دیابت، یک بیماری متابولیکی است که باعث افزایش قند خون می شود. هورمون انسولین قند موجود در خون را به داخل سلول های بدن منتقل می کند تا در آنجا یا ذخیره شوند یا به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرند. در مبتلایان به دیابت یا بدن قادر به تولید انسولین نیست یا نمی تواند از انسولین ساخته شده استفاده کند؛ در نتیجه، قند خون افزایش پیدا می کند. برای درمان دیابت داروهای خوراکی یا انسولین تزریقی تجویز می شود. اما اگر به تغذیه دیابتی ها توجه نشود، این روش های درمانی در کنترل قند خون با شکست مواجه می شوند. در این مقاله قصد داریم شما را با نقش میوه ها و سبزیجات در تغذیه دیابتی ها آشنا کنیم.

علل و علائم ابتلا به دیابت

بیماری دیابت انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

دیابت نوع 1: یک بیماری خود ایمنی است که به دلیل حمله سیستم ایمنی به سلول های پانکراس ایجاد می شود. سلول های پانکراس محل ساخت هورمون انسولین محسوب می شوند. علت ابتلا به دیابت نوع 1 ناشناخته است؛ اما به نظر می رسد که ژن ها و مواجهه با بعضی ویروس ها در بروز آن نقش داشته باشد.

دیابت نوع 2: زمانی اتفاق می افتد که بدن انسولین تولید می کند، اما نمی تواند از آن استفاده کند. به این وضعیت که باعث افزایش قند خون می شود، مقاومت به انسولین می گویند. عوامل ژنتیکی و سبک زندگی در ابتلا به دیابت نوع 2 نقش دارند. چاقی به ویژه چاقی شکمی، سابقه ابتلا به دیابت بارداری و سندرم تخمدان پلی کیستیک احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند.

پیش دیابت: در مرحله پیش دیابت، قند خون از حد طبیعی بالاتر است، اما هنوز به اندازه ای افزایش پیدا نکرده که فرد به دیابت نوع 2 مبتلا شود. این بیماران باید با کنترل وزن و پیروی از رژیم غذایی سالم از ابتلای خود به دیابت نوع 2 جلوگیری کنند.

دیابت بارداری: به افزایش قند خون که برای اولین بار در دوران بارداری رخ می دهد، دیابت بارداری (GDM) می گویند. شواهد نشان می دهد هورمون هایی که توسط جفت ترشح می شوند در بروز این نوع دیابت نقش دارند. زنانی که هنگام باردار شدن اضافه وزن دارند یا در طی بارداری بیش از حد وزن اضافه می کنند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند.

بیماری دیابت علائم متنوعی دارد که از مهم ترین آن ها می توان به افزایش گرسنگی، تشنگی مفرط، کاهش وزن ناخواسته، تکرر ادرار، تاری دید، خستگی مفرط و تاخیر در التیام زخم ها اشاره کرد. مردان مبتلا به دیابت به کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ و زنان دیابتی به عفونت مجاری ادراری دچار می شوند. بیشتر زنان مبتلا به دیابت بارداری هیچ نوع علامتی ندارند. با این حال، در بعضی از آن ها مشکلاتی مثل تشنگی یا تکرر ادرار مشاهده می شود.

تغذیه مناسب دیابتی ها

پیروی از رژیم غذایی مناسب، بهترین راه برای کنترل قند خون محسوب می شود. رژیم غذایی بیماران دیابتی به غیر از کنترل دیابت مزایای دیگری هم دارد. چون به دلیل داشتن مقدار زیادی میوه و سبزی می تواند احتمال ابتلا به بسیاری از بیماری های مزمن مثل چاقی، بیماری قلبی عروقی و سرطان را کاهش دهد.

تغذیه دیابتی ها باید از کربوهیدرات های سالم، غذاهای غنی از فیبر، ماهی و چربی های سالم تشکیل شود:

کربوهیدرات های سالم: میوه ها، سبزیجات، غلات کامل (مثل نان سبوس دار و جو دوسر)، حبوبات (مثل لوبیا، نخود و عدس) و لبنیات کم چرب حاوی کربوهیدرات های سالم هستند. کربوهیدرات های سالم تاثیری زیادی در افزایش قند خون ندارند.

غذاهای غنی از فیبر: فیبر که فقط در غذاهای گیاهی یافت می شود، در دستگاه گوارش هضم و جذب نمی شود. غذاهای مملو از فیبر مثل میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات به کنترل قند خون کمک می کنند.

ماهی: بیماران دیابتی بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به بیماری قلبی قرار دارند. مصرف ماهی به دلیل داشتن اسید چرب امگا 3 می تواند از بروز بیماری قلبی جلوگیری کند.

چربی های سالم: غذاهای حاوی چربی های اشباع نشده در کاهش چربی خون و پیشگیری از بیماری قلبی نقش دارند. از بهترین غذاهای حاوی چربی های سالم می توان به آووکادو، مغزهای خوراکی، روغن زیتون و روغن کانولا اشاره کرد.

دیابت احتمال ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی را افزایش می دهد. بنابراین، این بیماران باید مصرف غذاهای زیر را محدود کنند:

چربی های اشباع که در لبنیات پرچرب، گوشت قرمز، کره، سرشیر، خامه و سوسیس یافت می شود.

چربی های ترانس که در غذاهای فرآوری شده، روغن جامد و مارگارین وجود دارد.

سدیم که در نمک خوراکی و غذاهای کنسرو شده به وفور یافت می شود.

میوه های مناسب برای تغذیه دیابتی ها

هنگامی که درباره تغذیه دیابتی ها صحبت می شود، بعضی از افراد تصور می کنند که مصرف میوه برای این بیماران مضر بوده و قند خون را افزایش می دهد. این در حالی است که تحقیقات مختلف این ادعا را رد کرده اند. به گفته انجمن دیابت آمریکا (ADA)، میوه ها حاوی مقدار زیادی فیبر، ویتامین و مواد معدنی هستند. بنابراین، مصرف آن ها به حفظ سلامت بیماران دیابتی و تنظیم قند خون آن ها کمک می کند. تحقیقات انجام شده پیرامون تغذیه دیابتی ها نشان داده که فیبر احساس سیری را افزایش داده و از پرخوری جلوگیری می کند. بنابراین، مصرف آن در کنترل وزن و پیشگیری از چاقی موثر است. همان طور که گفته شد، چاقی احتمال ابتلا به دیابت را افزایش داده و کنترل قند خون را دچار مشکل می کند.

میوه ها حاوی کربوهیدرات هستند. بنابراین، بیماران دیابتی باید آن ها را در حد اعتدال مصرف کرده و میزان کربوهیدرات شان را در نظر بگیرند. در تغذیه دیابتی ها مصرف میوه تازه در مقایسه با میوه خشک، کنسرو شده یا آبمیوه ارجحیت دارد. چون معمولا میوه تازه دارای فیبر بیشتر و شاخص گلایسمی (GI) پایین تری است. GI تاثیر ماده غذایی را روی قند خون نشان می دهد. غذاهای دارای GI بالا به سرعت قند خون را بالا می برند.

انواع توت

بلوبری، توت فرنگی و سایر توت ها سرشار از آنتی اکسیدان و فیبر هستند. میزان انرژی، کربوهیدرات و فیبر 1 لیوان بلوبری تازه به ترتیب 84 کالری، 21/5 گرم و 3/5 گرم است. 1 لیوان توت فرنگی تازه نیز 53 کالری انرژی، 12/7 گرم کربوهیدرات و 3/3 گرم فیبر دارد. بیماران دیابتی می توانند توت ها را به تنهایی یا همراه با شیر یا ماست کم چرب مصرف کنند.

گیلاس

1 لیوان گیلاس دارای 52 کالری انرژی و 12/5 گرم کربوهیدرات است. گیلاس می تواند التهاب بدن را کاهش دهد. همچنین به دلیل داشتن مقدار زیادی آنتی اکسیدان احتمال ابتلا به بیماری های قلبی، سرطان و دیابت را کاهش می دهد. این میوه را می توان به صورت تازه، خشک، کنسرو شده و منجمد مصرف کرد. اما با توجه به اینکه میوه های خشک یا کنسرو شده قند بالاتری دارند، توصیه می شود که بیماران دیابتی در مصرف آن ها احتیاط کنند.

هلو

1 عدد هلوی متوسط حاوی 59 کالری انرژی و 14 گرم کربوهیدرات است. این میوه 10 میلی گرم ویتامین C دارد که می تواند 11 درصد نیاز بدن به این ویتامین را تامین کند. همچنین حاوی 285 میلی گرم پتاسیم بوده و 6 درصد پتاسیم بدن را تامین می کند. پتاسیم با کاهش فشارخون از ابتلا به بیماری قلبی جلوگیری می کند. بیماران دیابتی می توانند از این میوه به تنهایی یا به صورت اسموتی استفاده کنند.

زردآلو

1 عدد زردآلو فقط 17 کالری انرژی و 4 گرم کربوهیدرات دارد. اگر 4 عدد زردآلود مصرف کنید، 134 میکروگرم ویتامین A دریافت می کنید که معادل 15 درصد نیاز روزانه بدن است. زردآلو، یکی از بهترین منابع فیبر به شمار می رود؛ به طوریکه هر 4 گرم آن دارای 3 گرم فیبر بوده و می تواند 10 درصد نیاز بدن را تامین نماید. زردآلو را می توان به تنهایی یا همراه با شیر کم چرب و جو دوسر مصرف کرد.

سیب

1 عدد سیب متوسط 95 کالری انرژی و 25 گرم کربوهیدرات دارد. سیب، یکی از بهترین منابع فیبر و ویتامین C محسوب می شود. بنابراین، نباید در تغذیه دیابتی ها از مصرف آن غافل شد. در 1 عدد سیب متوسط 4 گرم فیبر و 8/7 میلی گرم ویتامین C وجود دارد. مصرف سیب می تواند به ترتیب 16 و 9 درصد نیاز بدن به فیبر و ویتامین C را تامین کند.

پرتقال

با مصرف 1 عدد پرتقال 70 میلی گرم ویتامین C دریافت کرده و 78 درصد نیاز شما به این ویتامین تامین می شود. این میوه 62 کالری انرژی و 15 گرم کربوهیدرات دارد. همچنین حاوی 40 میکروگرم فولات (ویتامین B9) و 237 میلی گرم پتاسیم است. پتاسیم پرتقال 5 درصد نیاز بدن به این ماده معدنی را تامین و به حفظ فشارخون در محدوده طبیعی کمک می کند.

گلابی

گلابی یک میوه پرفیبر است. 1 عدد گلابی متوسط به دلیل داشتن 5/5 گرم فیبر می تواند 20 درصد نیاز بدن را پوشش دهد. بر خلاف بیشتر میوه ها، گلابی می تواند بعد از چیدن هم مراحل رسیدن را طی کند. از گلابی می توان به تنهایی استفاده کرد یا آن را به سالاد سبزیجات اضافه نمود.

کیوی

کیوی، یکی از میوه های مفید برای دیابت به شمار می رود. 1عدد کیوی حاوی 215 میلی گرم پتاسیم، 64 میلی گرم ویتامین C و 2 گرم فیبر است. با مصرف کیوی به ترتیب 5، 71 و 8 درصد نیاز بدن به پتاسیم، ویتامین C و فیبر تامین می شود. این میوه حاوی 42 کالری انرژی و 10 گرم کربوهیدرات است.

سبزیجات مناسب برای تغذیه دیابتی ها

آمارها نشان می دهد که 85 درصد بیماران مبتلا به دیابت از اضافه وزن رنج می برند. مصرف سبزیجات به کاهش وزن و کنترل قند خون کمک می کند. با این حال، همه سبزیجات تاثیر یکسانی روی قند خون ندارند. مصرف سبزیجات نشاسته ای مثل سیب زمینی و ذرت می تواند قند خون را افزایش دهد. البته مصرف این نوع سبزیجات در تغذیه دیابتی ها ممنوع نبوده و این بیماران می توانند در حد اعتدال از آن ها استفاده کنند. تنها نکته مهم این است که بیشتر سبزیجات مصرفی بیماران دیابتی باید از نوع غیر نشاسته ای باشد. از بهترین سبزیجات غیر نشاسته ای می توان به به موارد زیر اشاره کرد:

اسفناج

در 1 لیوان اسفناج خام فقط 1 گرم کربوهیدرات وجود دارد. اسفناج، یکی از بهترین سبزیجاتی است که باید در تغذیه دیابتی ها گنجانده شود. چون به دلیل داشتن آنتی اکسیدان از بروز عوارض بیماری دیابت جلوگیری می کند. اسفناج به صورت خام و پخته قابل استفاده است. همچنین می توان با افزودن تخم مرغ به آن املت تهیه کرده و به عنوان صبحانه مصرف کرد.

کلم

خانواده کلم از سبزیجات مختلفی مثل کلم بروکلی، کلم برگ و گل کلم تشکیل شده که همگی آن ها برای تغذیه دیابتی ها مفید هستند. کلم بروکلی، یک سبزی کم کربوهیدرات است؛ به طوریکه در 1 لیوان کلم بروکلی خرد شده 5 گرم کربوهیدرات وجود دارد. این سبزی مملو از ویتامین C (63/3 میلی گرم)، فیبر (1/8 گرم) و آهن (0/5 میلی گرم) است. کلم برگ نیز به اندازه بروکلی در تغذیه دیابتی ها حائز اهمیت است. در 1 لیوان کلم برگ خرد شده 5 گرم کربوهیدرات، 32/6 میلی گرم ویتامین C و 67/6 میلی گرم ویتامین K وجود دارد.

از سایر سبزیجات کم کربوهیدرات که باید حتما در تغذیه دیابتی ها به آن توجه شود، می توان به گل کلم اشاره کرد. 1 لیوان گل کلم خرد شده نیز همانند سایر انواع کلم حاوی 5 گرم کربوهیدرات است. این سبزی 51/6 میلی گرم ویتامین C و 61 میلی گرم فولات دارد. مصرف 1 لیوان گل کلم خرد شده 57 درصد نیاز بدن به ویتامین C و 15 درصد نیاز بدن به فولات را تامین می کند.

گوجه فرنگی

گوجه فرنگی، یکی از بهترین سبزیجات مناسب دیابت به شمار می رود. در 1 عدد گوجه فرنگی متوسط 5 گرم کربوهیدرات وجود دارد. این سبزی پرخاصیت 16/9 میلی گرم ویتامین C داشته و 19 درصد نیاز بدن به این ماده مغذی را تامین می کند.

مارچوبه

از سبزیجات مفید برای تغذیه دیابتی ها می توان به مارچوبه اشاره کرد. این سبزی خوش عطر و طعم در هر لیوان فقط 7 گرم کربوهیدرات دارد. همچنین حاوی مقدار زیادی ویتامین A و ویتامین K است. مصرف 1 لیوان مارچوبه به ترتیب 10 و 80 درصد نیاز بدن به ویتامین A و ویتامین K را تامین می کند.