منتشر کننده
اختلال اسکیزوفرنی جزو شدیدترین بیماری‌های روانی است که توسط مجموعه ای از علائم محیطی، ژنتیکی و رشدی که در تعامل با هم هستند به وجود می آید که توانایی درک واقعیت را از فرد می‌گیرد. بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی وحشت‌زده بوده و رفتار او خارج از حالت طبیعی و نرمال است. بر اساس مطالعات، شیوع این بیماری در مردان و زنان یکسان است و فقط حدود یک درصد از جمعیت جهان درگیر این اختلال روانی هستند و همچنین حدودا 50 درصد از تخت های بیمارستان روانی را به خود اختصاص داده اند. ولی خوشبختانه، این بیماری آن چنان در افراد شایع نیست اما می تواند باعث ناتوانی در فرد مبتلا شود. فرد مبتلا به اسکیزوفرنی در فکر کردن، نشان دادن عواطف و احساسات خود دچار تغییر می شود و ضعیف عمل می کند در نتیجه از واقعیت فاصله می‌گیرد و دور می شود، که اصطلاحا به این حالت سایکوز (روان پریشی) هم گفته می شود. در اغلب موارد اسکیزوفرنی یک اختلال همیشگی است ولی درصد کمی از بیماران وجود دارند که ممکن است فقط یک یا چند دوره سایکوز در طول زندگی تجربه کرده باشند. اغلب افرادی که مبتلا به این نوع بیماری هستند درگیر سایر مشکلات روانی مانند: افسردگی، اضطراب و حتی اختلالات مصرف مواد اعتیادآور هم شده اند. این ویژگی‌ها موجب شده تا اسکیزوفرنی را به عنوان ناتوان‌کننده‌ترین نوع بیماری روانی بشناسیم. یک بیماری که روابط اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار داده و متأسفانه قابل درمان نیست. هرچند که شناسایی علائم اسکیزوفرنی در خودتان یا در عزیزانتان می‌تواند کمی دارای ترس و اضطراب باشد، اما نباید از یاد ببرید که که راهکارهایی وجود دارد که با درمان صحیح تحت نظر روان پزشک می‌توانید این بیماری را کنترل کرده و زندگی رضایت بخشی را تجربه کنید.
اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی به نوعی اختلال روانی مزمن و جدی گفته می شود که معمولا در سنین بین ۱۵ تا ۲۵ سالگی آغاز میشود و به همین جهت به آن جنون جوانی نیز می گویند که اغلب تاثیراتی مانند: دگرگون سازی واقعیت و توهم را بر روی فرد می گذارد فرد مبتلا هذیان می‌گوید و مطالبی را بر زبان می‌آورد که واقعیت ندارند و نحوه برداشت فرد از عوامل محیطی، طرز رفتار، تفکر و احساسات او را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
متاسفانه این اختلال بر جامعه و به خصوص خود فرد مبتلا و خانوده او اثرات زیادی به همراه دارد و درحین شروع این اختلال، فرد ممکن است گوشه گیر یا حتی افسرده و مضطرب شود و گاهی ممکن است عقاید و افکار و تجربه‌های غیر معمول داشته باشد چون این افراد عموما به علت اینکه دچار ضعف هایی هستند اغلب مورد پذیرش جامعه نیستند، زیرا این افراد بسیاری از توانایی های خود را از دست می‌دهند. همچنین این افراد در انجام دادن کارهای شخصی خود و شاغل شدن هم دچار مشکل می شوند، با این حال باورهای اشتباهی درباره اسکیزوفرنی رایج شده است که باعث می شود مردم تمایلی برای صحبت کردن و یا همراهی برای درمان این اختلال روانی پیدا نکنند. مثلا یک باور اشتباه در مورد مبتلایان به این بیماری رواج پیدا کرده است این است که این افراد خطرناک هستند. یادتان نرود فرد مبتلا به اسکیزوفرنی به خصوص افرادی که با درمان و حمایت مناسب پیش می روند به ندرت پیش می آید که خطرناک باشند. واقعیت دیگری که در مورد مبتلایان وجود دارد این است که آن‌ها عقب‌مانده ذهنی نیستند و از هوش طبیعی و نرمالی برخوردارند.
علل اسکیزوفرنی
بیماری اسکیزوفرنی دارای چندین علت می تواند باشد. اینگونه تصور می شود که این بیماری از تعامل ژن با محیط و عوامل آسیب پذیر موجود در آن ایجاد میشود اما علت دقیق ابتلا به اسکیزوفرنی هنوز کاملا مشخص نشده است. با این حال، این اختلال نیز مانند: سرطان و دیابت یک بیماری واقعی است که از مبنای بیولوژیکی برخوردار است. تحقیقات و پژوهش‌ها درباره این بیماری همچنان ادامه دارد. با این حال، عوامل متعددی وجود دارند که در ایجاد این بیماری نقش دارند که در زیر به آن ها می پردازیم:
عوامل محیطی
بعضی از عوامل محیطی در ایجاد و انتقال اسکیزوفرنی نقش دارند مانند: عفونت‌های رحمی، تنش‌های مادر قبل از به دنیا آمدن نوزاد، قرار گرفتن در معرض برخی سموم، قرارگیری در شرایط به شدت استرس زا، تغذیه مادر در دوران بارداری و عفونت‌های حاد ویروسی مغزی در دوران کودکی از جمله این عوامل محیطی هستند.
وراثت
بر اساس شواهد آزمایشگاهی این اختلال در ۸۰% موارد از طریق وراثت انتقال می یابد به طوری که اگر یکی از اعضای درجه اول خانواده مبتلا به این بیماری باشد احتمال مبتلا شدن عضو دیگر نیز به میزان بسیار بالایی وجود دارد. به طور مثال: اگر یکی از والدین مبتلا به اسکیزوفرنی باشد احتمال ابتلا فرزند آن‌ها به این بیماری ۱0 درصد افزایش می‌یابد.
- سوء مصرف مواد مخدر و محرک:
مصرف این مواد موجب تغییرات پایداری در انتقال‌دهنده‌های عصبی (دوپامین) در مغز میشود که در ابتلا به اسکیزوفرنی دخیل هستند. همچنین مصرف ماری جوانا، کوکائین، حشیش، آمفتامین‌ها و ال اس دی روند ابتلا به این بیماری را آسان تر می کنند.
- فاکتورهای بیوشیمیایی:
اختلال در بالانس پیام‌رسان‌های شیمیایی مغز می‌تواند منجر به اسکیزوفرنی می شود. مهمترین پیام‌رسان بیوشیمیایی مغز در این اختلال دوپامین می‌باشد. داروهای ضد سایکوز که درمان اصلی اختلال اسکیزوفرنی هستند با اثر بر روی دوپامین، اثرات درمانی خود را اعمال می‌کنند. یکی دیگر از مصادیق نقش اختلال بیوشیمیایی در ایجاد اسکیزوفرنی، مشکلات حین بارداری یا زایمان است که باعث آسیب ساختاری به مغز جنین یا نوزاد میشود.
ناهنجاری در ساختار مغز:
بر اساس مطالعات، مغز برخی از مبتلایان به اسکیزوفرنی از ساختاری غیرطبیعی برخوردار است. این امرنیز ممکن است از دلایل ابتلا به این بیماری به شمار رود.
محرومیت‌های دوران بچگی:
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد در کنار دیگر اختلالات ذهنی، تجربیات محرومیت و تجاوز در دوران کودکی، جدایی پدر و مادر و همچنین تجربه کردن شرایطی خاص و دشوار در زندگی شخصی فرد هم می تواند زمینه را برای ابتلا به اسکیزوفرنی فراهم می کند.
در نتیجه در خصوص علل اسکیزوفرنی می توان اینگونه گفت که افراد با آمادگی زیستی برای ابتلا به اسکیزوفرنی متولد می‌شوند و زمانی که عوامل محیطی هم وجود داشته باشد شرایط برای بروز این اختلال فراهم میشود و در زمانی که فرد در شرایط خطر قرار می‌گیرد این اختلال شروع میشود که به این شرایط آمادگی زیستی- روانی- اجتماعی می گویند. از طرف دیگر، این بیماری عموما در شرایطی مانند: دوران بلوغ و یا کهن سالی هم می تواند ایجاد می شود به این علت که بدن با تغییرات شدید هورمونی درگیر شده است.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به اسکیزوفرنی هستند؟
بر اساس شواهد و تجربیات، هر شخصی باهر سنی، از هر نژاد و ملیتی امکان دارد به اسکیزوفرنی مبتلا شود. با این حال، به طور معمول اولین علائم این بیماری در سنین نوجوانی یا اوایل دهه ۲۰ زندگی ظاهر می‌شوند. اسکیزوفرنی در زنان و مردان به طور مساوی رخ می دهد اما نشانه‌های این اختلال در مردان به مراتب سریع‌تر از زنان بروز می کند. هر چه علائم زودتر ظاهر شوند، شدت بیماری بیشتر خواهد شد. تحقیقات نشان داده‌اند، بعضی از کودکان بالای ۵ سال هم در موارد کمیابی امکان دارد به اسکیزوفرنی دچارشوند.
علائم اسکیزوفرنی
شایع‌ترین علائم بیماری اسکیزوفرنی به سه بخش تقسیم می شوند: علائم مثبت، علائم منفی و علائم شناختی.
علائم مثبت اسکیزوفرنی:
هذیان:
باورهای عجیب‌وغریبی هستند که ریشه در دنیای واقعی نداشته وفرد حتی پس از مواجه شدن با حقایق نیز از آن‌ها دست نخواهد کشید.
توهم:
شامل درک احساساتی است که واقعی نیستند و حقیقت ندارند. یکی از بارزترین توهم ها در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در شنیدن صداهاست یعنی فرد صداهایی را می‌شنود که دیگران قادر به شنیدشان نیستند.. از دیگر توهم‌ها می توان به دیدن چیزهایی که وجود ندارند، حس کردن طعم و مزه عجیب دردهان، بوهای عجیب و غریب و احساس اینکه روی پوستتان چیزی وجود دارد، حتی اگر هیچ‌چیز بدن شمارا لمس نکند می توان اشاره کرد.
کاتاتونیا (Catatonia):
شرایطی که در آن فرد از لحاظ جسمی در یک وضعیت خاص به‌صورت طولانی‌مدت ثابت می ماند و اصطلاحاً مانند مجسمه میشود.
علائم منفی اسکیزوفرنی:
- نداشتن و یا محدود بودن عواطف و احساسات فرد
- کم کردن فعالیت های اجتماعی، افسردگی و دوری گزیدن از خانواده و دوستان و...
- خصومت و بدگمانی، واکنش افراطی به انتقاد
- کم صحبت کردن
- کمبود انگیزه و انرژی
- از دست دادن لذت یا علاقه در زندگی و فعالیت‌های روزانه
- عادت های بهداشتی و تغذیه‌ای ضعیف
علائم شناختی اسکیزوفرنی:
- عملکرد ضعیف اجرایی
- آگاهی نداشتن از علائم شناختی
- عدم تمرکز و یا اختلال در توجه کردن
- اشکال در حافظه کاری( توانایی استفاده از اطلاعات بلافاصله پس از یادگیری آن دچار خلل می شود)
مراحل اسکیزوفرنی:
مراحل اسکیزوفرنی شامل: در مراحل اولیه بیماری که هنوز سایکوز رخ نداده است فرد ممکن است دچار افسردگی، اضطراب و یا وسواس باشد. سپس به مرور توهم و هذیان‌ها ظاهر می شوند و در صورت عدم درمان ممکن است مزمن گردند. اسکیزوفرنی گاهی با درمان یا حتی بدون درمان می‌تواند مدتی علائم آن کم شود و بعد از مدتی دوباره علائم آن تشدید یابند.
انواع اسکیزوفرنی:
پارانوئید:
شایع ترین نوع این بیماری پارونویا است که توهم و هذیان های سازمان یافته از علائم اصلی آن هستند. به خصوص توهم‌های شنیداری در این نوع بیشتر مشاهده می شود. هذیان‌هایی مانند: حسادت، سوء‌ظن، بزرگ منشی، احساس تحت تعقیب بودن و...
هبفرنیک:
نام دیگر آن اسکیزوفرنی آشفته است که افراد مبتلا به این نوع رفتارهای بهم ریخته، بی هدف، آشفته و نامتناسب دارند، حالت صورتشان با گفتارشان متناسب نیست و اغلب ادا و اطوار درمی آورند. گاهی بی دلیل شدیدا می‌خندند و نسبت به نظافت بی‌توجه هستند. همچنین گفتار آن ها به صورتی آشفته است که دیگران حرف‌های آن ها را به سختی درک می کنند. این نوع بیشتردر بازه زمانی 15 تا 25 سالگی رخ می دهد.
هیجانی:
این افراد حرکات شدید و گاهی خشونت آمیز از خود نشان می دهند.
کاتاتونیک:
افراد مبتلا به این نوع درگیر اختلالات حرکتی می شوند، در رفتارهایشان زیاده روی می کنند و رفتارهایشان ناگهانی و عجیب و غریب است. نسبت به محیط پیرامون خود بی توجه و بی تفاوت هستند. گاهی تحریک پذیری و بی قراری شدید دارند ولی گاهی بهت‌زدگی و سستی در حرکات به سراغ آن ها می آید در واقع بین حالات فعال و خیلی آرام نوسان دارند. همچنین فرد مبتلا زیاد صحبت نمی‌کند و صحبت‌ها و رفتارهای دیگران را تقلید می‌کند. آن ها حتی در هنگام گرسنگی غذا نمی‌خورند و نمی‌توان به آن‌ها غذا داد. نوع کاتاتونیک بسیار کمیاب است.
نامشخص یا نامتمایز:
این افراد علائم مختلفی از بیماری اسکیزوفرنی را دارند درواقع زمانی که فرد ترکیبی از علائم پارانوئید، هبفرنیک یا کاتاتونیک در او مشاهده شود، در این دسته جای می‌گیرد. به این دلیل که آن ها رفتارهایشان مداوم تغییر می‌کند نمی‌توان آن‌ها را در دسته خاصی قرار داد. از علائم آن‌ها می‌توان به گوشه‌گیری، بیکاری و تغییر در رفتار اشاره کرد. این حالت در صورتی که علائم هذیان و توهم را نداشته باشد ممکن است به سختی بشود آن را تشخیص داد.
باقی مانده:
یعنی قبلا علائم شدید اسکیزوفرنی را تجربه کرده‌اند ولی الان علائم خفیف‌تری را تجربه می کنند که از آن حمله شدید باقی مانده و خیلی جدی نیست.
سنستوپاتیک:
مبتلایان به اسکیزوفرنی سنستوپاتیک، احساسات بدنی غیرعادی‌ای را غالباً بدون وجود عامل خارجی یا فیزیکی، تجربه می‌کنند. مانند: حس سوزش یا فشار بدنی بدون اینکه دلیلی برای ایجاد آن موجود باشد.
درمان های اسکیزوفرنی:
درمان داروئی اسکیزوفرنی
هرچند درمان قطعی برای بیماری اسکیزوفرنی هنوز وجود ندارد اما می‌توان آن را کنترل کرد و علائم آن را تا حد زیادی کاهش داد. از بخش های مهمی از درمان می توان به مصرف داروها اشاره کرد. داروهایی که در این بیماری مصرف میشود، داروهای ضد روان پریشی است که علائم روانی را در فرد مبتلا کم می کنند. گاهی از داروهای ضدافسردگی و ترکیب آن ها با داروهای ضد روان‌پریشی نیز استفاده میشود. داروهایی که توسط روان‌پزشک برای کاهش علائم اختلال اسکیزوفرنی توصیه می شوند شامل: تریفلوپرازین، پیموزاید، کلورپرومازین، هالوپریدول، پرفنازین و فلوفنازین هستند. دارو درمانی نشانه‌های به اصطلاح القایی یا مثبت را تحت درمان قرار می دهد.
درمان روان شناختی اسکیزوفرنی
اگرچه درمان دارویی یکی از راهکارهای اصلی درمان به شمار می رود، اما باید توجه کنید که درمان‌های روان‌شناختی هم در کنار آن بسیار حائز اهمیت هستند. انواع درمان روان‌شناختی شامل:
درمان شناختی رفتاری:
درمان شناختی رفتاری یکی از روش‌های درمان اسکیزوفرنی است که بیشتر به نظم دهی فکری اسکیزوفرنی کمک می‌کند. این روش به بیماران اسکیزوفرنی کمک می‌کند تا بهتر با محیط اطراف خود سازگاری پیدا کنند و از دنیای توهم و هذیان دور شوند.
درمان با شوک الکتریکی
در درمان شوک الکتریکی (E.C.T) با واردکردن امواج الکتریکی به مغز بیمار در کمتر از یک ثانیه سعی در برگرداندن فعالیت مغز به حالت عادی دارند.
خانواده‌درمانی
با توجه به اینکه محیط خانواده عامل مهمی در تشدید علائم و حتی ایجاد بیماری اسکیزوفرنی است، باید خانواده بیمار نیز در فرآیند درمان قرار بگیرند. منظور از خانواده درمانی در مورد بیماری اسکیزوفرنی آموزش و حمایت‌های خانوادگی است.
بستری شدن در بیمارستان
در مواردی که کنترل علائم شوار است و وضعیت بیمار بسیار نابسامان است بستری شدن گزینه مناسبی است تا از تنظیمات دارویی و مصرف آن توسط بیمار مطمئن شوید. همچنین محیط قابل کنترل بیمارستانی به دلیل عدم مشکلاتی که در خانه وجود دارد مانند: ابراز هیجاناتی که برای بیمار نامناسب است محیط آرامی را فراهم می‌کند تا فرد از دوره حاد بیماری خارج شود و علائم کاهش یابد. همچنین این بستری شدن به خانواده نیز کمک می‌کند تا از فشار ناشی از مراقبت فاصله بگیرند.
گفتاردرمانی اسکیزوفرنی
همان‌طور که گفته شد روش‌های مصرف داروها و روان شناختی دو اصل مهم در بهبود بیماری اسکیزوفرنی هستند و گفتاردرمانی در این میان نقش درمان مکمل و کمکی را ایفا می‌کند؛ زیرا بیماران اسکیزوفرنی اغلب در برقراری ارتباط صحیح کلامی دارای مشکل بوده و ازنظر گفتاری نمی‌توانند ارتباط خوبی بین مفاهیم برقرار کنند.
سخن پایانی
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً نسبت به این موضوع که مشکلاتشان ناشی از یک اختلال روانی است و نیاز به پیگیری پزشکی دارند، آگاهی کافی ندارند. بنابراین در این شرایط اعضای خانواده یا دوستان باید از آن ها حمایت کنند، کنارشان باشند و به آن‌ها کمک کنند. اگر فکر می‌کنید شخصی از اطرافیان شما ممکن است به اسکیزوفرنی مبتلا باشد، درباره نگرانی خود با او صحبت کنید. طبیعتاً نمی‌توان کسی را به دریافت مشاوره تخصصی پزشکی وادار کرد، با این حال می‌توانید او را در این مسیر تشویق و حمایت کنید و او را برای پیداکردن روان پزشک متخصص همراهی کنید.
اگر این فرد با رفتارهایش برای خود و یا دیگران خطری ایجاد می کند یا نمی‌تواند غذا، لباس یا سرپناهی برای خود آماده کند، لازم است با شماره 115 یا سایر شماره‌های اورژانسی مربوط تماس حاصل فرمایید تا یک متخصص سلامت روان، فرد را مورد ارزیابی قرار دهد. در برخی موارد ممکن است لازم باشد فرد بستری شود. قوانین مربوط به تعهد و بستری‌شدن اجباری برای درمان‌های سلامت روان، ممکن است در کشورهای گوناگون، با هم تفاوت داشته باشند. همچنین برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با پایگاه‌های سلامت روان اجتماعی تماس بگیرید.
