در مقاله پیش رو قرار است به بررسی اختلال پردازش حسی(SPD) بپردازیم اما پیش ‌از آن لازم است بدانیم که پردازش حسی چیست.

پردازش حسی به روشی اطلاق می‌شود که ما به وسیله حواس خود اطلاعات را کسب نموده و آن اطلاعات را مورد پردازش قرار می‌دهیم و پس ‌از آن یک پاسخ مناسب تولید می‌نماییم. مثلاً اگر ما روی یک میخ قدم بگذاریم سیستم لمسی ما این پیام را ارسال می‌کند که بر روی یک شیء تیز قدم گذاشته‌ایم و در آن ناحیه احساس درد می‌کنیم از این ‌رو به ‌سرعت پای خود را بلند می‌کنیم و محل آسیب را مورد بررسی قرار می‌دهیم. سایر پاسخ‌ها انعکاس کمتری دارند و ما با رفتارهای آموخته یا شرطی واکنشی نشان می‌دهیم. با شنیدن پارس سگ بسیاری از ما امکان دارد قبل ‌از این‌که کار خود را ادامه دهیم توجه خود را به صدا معطوف نماییم. با این ‌حال فردی که تجربه‌ای منفی با یکی از حیوانات داشته ‌است امکان دارد با صدا از جای خود بپرد. پاسخ حیرت‌انگیز وی می‌تواند سبب شود که تا زمانی‌که فرد احساس اطمینان ننموده که خطری او را تهدید نمی‌کند مضطرب باشد. برای برخی از افراد که دچار اختلال حسی هستند این وضعیت هوشیاری افزایش ‌یافته است که آن‌ها بیشتر روز خود را با آن زندگی می‌کنند.

اختلال پردازش حسی یک عارضه عصبی می‌باشد و زمانی اتفاق می‌افتد که سیگنال‌های حسی به‌ طور مؤثر پاسخ تولید نمی‌کنند. افرادی که دچار اختلال پردازش حسی(SPD) هستند در تفسیر و درک اطلاعات ورودی حسی بالاخص صدا، لمس و حرکت که از محیط پیرامون دریافت می‌نمایند مشکل دارند؛ به این معنا که آن‌ها امکان دارد اطلاعات حسی را شدیدتر یا ضعیف‌تر از آنچه که هست پردازش نمایند و این بر واکنشی که به احساسات می‌دهند تاثیرگذار است. این اختلال سبب می‌شود توانایی فرد در هماهنگی با محیط‌های مختلف و انجام فعالیت‌های روزمره مشکل پیدا کند.

علائم اختلال پردازش حسی

مهم‌ترین علائم و ویژگی‌هایی که در کودکان دارای علائم حسی پردازشی دیده می‌شود عبارتند از:

یکی از علائم اختلال پردازش حسی این است که کودک قادر به تمرکز به روی یک مسئله نیست

- به صدا، تماس و تحرک بیش از اندازه واکنش نشان می‌دهند

- دارای مشکلات الگوی خواب هستند

- به بعضی از محرک‌ها و حس‌ها مخصوصا صدا کردن اسم‌شان، لمس شدن و درد حساسیت دارند

- فعالیت‌های خود را به گونه‌ای انجام می‌دهند که بیشترین انرژی را مصرف نمایند، به عنوان مثال خیلی محکم می‌نویسند، به سرعت می‌دوند و ... .

- توجه کافی نداشته و حواس پرتی زیادی دارند به گونه‌ای که در دنیای خود سیر می‌کنند.

- عادت‌های غذایی کمی دارند و معمولا تمایل دارند ناخنک بزنند

- در پاسخ‌های احساس و رفتاری خود دارای مشکل هستند؛ ثبات رفتاری ندارند، زودرنج هستند و ... .

- یکی دیگر از علائم اختلال پردازش حسی  در کودکان این است که پیدا کردن دوست و ایجاد روابط دوستانه برایشان بسیار دشوار است.

- مهارت‌های حرکتی ضعیفی دارند؛ به برنامه‌ریزی‌ها عمل نمی‌کنند، شلخته‌اند، در مهارت‌های نوشتاری ضعیف‌اند و... .

- هنگام مراقبت‌های بهداشتی از قبیل شانه کردن مو، سشوار کردن مو و... استرس می‌گیرند.

- از استفاده از وسایلی که متحرک می‌باشند همچون تاب و چرخ و فلک اجتناب می‌کنند.

- ترجیح می‌دهند به تنهایی بازی کنند و یادگیری بازی‌هایی که به صورت گروهی انجام می‌گیرد برایشان بسیار دشوار است.

- فعالیت‌های شدید از جمله چرخیدن به دور خود، دویدن، ضربه زدن به افراد یا اشیا و... را بسیار دوست دارند تا از این طریق بتوانند انرژی تخلیه نشده خود را آزاد نمایند.

- در ماهیچه‌های خود احساس ضعف می‌نمایند و در مقایسه با همسالان خود امکان دارد اندکی ضعیف‌تر باشند.

- تغییر در روتین روزانه را به سختی قبول می‌کنند و تمایل دارند هر روز بر اساس الگوی خاص کارهای خود را انجام دهند.

مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را دیرتر می‌آموزند و درگیر شدن با گفت‌و‌گوهای دو نفره برایشان دشوار است.

- انواع اختلالات پردازش حسی

انواع اختلالات پردازش حسی

- اختلال تشخیص حسی

افرادی که در این گروه جای دارند در درک زمان ورودی‌های حسی مشکل دارند. این مسئله سبب می‌شود که زمان درک آنچه که در حال دیدن، شنیدن و یا لمس آن هستند بیشتر از حد متوسط باشد. علاوه بر این امکان دارد که وی کودکی باشد که در بسیاری از کارهای ریز و درشت حرکتی بی‌دست‌ و پا به ‌نظر آید و یا اکثرا از محیط پیرامون خود اطلاعی ندارند. SPD می‌تواند در روش‌های متعددی مشاهده گردد و کودکان اغلب در بیش ‌از یک گروه جای می‌گیرند. افزون ‌بر این باید در نظر بگیریم که کدام یک از سیستم‌های حسی تحت تاثیر واقع می‌گردند.

- اختلال مدولاسیون حسی

افرادی که در این گروه جای می‌گیرند، حواس را با شدت‌های مختلفی تجربه می‌نمایند و در تنظیم پاسخ‌ها مشکل دارند. امکان دارد این افراد نسبت به یک یا چند حس همچون لمس، سر و صدا و یا حرکت حساس‌تر باشند و از طرف دیگر امکان دارد حتی در ثبت این ورودی هم مشکل داشته باشند. باید گفت که در این گروه، بیشتر کودکانی را می‌بینیم که یا به دنبال ورودی اضافی بوده و یا این‌که از ورودی اضافی خودداری می‌کنند. رفتارهایی که این کودکان دارند امکان دارد گیج‌کننده باشد مثلا افرادی که نسبت به سر و صدا یا لمس دارای حساسیت زیادی هستند، امکان دارد از قرار گرفتن بیش از اندازه در نزدیکی دیگران و یا از سر و صدایی که توسط دیگران ایجاد می‌شود ناراحت شوند.

اختلال حرکتی مبتنی بر حس

در این کودکان پردازش نامنظم سبب کاهش تولید برونده حرکتی بهینه می‌شود. امکان دارد مشکلاتی در رابطه با برنامه‌ریزی حرکتی، تعادل، هماهنگی و کنترل وضعیت پوسچرال و یا استقامت دیده شود. این کودکان، کودکانی هستند که دست و پا چلفتی به نظر می‌آیند و یا این‌که در حفظ ارتباط با همسالان خود مشکل دارند.

درمان اختلال پردازش حسی

درمان اختلال پردازش حسی به معنای فراهم آوردن تحریکات مختلف نیاز کودک بالأخص سه حس لامسه، عمقی و در برخی حالات افزون تحریکات شنیداری، چشایی، بینایی و بویایی. باید گفت که در حقیقت هیچ روشی وجود ندارد و کودکانی که مبتلا به این اختلال می‌باشند از لحاظ قدرت و ضعف این سیستم با همدیگر متفاوت می‌باشند بنابراین درمان کاملا فردی و اختصاصی بوده و پیش از هر اقدامی، لازم است درمانگر سن کودک، توانایی شناختی و سیستم‌های حمایتی خانه و مدرسه را بررسی نماید.

تغییر سبک زندگی یکی از راه‌های درمان اختلال پردازش حسی محسوب می‌شود. در بعضی از بیماران، استفاده از درمان طب مکمل همچون طب سوزنی در کنار درمان‌های رایجی که وجود دارد سبب می‌شود تا علائم اختلال حسی کمتر شود، اما باید گفت که تاکنون تحقیقات علمی اثربخشی روش‌های طب کل نگر در این رابطه را تأیید نکرده‌اند. از جمله درمان‌های مکمل که می‌تواند برای برخی از افراد مفید می‌‎باشد می‌توان براشینگ درمانی یا پروتکل ویلبارگر(استفاده از برسی مخصوص جهت ماساژ) و نیز روش دستکاری کرانیوساکرال اشاره کرد. همه روش‌های درمانی طب مکمل بایستی زیر نظر یک درمانگر که واجد شرایط است انجام گیرند. سازماندهی حسی، سیستمی می‌باشد که جهت اولویت‌بندی نیازهای بیماران و به وجود آوردن محیطی که نقاط قوت بیمار را به بالاترین حد ممکن برساند و چالش‌ها را برای وی به کمترین میزان ممکن برساند طراحی شده است. این سیستم دارای اولویت‌بندی کردن وظایف و امور روزانه به مراحل کوتاه و ساده می‌باشد که رویارویی حسی که یک بیمار با حساسیت بالا بایستی تحمل نماید را کم می‌کند. بهره‌گیری از هدفون‌های حذف صدا هم مانند سایر ابزارهایی که برای تحریک کمتر محرک طراحی گشته‌اند امکان دارد به متعادل‌سازی صداهای اضافی محیط کمک نماید. علاوه بر این پوشیدن لباس‌های بدون برچسب و گشاد هم امکان دارد مفید و موثر باشند. جهت مقابله با بوهای ناخوشایند به همراه داشتن یک کیسه کوچک که دارای مواد خوشبو می‌باشد و یا پوشاندن بینی با یک دستمال و یا روسری هم می‌توانند راهکارهایی مفید باشند. به کودک خود اجازه بدهید تا در محیط‌هایی که چراغ‌های پر نور دارند از عینک آفتابی استفاده کند و هنگامی‌که در محیط‌های بزرگ و پر هیاهو قرار دارید مکررا خود و کودک‌تان استراحت کنید. برای طبخ از روش‌هایی استفاده کنید تا غذاهای سالم را برای کودکان مبتلا به مشکلات حسی جذاب‌تر نماید. برای کودکانی که شدیداً دنبال دریافت داده‌های حسی می‌باشد بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند که یک فضای حسی با آجرهای پارچه‌ای درست کنید که کودک خود را به آن‌ها بکوبد و یا این‌که یک سطل برنج پر از اشیای جذاب زیر خاک مخفی کنید تا کودک آن را بیرون بکشد. این فضاهای حسی برای کودکان همچون یک زنگ تفریح حسی می‌باشد که به آن‌ها برای تمرکز و بازگشت به روند یادگیری کمک می‌نماید.

چرا باید برای درمان اختلال پردازش حسی اقدام کنیم؟

توجه داشته باشید تشخیص اختلال پردازش حسی به تنهایی فایده‌ای ندارد و تنها راهی را به سوی درمان باز می‌کند. از این رو پس از تشخیص این اختلال لازم است به دنبال درمان آن هم بود. باید گفت که چنانچه درمان صورت نگیرد، برای کودکی که دچار اختلال پردازش حسی است ممکن است مشکلاتی از قبیل مشکلات زیر پیش آید:

بیشتر بخوانید: پزشکی هسته ای چیست؟

- در دستیابی به برنامه‌های آموزشی دچار مشکل خواهد شد زیرا این کودکان نمی‌توانند وظیفه خود را در مدت زمانی که معیار ارزشیابی می‌باشد انجام دهند.

- در ارزشیابی تحصیلی دچار مشکل خواهند شد؛ کامل کردن آزمون‌ها، امتحانات و وظایف تحصیلی در سطوح بالاتر تحصیلی.

- در اجرای دستوراتی که در مهد کودک، مدرسه یا خانه به آن‌ها داده می‌شود مشکل خواهند داشت.

- در عملکرد تحصیلی دچار مشکل خواهند شد؛ رشد و توسعه مهارت‌هایی از قبیل خواندن و نوشتن و در مکان تحصیل از عهده کارها برآمدن.

- مشکل آزار و اذیت و قلدری کردن سایر کودکان هنگامی‌که از مشکلات وی باخبر می‌شوند.

- در عادت خوابیدن مشکل خواهند داشت که همین امر بر مهارت‌های رشد وی تأثیرگذار خواهد بود.

- به دلیل ضعف در توان، تحمل و مدیریت دریافت حسی بیش از اندازه قادر به مدیریت یک روز کامل در مدرسه نخواهند بود.

- در خوانش و درک موقعیت‌های اجتماعی مشکل دارند(این مشکل سبب می‌شود دیگران فکر کنند که او بی‌ادب است).

- هنگامی‌که متوجه می‌شوند مهارت‌های آنان مانند سایر کودکان نیست اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند و در اتکا به خود مشکل دارند.

- در خود تنظیمی و تنظیم رفتار مشکل خواهند داشت چرا که کودک نمی‌تواند به گونه‌ای مناسب خود را برای انجام و شرکت در وظایفی که زمان‌بر است تنظیم نماید.

- در ارتباطات اجتماعی همچون ارتباط چشمی، رعایت نوبت در حرف زدن و رعایت فاصله مناسب برای صحبت با دیگران مشکل خواهند داشت.

- در انجام وظایف شخصی از قبیل بستن بند کفش‌ها، زیپ و دکمه و نیز استفاده از چنگال مشکل خواهند داشت.

- استرس و اضطرابی که در شرایط گوناگون دارند موجب می‌شود در شکوفایی پتانسیل تحصیلی با مشکل مواجه گردند.

- در اجرای برنامه‌های سخت روزمره که نمی‌توان آن‌ها را نقض کرد مشکل خواهند داشت.

از کجا بفهمیم که درمان اختلال پردازش حسی جواب داده است؟

اثربخشی روش‌های درمانی برای درمان اختلال پردازش حسی مورد بحث است؛ چرا که آن‌ها به طور دقیق بررسی نشده‌اند ولی بسیاری از والدین گزارش کرده‌اند که این روش‌ها به کودکان کمک می‌کند تا آرام‌تر و متمرکزتر باشند.

شما به دلیل این‌که اهداف خود را تنظیم می‌کنید و در پیدا کردن راه‌هایی برای ارزیابی چگونگی کمک کردن این روش‌های درمانی به کودک خود، با پزشک متخصص اطفال همکاری می‌نمایید، یک ایده خوب می‌تواند این باشد که جهت مقایسه عملکرد فرزند خود پیش و پس از درمان یک مقیاس رفتاری ایجاد نمایید. تعدادی از اهداف خاص وجود دارند اکه امکان دارد بخواهید برای دست یافتن به آن‌ها تلاش نمایید. این اهداف خاص در برگیرنده توانایی برای تمرکز بهتر، فروپاشی احساسی کمتر و آرام ماندن در یک اتاق پر سر و صدا می‌شوند.

سخن پایانی

در این مقاله به بررسی اختلال پردازش حسی پرداختیم و علائم و راه‌های درمان آن را معرفی کردیم. مهم‌ترین نکته برای پی بردن به این نوع اختلال در کودکان این است که به کودک خود بیشتر اهمیت دهید و زمان بیشتری را با وی بگذرانید. در این صورت چنانچه پی بردید که کودک شما دچار این اختلال می‌باشد به دنبال درمان آن باشید و از درمانگر با تجربه در این زمینه کمک بخواهید و با درمانگر خود همکاری لازم را داشته باشید تا دوره درمان کودک‌تان طی شود و کودک شما هم همچون سایر کودکان از کودکی خود لذت کافی را برده و سالم رشد نماید. از این رو لازم است در صورت تشخیص این اختلال در کودک خود سریعا اقدام به درمان کنید.