منتشر کننده
تقریباً همه ما با واژه توهم آشنا هستیم و حتی شاید با افرادی که دچار این بیماری هستند برخورد داشته‌ایم در غیر این صورت نیز حتماً چیزهایی از آن به گوشمان خورده است. توهم به معنای درک نادرست و غیر واقعی از اتفاقات و رویدادهای پیرامونی است. کسانی که دچار توهم فکری می‌شوند در واقع مبتلا به یک اختلال روان‌پریشی هستند که به واسطه‌ی آن صداهای غیر واقعی می‌شنوند یا تصاویر غیر واقعی می‌بینند. افراد مبتلا به توهم حتی خود را در حال تجربه‌ی یک اتفاق هم درک می‌کنند. اما واقعیت این است که هیچ‌کدام از اتفاقات روی نداده است و تمام این‌ها حاصل تخیلات فرد است.
انواع توهمات کدامند؟
همان گونه که گفتیم افراد مبتلا به این نوع بیماری، انواع مختلف توهم را در ارتباط با حس‌های مختلف تجربه می‌کنند. همچنین درک نادرست حسی در حالی که هیچ تحریک بیرونی وجود ندارد به عنوان توهم شناخته می‌شود. بنابراین تک تک حواس را می‌تواند درگیر کند. انواع مختلف درگیری با توهم بین افراد شایع است که در هر فردی به شیوه‌ای بروز می‌کند. ما در اینجا به شش نوع توهم ذهنی، شنیداری، بینایی، بویایی، چشایی و لامسه به طور مختصر اشاره خواهیم کرد؛ پس تا انتها با ما همراه باشید.
- توهم ذهنی
اولین مورد از توهم، توهم ذهنی است. این نوع از توهمات، بسیار شایع بوده و در واقع شامل افکار نابجا و غلطی است که شخص مبتلا از اطرافیان و محیط پیرامون خود دارد. اختلالات توهمی ذهنی بر اساس موضوع توهم به چند گروه تقسیم می‌شود.
1- توهمات اروتومانیک: در این توهمات فرد خیال می‌کند کسی عاشق اوست و معمولا هم یک فرد مشهور منظور توهمات فرد است.
2- توهمات حسادت: این گروه از افکار اشاره به وجود رقیب یا خیانت در رفتار همسر یا همکار می‌کند.
3- توهمات آسیب: کسی که دچار توهمات غرض ورزی است مدام به این فکر می‌کند که کسی قصد کشتن یا آسیب رساندن به او را دارد.
- توهم شنیداری
اگر شخص بیماری ادعا کند که کسی آن‌ها را صدا زده و به بیرون از خانه برده است و حتی این اتفاق در نیمه شب هم رخ دهد، در این صورت احتمالاً فرد دچار توهم شنیداری شده است. فرد بیماری که توهم شنیداری دارد صداهایی را می‌شنود که برای دیگران قابل درک نیست. توهم شنیداری در کودکان نیز معمولاً با شنیدن صداهای غیر واقعی در سنین ۳ تا ۶ سال بروز می‌کند. علت این توهمات اسکیزوفرنی جوانی است که چند سال زودتر بروز کرده است و نباید آن را با شیطنت یا خیال پردازی اشتباه گرفت.
- توهم دیداری
نوع دیگر این بیماری و در نقطه مقابل توهم شنیداری، توهم بینایی است که در آن فرد مبتلا ادعاهایی مبنی بر دیدن چیزهایی می‌کند که واقعیت ندارند. از این قبیل ادعاها می‌توان به ادعای دیدن اجسام، انسان‌ها و رنگ‌هایی که اصلاً وجود ندارند اشاره کرد. به طور مثال فرد مبتلا به توهم بینایی لکه‌ی روی لباس را به شکل یک حیوان درنده می‌بیند یا چراغ چشمک زن و افرادی را می‌بیند که وجود خارجی ندارند. توهم بعد از سکته‌ی مغزی یکی از عوارض آزاردهنده است که در تمام افراد رخ نمی‌دهد ولی در صورت بروز با علائم بینایی همراه است و برای بیمار و اطرافیان آزاردهنده است.
- توهمات بویای، چشایی و لامسه
اگر فرد بیمار ادعای استشمام بویی را داشته باشد که خطرناک است در صورتی که اطرافیان بدانند که این بو اصلاً قابل استشمام نیست، در این حالت شخص با توهم بویایی مواجه است. مثلاً بیمار می‌گوید در اتاق یا غذا بوی شیطان می‌آید، در حالی که سایرین این ادعا را قبول ندارند. از طرفی یکی از حس‌های طبیعی انسان حس چشایی است. فرد متوهم در مورد حس چشایی هم دچار مشکل می‌شود و از غذاها طعم نامتعارف مانند خون یا مدفوع احساس می‌کند. همچنین در توهم لامسه فرد حشرات و یا جانورانی را در تماس با پوست خود احساس می‌کند. مثلاً احساس می‌کند سوسک روی بدنش در حال حرکت است.
علت بیماری توهم چیست؟
همه بیماری‌ها علل مختلفی دارند که ممکن است شرایط زندگی آدم‌ها یا بیماری‌های زمینه‌ای نیز در آن‌ها دخیل باشند. بنابراین بسته به شرایط افراد امکان بروز توهم وجود دارد. سبک زندگی ناسالم با مصرف مواد مخدر، مشروبات الکی یا استفاده از داروهای خاص فرد را در شرایط نا ایمن قرار می‌دهد. یکی دیگر از اصول مهمی که در سلامت روان تأثیر دارد توجه به بهداشت روان و برقراری ارتباط‌های سالم با اطرافیان و محیط پیرامون است. در ادامه نیز دلایلی را که می‌تواند موجب بروز توهم شود را بررسی می‌کنیم.
- افسردگی پس از زایمان
10 الی 15 درصد از بانوان پس از زایمان دچار افسردگی می‌شوند. علائم و نشانه‌های افسردگی بعد از زایمان مثل دیگر افسردگی‌ها با کاهش اشتها، تغییر در خلق و خو و میل به گوشه گیری بروز می‌کند. افراد مبتلا به این عارضه در پرستاری از نوزاد یا خودشان دچار مشکل می‌شوند. حتی ممکن است توهم و افسردگی همگام با هم پیشروی کنند و آنقدر این بیماری شدید باشد که منجر به بروز علائم روان‌پریشی مانند توهمات دیداری و شنوایی شود. در این مواقع فرد صداهای غیر معمول می‌شنود یا چیزهای غیر معمول می‌بیند و درصورتی‌که مورد توجه قرار نگیرد منجر به آسیب به نوزاد یا خود فرد می‌شود.
- اضطراب
طبیعی است که مواجه شدن هر شخصی با شرایط پر استرس و اضطراب شرایط روحی وی را دچار اختلال می‌کند. در این شرایط چون فرد امکان درک مشکل و مواجهه با آن را ندارد دچار توهم می‌شود. بنابراین بهترین راه یادگیری شیوه‌های مهار اضطراب و حفظ آرامش است. به شما توصیه می‌کنیم از روانپزشک آنلاین پذیرش ۲۴ و یا دکتر مغز و اعصاب آنلاین کمک بگیرید و با متخصصین مجرب و با تجربه‌ی این مرکز صحبت کنید. امروزه امکان ارتباط سریع و هزینه‌ی مقرون به صرفه برای آسایش و راحتی شما فراهم شده است.
- استفاده از دارو
همان طور که اطلاع دارید همه داروها موقتاً باعث اختلال در فعالیت‌های پردازشی مغز اختلال می‌شوند و به این صورت ارسال اطلاعات به مغز به درستی انجام نشده و فرد دچار خطا در درک محیط پیرامون یا به عبارتی دیگر توهم می‌شود. با قطع مصرف دارو و از بین رفتن میزان آن در خون اثرات هم از بین می‌رود. داروهای توهم زا شامل این موارد است:
1- داروهای توهم زا LSD
PCP، 2- کلوزاپین و کلوزریل
3- هالوپریدول
4- سرووکل
5- ژئودون
6- کلروپرومازین خوراکی و تزریقی
7- فلوفنازین
8- اولانزاپین
9- تیوتیکسن
10- ریسپریدون
11- ریسپرداین
- اعتیاد به مواد مخدر و الکل
بدیهی است که استفاده از مواد مخدری چون کوکائین و اعتیاد به آن یا نوشیدن مشروبات الکلی، افراد را از حالت متعادل خارج می‌کند و موجب تجربه‌ی چیزهای غیر معمول می‌شود. توهمی که به این علت ایجاد می‌شود بیشتر توهم بینایی است، اما ممکن است انواع دیگری از توهم تجربه شود. حشیش، گل، ماری‌جوانا فرد را دچار توهم می‌کنند. نتایج تحقیقات نشان داده است کسانی که از گل استفاده می‌کنند، امکان دارد بین 6 ماه تا یک سال توهم عصرگاهی داشته باشند. ترک ناگهانی الکل نیز می‌تواند سبب بروز اختلال توهم شود. این رفتار با استفراغ، دلهره و لرزش دست همراه است که معمولاً بعد از چند روز از بین می‌رود.
- دمانس
اگر در خانواده خود شخص سالخورده داشته باشید، حتماً می‌دانید که علت توهم در پیری دمانس یا زوال عقل است. دمانس عارضه‌ای است که با آسیب رساندن به مغز منجر به اختلال در پردازش‌های حسی می‌شود. این افراد دچار توهمات شنوایی و بینایی می‌شوند و چیزهایی را می‌بینند و می‌شنوند که وجود ندارد. مثلاً ادعا می‌کنند چند کودک در حال بازی در اتاق هستند یا صدای همسر سابق و فرزندان را می‌شنوند. توهم در بیماران مبتلا به آلزایمر باعث می‌شود آن‌ها نیاز به مراقبت داشته باشند و تنها زندگی نکنند.
- وسواس فکری
امروزه و در سر تا سر جهان یکی از رایج‌ترین بیماری‌های فکری، اختلالات وسواس یا OCD است. این اختلال اضطرابی همراه با رفتارها و افکار غیر قابل کنترل است. این افراد کارهایی مانند شستن دست و لباس، مرتب کردن لباس و یا موارد دیگر را به صورت پشت سرهم تکرار می‌کنند. حتی ممکن است دچار توهم وسواس فکری شوند و یک فکر آزار دهنده به طور دائمی در سر آن‌ها تکرار شود. مثلاً با اینکه می‌دانند در را قفل کرده‌اند فکر دزدی مدام به سراغ آن‌ها بیاید و آزارشان دهد.
توهم در چه کسانی شایع‌تر است؟
معمولاً اعضای خانواده‌ای که فرد مبتلا به بیماری توهم دارند، بیشتر از سایر افراد در معرض اختلالات توهم قرار دارند. در واقع می‌توان این گونه بیان کرد که کروموزوم‌ها در انتقال عامل توهم و هذیان از والدین به فرزندان نقش دارند. علاوه بر عامل وراثت عامل محیط نیز بر توهم تأثیر گذار است. تغییر شرایط زندگی در مهاجرت، ابتلا به افسردگی به دلیل شکست‌های عاطفی یا مالی می‌تواند سبب بروز توهم شود. زندگی در محیطی که فرد را در معرض استفاده از مواد مخدر یا الکل قرار بدهد نیز می‌تواند موجب اختلالات توهم شود.
اختلالات توهم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
با توجه به این که این اختلال یک بیماری وابسته و مربوط به روان است، بنابرای تشخیص آن دشوار نبوده و علائم و نشانه‌هایی که در رفتار شخص مبتلا وجود دارد بیماری را تأیید می‌کند. افراد مبتلا فرق توهم و واقعیت را نمی‌دانند. هنگام مراجعه به روانپزشک و بیان شرح حال فرد از صداها و تصاویری صحبت می‌کند که وجود ندارد و همین نشانه دهنده‌ی یک اختلال در روان است. با این حال پزشک ممکن است برای رد کردن مشکل فیزیکی آزمایشاتی را درخواست کند. به عنوان نمونه عکس رادیوگرافی یا آزمایش خون را برای تأیید و رد بیماری صرع، آلزایمر یا اختلالات شیزوفرنی، دلیریوم درخواست می‌شود.
درمان توهم چگونه است؟
در عصر حاضر امکان درمان برای اغلب بیماری‌ها وجود دارد و کمتر پیش می‌آید که شخصی قادر به کنترل یا درمان بیماری آزاردهنده خود نباشد. توهم نیز یکی از مشکلات و اختلات روانی است که می‌توان آن را با دارو و مشاوره‌ی روانپزشکی درمان کرد. با توجه به بیماری که دلیل ایجاد توهم است درمان متناسب باید تجویز شود. مثلاً در کسانی که مبتلا به پارکینسون هستند، کنترل بیماری با دارو می‌تواند میزان توهم را تا حد زیادی کاهش دهد. داروی ضد توهم در سالمندان داروهایی است که برای درمان آلزایمر استفاده می‌شود. کسانی که به دلیل ترک ناگهانی الکل دچار توهم می‌شوند نیز در صورت استفاده از داروهای آرام کننده‌ی سیستم عصبی مرکزی می‌توانند به زندگی عادی باز گردند.
اگر بخواهیم اشاره مختصر و موردی به داروهایی که برای درمان اختلالات روان پریشی استفاده می‌شود داشته باشیم، باید به 17 مورد اشاره کنیم. این داروها عبارتند از:
1- فلوفنازین
2- هالوپریدول
3- آریپیپرازول
4- آریپیپرازول لاروکسیل
5- آسناپین
6- تیوتیکسن
7- لاکسپین
8- برکسپیپرازول
9- کاریپرازین
10- پالیپریدون
11- پالیپریدون پالمیتات
12- کوئیتاپین
13- تریلافون
14- زیپرازیدون
15- لاکسپین
16- پرفنازین
17- تیوردازین
البته در نظر داشته باشید که فرد متوهم دارو را با تجویز پزشک مصرف کند تا از عوارض احتمالی بعد از آن در امان بماند.
مشاوره با روانشناس برای درمان توهم
روانشناسان نقش بسزایی در بهبود بیماری‌های مرتبط با روان دارند بنابراین قسمتی از معضلات توهم نیز بایستی با انجام مشاوره‌های اصولی و دقیق رفع شود. مشاوره‌ها موجب حفظ و پایدار نمودن وضعیت سلامت روان فرد می‌شود. قابل درک است فردی که مبتلا به اضطراب می‌شود و در نتیجه‌ی تشدید بیماری دچار توهم می‌گردد درصورتی‌که شیوه‌ی کنترل هیجان را بیاموزد یا ریشه‌ی مشکلات را در جلسات روان درمانی بیاید وضعیت بهتری خواهد داشت. علاوه بر فرد بیمار خانواده‌ی او نیز باید تحت مشاوره قرار بگیرند. خانواده درمانی کمک می‌کند با فرد بیمار رفتار بهتری داشته باشند و او را در رفع مشکل کمک نمایند.
عوارض اختلالات توهم‌زا چیست؟
افرادی که به توهم مبتلا می‌شوند، چه در زندگی شخصی خود و چه در رابطه با سایرین افراد دچار مشکل می‌شوند. در اینجا به چهار مورد از انواع عوارض و مشکلاتی که برای این افراد ایجاد می‌شود، اشاره می‌کنیم:
1- در اثر توهم ممکن است آسیب جسمی به خود یا اطرافیان بزنند
2- افراد مبتلا به توهم ممکن است در اثر توهم یا هذیان به افسردگی مبتلا شوند
3- توهمات باعث می‌شود از اطرافیان فاصله بگیرند و روابط اجتماعی محدود شود
4- خشونتی که در رفتار بیماران وجود دارد ممکن است در سطح اجتماع موجب ایجاد درگیری یا مشکلات قانونی شود.
زمان مراجعه به پزشک
درست است که به خاطر قابل کنترل نبودن عامل‌های ایجاد کننده‌ی این اختلال نمی‌توان از بروز آن به طور کامل پیشگیری کرد ولی اگر با بروز اولین علامت‌های توهم به آن توجه شود و مورد پیگیری قرار بگیرد می‌توان روند پیشرفت آن را کند یا درمان کرد. بنابراین توصیه می‌شود اولین بار که متوجه شدید چیزی را که شما می‌بینید یا می‌شنوید دیگران تجربه نمی‌کنند نباید بی اهمیت باشید. در اوایل بیماری فاصله‌ی زمانی توهمات زیاد است اما به مرور تعداد دفعات بیشتر می‌شود، لذا برای درمان مؤثر باید با اولین نشانه به روان پزشک مراجعه کنید.
