انسان تقریبا یک سوم عمر خود را در خواب می‌گذراند. بنابراین خواب یکی از مهم‌ترین مکانیسم های بدن است که در سلامت جسم و روان انسان تاثیر بسزایی دارد. در شبانه روز هر انسانی باید به اندازه‌ی کافی بخوابد و خواب باید از کیفیت بالایی برخوردار باشد تا انسان بتواند زندگی سالمی را تجربه کند. بهداشت خواب همواره باید رعایت شود و درمان اختلالات خواب باید جدی گرفته شود.

بررسی مکانیسم بدن و مغز در هنگام خواب

در طول خواب بدن و مغز انسان همواره در حال فعالیت است. اگرچه بدن و جسم انسان در طول خواب در حال استراحت است، ولی مغز فعال است. مغز در طول خواب خود را بازسازی می‌کند و اطلاعات اضافی را دور می‌ریزد تا بتواند اطلاعات حیاتی را نگه دارد، این مکانیسم مغز، گلیمفاتیک نام دارد. دیدن رویا در حین خواب یکی دیگر از فعالیت‌های مغز در حین خواب است، مغز اطلاعات روزانه و موجود در ناخودآگاه را آزاد می‌کند و باعث داستان سازی می‌شود (علت دیدن رویا در خواب هنوز براساس هیچ نظریه ای اثبات نشده است). بیشترین رشد و ترمیم بدن در حین خواب اتفاق می‌افتد، نوعی هورمون رشد که در خواب آزاد می‌شود مسئول این اتفاق است. حدود یک ساعت پس از خوابیدن چشم‌ها با سرعت زیادی حرکت می‌کنند و فرد به هیچ عنوان متوجه ی آن نمی‌شود. این موارد فقط بخشی از فعالیت های بدن در حین خواب می‌باشد.

بررسی ویژگی‌های خواب خوب

نیاز افراد به خواب متفاوت است ولی از ویژگی های خواب خوب می‌توان به 7 الی 9 ساعت خواب در شبانه روز اشاره کرد. ویژگی های دیگر خواب خوب آن است بین خوابیدن و تصمیم گرفتن برای خواب فاصله‌ی کمی باشد (اصولا نیم ساعت)، و فرد تلاش زیادی برای خوابیدن نکند زیرا بیداری‌های قبل از خواب فرد را دچار استرس و فکر و خیال می‌کند. اگر فرد از خواب بیدار شود و بار هم احساس خستگی کند خواب وی کیفیت لازم را نداشته، بنابراین از دیگر ویژگی های خواب بود می‌توان به شاداب و پر انرژی بیدار شدن اشاره کرد. اگر فرد با هر سروصدایی و بدون دلیل و به طور مکرر از خواب بیدار شود، یعنی خواب خوبی نداشته، خواب باید عمیق و پیوسته باشد.

بررسی خواب و اهمیت آن در سلامت جسم

خواب اثرات بسیار مهمی در بدن و سلامت جسم انسان دارد. خواب کافی موجب دفع سموم از بدن و افزایش ایمنی می‌شود، زیرا بدن در حین خواب نوعی پروتئین تولید می‌کند که از انواع عفونت جلوگیری می‌کند. افرادی که خواب کافی دارند دارای پوست و موی سالم‌تری هستند. در حین خواب سوخت و ساز بدن بیشتر است و تولید و تنظیم هورمون‌های بدن توسط هیپوتالاموس انجام می‌شود. خوابیدن هم چنین باعث نشاط،شادابی و انرژی زیادی در طول روز می‌شود.

اهمیت خواب در کارکرد مغز و سلامت روان

از آنجاییکه که خواب کافی تاثیرات فروانی بر روی جسم انسان دارد، تاثیرات فراوانی نیز بر روی مغز و سلامت روان دارد. خواب کافی سبب بهبود حافظه می‌شود، مغز در طول خواب فعال است و بین اطلاعات موجود در مغز ارتباط برقرار می‌کند. همانطور که قبلا گفته شده، بدن در حین خواب هورمون‌هایی را آزاد و تولید می‌کند، یکی از این هورمون‌ها سرتونین است که از افسردگی جلوگیری می‌کند. پس از یک خواب کافی،فرد قدرت استدلال بیشتری را دارد و توانایی او در یادگیری و مقابله با استرس بسیار بیشتر می‌شود.

بررسی خواب در کودکان

خواب در کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و والدین باید حساسیت زیادی بر خواب کودک داشته باشند. خواب بر روی خلق و خوی کودکان تاثیر می‌گذارد. میزان نیاز کودکان در سنین مختلف به خواب متفاوت است. نوزادان روزانه به 17 ساعت خواب نیاز دارند و هر چه سن کودک بیشتر شود ساعت خواب او کمتر می‌شود. اگر کودک در ابتدای زندگی ملزم به رعایت بهداشت خواب شود این فرآیند تاثیر مثبتی در روند زندگی وی به وجود می‌آورد و امکان ابتلا به بروز انواع اختلالات خواب کاهش می‌یابد. شرایط محل خواب و تنظیم دما، محیط آرام و بدون سر و صدا از جمله مواردی است که بر خواب مطلوب کودک تاثیر می‌گذارد.

اثرات کمبود خواب و بی خوابی

کمبود خواب و یا بی خوابی در طولانی مدت اثرات جبران ناپذیری بر جسم و روان انسان دارد. کمبود خواب و نداشتن خواب کافی سبب بروز بسیاری از اختلالات همچون اختلال در حافظه، افزایش عصبانیت و خشونت، کاهش قدرت تمرکز، افسردگی و اضطراب، کمبود انرژی و خستگی در طول روز و مشکلات جنسی می‌شود. ضعف در سیستم ایمنی بدن، بدخلقی، کاهش هوشیاری و چرت زدن در طول روز، کاهش کارایی ذهنی، ابتلا به انواع بیماری‌های قلبی و عروقی، ابتلا به چاقی و دیابت از دیگر اثرات کمبود خواب است.

انواع اختلالات خواب

اختلالات خواب در چهار دسته‌ی کلی طبقه بندی می‌شوند. دسته اول بد خوابی و یا دیس سومنیا است که فرد دچار کم خوابی می‌شود و زمان خواب وی تنظیم نیست و عادی پیش نمی‌رود که با راهکارهای ساده و یا دارویی قابل حل است. دسته ی دوم شبه خواب یا پاراسومنیاها هستند، رفتارهای غیر عادی در حین خواب مانند خوابگردی، کابوس شبانه، حرف زدن حین خواب و شب ادراری، در این دسته جای می‌گیرد. دسته ی سوم اختلالات خواب ناشی از به هم ریختن روان است که به علت استرس و اضطراب، نگرانی بیش از حد و بیماری پارکینسون اتفاق می‌افتد. دسته ی چهارم اختلالات خوابی هستند که در هیچ یک از سه دسته‌ی بالا قرار نمی‌گیرند و قابل طبقه بندی نیستند مانند خواب در زنان باردار که گاهی دچار اختلال می‌شود. هر یک از این اختلالات قابل درمان هستند.

بهداشت خواب و چند راهکار برای حل مشکل کم خوابی و بی خوابی

بهداشت خواب عبارت است از تغییر سبک زندگی و اصلاح آن برای داشتن خوابی با کیفیت و برنامه ای منظم در خواب. برای حل مشکل خواب و درمان کم خوابی بهتر است دستورالعمل هایی را رعایت کنیم. نوشیدن یک لیوان شیر گرم، دوش آب گرم، ماساژ و آرامش بخشی قبل از خواب تاثیر بسیار زیادی بر روی کیفیت خواب دارد، از خوابیدن در مکان‌های پر سروصدا بپرهیزید، در طول روز فعالیت بدنی کافی داشته باشید تا بدنتان احساس خستگی کند مثلا فعالیت هایی نظیر ورزش باعث می‌شود که خواب راحتی داشته باشید، استعمال سیگار و خوردن نوشیدنی‌های دارای کافئین و غذاهای سنگین و تند و ادویه دار در زمان نزدیک به خواب باعث بی خوابی می‌شود، بهتر است محل خواب کاملا تاریک باشد، زیرا هورمون خواب که ملاتونین نام دارد در مکان های بی نور ترشح می‌کند. کاهش نگرانی و استرس‌ها می‌تواند زمینه ی یک خواب خوب و راحت را فراهم نماید.