در چند نوبت در طول روز مثلا در سه تایم 10 دقیقه ای و با تمرکز بالا به انجام برسانید.

روش دوم: سعی کنید همیشه ارتباط خود با دیگران را حفظ کنید زیرا روابط عمومی و دوری از انزوا به شما کمک بزرگی خواهد کرد که به فکر فرو نروید و از بسیاری از مسائل فاصله بگیرید.

روش سوم: همیشه به اندازه و کافی بخوابید زیرا موجب ایجاد آرامش ذهنی در شما می شود.

روش چهارم: مدیتیشن کنید. در حقیقت روش های مراقبه، یوگا، تنفس عمیق  و ریلکس کردن تکنیکهای بسیار خوبی برای کاهش فشارهای ذهنی و استرس و اضطراب هستند.

روش های درمان وسواس با مراجه به پزشک

همان طور که گفته شد در صورتی که در وضعیت حاد تری بودید که بتوانید خودتان به درمان خودتان کمک کنید می بایست به پزشک مراجعه کرده و به مصرف دارو بپردازید. در مورد این روش می توان زیر شاخه های مختلفی را ارائه کرد مثلا ممکن است پزشک به شما قرص و دیگر دارو ها را پیشنهاد دهد و یا به شما راه درمان با خانواده را در میان بگذارد یا روش های دیگری از این قبیل که خود پزشک با توجه به نیاز جسمی و روحی شما تعیین می کند کدام برایتان مناسب تر است.