لغت و یا واژه ی اسکیزوفرنی تقریبا برای همه ما یک واژه ی آشناست و شاید به طور دقیق با آن آشنایی نداشته باشیم اما تا حدودی از آن چیزهایی به گوشمان خورده است. این واژه بیانگر یک نوع یه خلل جدی در مغز انسان است که نوع تفکر شخص، بیان احساسات، رفتار و همچنین درک واقعیت فرد را دچار صدمه می کند. افراد مبتلا به این اختلال (که حادترین و ناتوان کننده ترین نوع بیماری های روانی حساب می شود) در اجتماع (محیط کاری و مدرسه) و در برقراری روابط اجتماعی غالبا دچار مشکل هستند. اسکیزوفرنی شخص رو وحشت زده کرده و از حالت طبیعی رفتاری خارج می کند. این بیماری تا آخر عمر با فرد مبتلا همراه خواهد بود و متاسفانه قابل درمان نیست اما می توان با راه های مناسبی این بیماری را کنترل کرد. درمان و کنترل اسکیزوفرنی به کمک روانپزشک یا روانشناس ممکن است.

برخلاف عقیده ای که عوام دارند، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دچار تعدد شخصیت نیستند. در حقیقت باید گفت که اسکیزوفرنی نوعی جنون است، یعنی نوعی بیماری روحی و روانی که در اثر آن شخص نمی تواند تفاوت واقعیت و تخیل را تشخیص بدهد. در مواقعی از زمان افرادی که دچار این اختلال هستند ارتباط خودشان با واقعیت را از دست می دهند و جهان برای آن ها به صورت آشفته بازاری از صدها تصویر و صدا تبدیل می شود. اخلاق  و طرز رفتار این دسته از بیماران ممکن است بسیار مشکوک و حتی ترسناک باشد. به تغییرات ناگهانی در شخصیت و رفتار این بیماران که در مواقع عدم تشخیص واقعیت و خیال رخ میدهد “اختلال روانی (psychotic episode)” می گویند. شدت این بیماری در هرشخص نسبت به دیگری متفاوت است.

نشانه ها و علائم بیماری اسکیزوفرنی

بهتر است که بدانید دنیای درونی و طرز رفتار و اخلاق بیماران مبتلا به این اختلال به طرز عجیبی تغییر پیدا می کند که احتمالا به صورت یکی ازموارد زیر است:

1- گوشه گیری اجتماعی

2- زوال شخصیت (داشتن حس غیرواقعی، مبهم و در حالت رویا بودن)، که در بعضی مواقع با اضطراب شدید همراه خواهد شد.

3- کاهش اشتها

4- هذیان گفتن

5- توهم (شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند)

6- احساس کنترل شدن توسط نیروهای خارجی

7- حرفای نا مربوط زدن

بیشتر بخوانید: اسکیزوفرنی و راه‌های درمان آن

معمولا افراد مبتلا به این اختلال نشانه های خارجی که بیماربودن آن ها را نشان دهد، ندارند. در مواردی که بیماری شدید شده و آشکارتر می شود، شخص دچار رفتارهای عجیب و غریب خواهد شد. به طور مثال ممکن است خودش رو با آلومینیوم بپوشاند زیرا فکر میکند با این کار از انتشار افکار و ورود امواج مخرب به مغزش جلوگیری خواهد کرد. رفتار افراد اسکیزوفرن بسته به شدت بیماری بسیار متفاوت است. در مراحل فعال، امکان دارد فرد جملات غیرمنطقی را به هم ربط دهد یا با خشم کنترل نشده و یا خشونت در برابر تهدید واکنش نشان بدهد. در مراحل نسبتا منفعل بیماری، به نوعی دچار فقدان شخصیت، کم تحرکی و کاهش عواطف و احساسات می شود (به این حالت اصطلاحا flat affect می گویند). افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است هر از گاهی دچار این قبیل افراط و تفریط ها شوند و رفتار آن ها همیشه قابل پیش بینی نیست.

در اکثر مواقع به جهت آگاهی بیشتر با این اختلال، از عبارت “خوشه ی علائم” استفاده می شود. مقصود اصلی از این عبارت این است که بیماران را می توانیم با توجه به علائم گروه بندی شده در لیست زیر دسته بندی کنیم :

1- نشانه های مثبت:

شنیدن اشیای مشکوک و صداها، احساس اینکه تحت نظارت دائمی هستند، هذیان یا ساختن کلمات بدون معنی (واژه های جدید)

2- نشانه های منفی:

گوشه گیری و دوری از فضاهای اجتماعی، دشواری در بیان احساسات که در موارد شدید از آن به عنوان blunted affect نام برده می شود، دشواری در مراقبت از خود، عدم توانایی در احساس لذت بردن.

3- نشانه های آموزشی یا (cognitive):

اختلال در توجه نمودن و پردازش صحیح اطلاعات، درک محیط و به خاطرسپردن وظایف و کارهای ساده

4- علائم عاطفی یا (Affective or mood ):

افسردگی، اصلی ترین عامل در ارتباط با اقدام به خودکشی دربیشتر افراد مبتلا به این بیماری به محسوب می شود. در این رابطه می توانیم به اضطراب هم اشاره کنیم که یا مستقیما نتیجه روان پریشی (psychosis) است و یا در طول psychotic episode به وجود می آید و بعد از آن از بین می رود.

در نهایت باید گفت توجه به این گروه از افراد بسیار امری ضروری زیرا این نشانه ها منجر به صدمات و اختلالات شدیدی شده و گاها با تنبلی اشتباه گرفته می شود.

تعاریف مفیدی در فهم اسکیزوفرنی وجود دارند که شامل موارد زیر است:

جنون یا (Psychosis):

یکی از حالت هایی است که فرد ارتباط خود را با واقعیت از دست می دهد. در طول این مرحله، فرد می تواند هذیان یا توهمات برجسته ای را تجربه کند به طوریکه نسبت به عملکرد خودش آگاهی نداشته و برخی از مسائلی که مطرح می کند یا باور دار واقعیت خارجی ندارد. جنون یکی از ویژگی های برجسته اسکیزوفرنی می باشد، اما این ویژگی تنها در این بیماری به طور خاص صدق نمی کند.

اسکیزوئید (Schizoid)::

یک نوع اختلال است فرد تقریبا هیچ نوع علاقه ای به شرکت در فضاهای های اجتماعی ندارد و از طرف دیگر در روابط بین فردی هم طیف محدودی از احساسات خودش رو بروز می دهد. اسکیزوئید از نظر برقراری روابط اجتماعی شخص را سرد و گوشه گیر جلوه می دهد.

اسکیزوتایپی (Schizotypal):

نوعی دیگر اختلال های شخصیتی است که از مشخصه های مهم آن می توان به ناراحتی حاد در روابط نزدیک و اختلال در ادراک، عقاید و رفتارهای عجیب و غریب اشاره کرد. اغلب افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال “عجیب و غریب و غیر عادی” خوانده می شوند و دلیلش، رفتارها و اعتقادات غیر معمولیست که در این افراد دیده می شود.

خیال و تجسم (Hallucinations):

بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی تنها وقایع یا اتفاقاتی را درک می کند که در دنیای او واقعیت خارجی دارند. این موارد می توانند در قالب موجوداتی بکار بروند که بیمار اعتقاد دارد این موجودات دارای حس بینایی، شنوایی، چشایی یا لامسه هستند. این توهمات هیچکدام واقعیت خارجی ندارند و در واقع ذهن فرد بیمار او را فریب می دهد.

توهم (Illusion):

حالتی است که افراد در این حالت اشتباه ادراکی نسبت به مسائل مختلفی دارند. به عنوان مثال در توهم دیداری شخص با دیدن یک سایه آن را به اشتباه یک آدم درنظر میگیرد.

هذیان (Delusion):

حالتی است که فرد در این حالت علی رغم اینکه نسبت به اشتباه بودن موضوعی اطمینان دارد بازهم اعتقاد شدیدی نسبت به آن موضوع خواهد داشت. به طور مثال زمانی که بیمار به همراه سایرین در حال گوش دادن به رادیو باشد اصرار دارد که رادیو در حال ارسال یک پیغام سری مبنی بر تهاجم قریب الوقوع بیگانگان می باشد. و این در حالی است که خبری که تمام افراد حاضر در اتاق در همان لحظه شنیده اند تعمیرات صورت گرفته بر روی جاده های منطقه است.

انواع اسکیزوفرنی

Paranoid-type schizophrenia

از مهم ترین علائم این نوع، هذیان و توهمات شنوایی است اما رفتارهای فرد تقریبا طبیعی می باشد. هذیان هایی غالبا در افراد درگیر با این بیماری سر می زند به این صورت است که فرد ادعا می کند ناعادلانه مورد آزار و اذیت قرارگرفته و یا خودش را شخص دیگری (یک آدم معروف) معرفی می کند. بیمارانی که دچار این نوع از اسکیزوفرنی اند حالت های مختلفی از جمله خشم، سردی، اضطراب و منطقی بودن ذا از خودشان بروز می دهند.

Disorganized-type schizophrenia

رفتار این افراد در تعاملات احساسی به شکلیست که نامناسب و گاها مبالغه آمیز به حساب می آید. نوع مکالمات و آداب معاشرت افراد مبتلا به این بیماری آشفته و نابسامان بوده و به سختی می توان حرف های آن ها را فهمید. این دسته از بیماران ممکن است با عوض شدن رنگ چراغ های راهنمایی و رانندگی و یا حتی موضوعاتی که هیچ ربطی به حرف یا کاری که مشغول انجام آن هستند ندارد، به خنده بیفتند. این رفتارهای ناگهانی و نابسامان می تواند فعالیت های روزانه بیمار مثل حمام کردن، لباس پوشیدن و تهیه غذا را هم دچار مشکل کند.

Catatonic-type schizophrenia

این دسته از بیماران یا خودشان را کاملا بی حرکت نگه میدارند یا اینکه از در و دیوار بالا می روند. بعضی مواقع این بیماران ساعت ها لب از لب باز نمیکنند و یا کاملا برعکس، تمام گفته های شما را عینا تکرار میکنند و بی جهت شروع به انجام فعالیت می پردازند. هرکدام از این فعالیت ها بیمار را در معرض خطرات جدی قرار می دهد زیرا باعث اختلال در توانایی فرد در مراقبت از خودش می شود. در حقیقت می توان گفت که اختلالات حرکتی بارزترین نشانه این نوع از اسکیزوفرنیست.

Undifferentiated-type schizophrenia

برای این دسته از بیماران هیچ ویژگی خاصی نمی توان بیان کرد زیرا نشانه ها و علایم این بیمارا کم و بیش با نشانه ها و علایم دسته هایی که تا الان بررسی شد مطابقت میکنه اما این تطابق به گونه ای نیست که بشه بیمار رو در دسته خاصی قرار داد.

Residual-type schizophrenia

این دسته از افراد تمایلی به گسترش روابط جدید ندارند علاوه بر این ابراز احساسات نامناسب، کم حرفی، بی انگیزگی و دشواری درلذت بردن نشانه های دیگری است که در این افراد می توانیم ببینیم. این حالت میتواند در حالت گذار از اپیزود تمام عیار به بهبودی کامل  بیمار منجر شود یا اینکه فرد برای سال ها بدون هیچ گونه افزایش علایم به زندگی ادامه بدهد.

چگونه باید با بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی رفتار کرد؟

در حقیقت همانند هر بیماری دیگری که به راحتی تمایز داده نمی شود تشخیص این بیماری نیز کار ساده ای نیست. اگر این بیماری در فرد مورد نظر شما توسط یک متخصص تایید نشده است، صرف وجود برخی علائم آن را به اسکیزوفرنی تعبیر نکنید. چنانچه به رفتارهای فرد مشکوک هستید، با روانپزشک مشورت کنید چراکه ممکن است تغییر رفتار او در اثر افسردگی یا دیگر اختلالات روانی باشد. هر گاه خانواده متوجه تغییر رفتار یکی از اعضای خود شد، به گونه ای که با خودش حرف می زند، گوشه گیر شده و عملکردش روزانه اش مختل شده است، باید حتما به روان پزشک مراجعه کنند.

زندگی با این بیماران بسیار سخت است. یکی از راه های آسان تر کردن شرایط برای خودتان، افزایش آگاهی در مورد بیماری است. جمع آوری این اطلاعات به شما کمک می کند که بدانید چه چیزی در طول مسیر درمان منتظر شماست، رفتارهای بیمار را درک کنید و بدانید چطور می توانید به بیمار کمک کنید. مراقبت از سلامت روان اطرافیان بیمار درست به اندازه درمان بیمار اهمیت دارد. گروه های حمایتی می توانند تجربیات خوبی را به شما انتقال دهند و از چالش های مسیر درمان باخبر شوید. از کمک خواستن نترسید. مراقبت از بیمار با مسئولیت های زیادی همراه است و موجب خستگی جسمی و روانی شما می شود. از کسی برای مراقبت از بیمار کمک بگیرید و گاهی برای خودتان وقت بگذارید.

نکات زیر را در رفتار با بیمار در نظر داشته باشید:

1- سعی کنید مدام از او انتقاد نکنید. نگویید چرا با خودت حرف می زنی، چرا با خودت می خندی، دچار توهم شده ای، یا کسی این اطرف نیست. با این کار خشم او را فعال می کنید.

2- در حقیقت باید گفت که درک بیمار موضوع بسیار مهمی است. سعی کنید بیماری او را به رسمیت بشناسید. او واقعا کسی را می بیند و صداهایی را می شنود. سرزنش کردن شما تاثیری در بهبودی او ندارد.

3- تلاشتان این باشد که نشانه های بیماری را بشناسید، وضعیت او را زیر نظر بگیرید و در صورت لزوم با روانپزشک تماس بگیرید.

4- فراموش نکنید که در دوره های بحران، و از آن بهتر در تمام اوقات، کلیه اشیاء خطرناک را از دسترس بیمار خارج کنید.

5- سعی کنید در برابر خشم بیمار آرامش خودتان را حفظ کنید. ‏با بیمار آهسته، شمرده شمرده و با صدا و لحنی آرام صحبت کنید. جملات کوتاه به کار ببرید تا درک آن برای بیمار ساده تر باشد. چنانچه بیمار با صحبت آرام نشد و در حال خود زنی یا آسیب رساندن به اطرافیان است، او را به صورت فیزیکی محدود کنید و با بیمارستان تماس بگیرید.

6- مهم ترین و مورد پایانی کنترل وضعیت تغذیه و خواب بیمار است. سعی کنید زندگی آرام، فاقد رقابت و دارای برنامه منظمی را برای او ترتیب بدهید.