حتماً برای شما هم پیش آمده است که با افرادی رو به رو شوید که از خشکی چشم و یا از خشکی دهان مینالند و دوست دارند تمام راه‌های ممکن را به کار برند تا زودتر از شر آن خلاص شوند. ما در این نوشتار قصد داریم دلایل خشکی چشم و خشکی دهان و راه‌های درمان هر یک را برشماریم و به افرادی که از این نوع بیماری‌ها رنج می‌برند کمک نماییم. اگر خواهان کسب اطلاعات در این زمینه هستید می‌توانید تا انتهای این نوشتار همراه ما باشید.

خشکی چشم چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

- خشکی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که:

- اشک موجود در چشم بسیار سریع تبخیر شود.

- چشم اشک بسیار کمی تولید نماید.

ممکن است هر دو چشم فرد به خشکی چشم مبتلا شود و یا این که فقط یکی از چشم‌های فرد دچار این مشکل شود. خشکی چشم که می‌تواند برای هر فردی و در هر سنی و حتی در افراد سالم نیز اتفاق بیفتد می‌تواند باعث بروز عفونت نیز باشد. البته افراد در سنین بالا بیشتر در معرض این سندرم قرار دارند چرا که با افزایش سن، چشم اشک کمتری تولید می‌نماید. زنان نیز بیشتر از مردان دچار خشکی چشم می‌شوند. افرادی هم که با کمبود ویتامین آ مواجه هستند بیشتر در معرض خشکی چشم قرار می‌گیرند.

خشکی چشم دارای چه علایمی است؟

فردی که به خشکی چشم مبتلا شده است می‌تواند علایم زیر را در خود مشاهده نماید:

- احساس خشکی، سوزش، وجود زخم و یا شن در چشم.

- احساس بودن مواد چسبناک در داخل و یا اطراف چشم.

- حساسیت چشم به باد و یا دود.

- قرمزی چشم.

- دشوار بودن باز نگه داشتن چشم.

- احساس خستگی در چشم بعد از مطالعه هر چند به مدت بسیار کوتاه.

- تاری در دید به خصوص در انتهای روز.

- حساس بودن نسبت به نور.

- احساس ناراحتی هنگام استفاده از لنز.

- و در نهایت چسبیدن پلک‌ها به هم هنگام بیدار شدن از خواب.

لازم به ذکر است برخی از علایم خشکی چشم همچون بدتر شدن قرمزی چشم و حساسیت آن نسبت به نور باعث اختلالات بینایی و نیز افزایش درد چشم می‌شود.

چرا چشم خشک می‌شود؟

چشم‌های انسان در تمامی لحظات اشک تولید می‌نماید. چشمی که سالم است پیوسته با لایه‌ای از مایع که به آن صفحه اشکی می‌گویند پوشیده شده است. صفحه اشکی از خشکی چشم جلوگیری کرده و باعث می‌شود فرد همه چیز را واضح ببیند. حال چنانچه غدد اشکی اشک کمتری تولید نماید صفحه اشکی ناپایدار می‌شود. در نتیجه به سرعت تجزیه شده و در سطح چشم نقاط خشک ایجاد می‌نماید. اشک که از پروتئین، آب، چربی، الکترولیت‌ها (موادی برای مبارزه با فاکتورهای رشد و باکتری‌ها) تشکیل یافته است می‌تواند سطح چشم‌ها را صاف و تمیز نگه دارد به طوری که چشم‌ها می‌توانند به طور مناسبی همه چیز را ببینند. چنانچه در مخلوط اشک تناسبی وجود نداشته باشد، سریع تبخیر شده و یا به اندازه کافی تولید نمی‌شود و در نتیجه خشکی چشم ایجاد می‌شود. سایر عواملی که باعث خشکی چشم می‌شوند عبارتند از: داروها، مشکلات پلک چشم و فاکتورهای محیطی.

نبود تناسب در مخلوط اشک

صفحه اشکی از سه لایه زیر تشکیل شده است:

سطحی‌ترین لایه که چربی بوده و باعث کاهش سرعت تبخیر اشک می‌شود. اختلال در میزان این چربی تبخیر را سریع‌تر کرده و در نتیجه منجر به خشکی چشم می‌شود. از طرفی عفونت در لبه‌های پلک که بلفاریت نامیده شده و چربی از آنجا ترشح می‌شود، می‌تواند منجر به بسته شدن مسیر ترشح چربی شود.

لایه میانی که تشکیل یافته از آب و نمک است و به عنوان ضخیم‌ترین لایه محسوب می‌شود، چنانچه با اختلال مواجه شود می‌تواند منجر به ایجاد ناپایداری در صفحه اشکی شود. غددهای اشکی تولید کننده این لایه هستند. لایه‌ای که چشم را تمیز می‌کند. بنابراین اگر این لایه خیلی نازک شده باشد لایه چربی و موکوسی به هم اتصال یافته و ترشحات چسبنده‌ای را تولید می‌نماید که مهم‌ترین علایم خشکی چشم است.

لایه زیرین که موکوس است و باعث می‌شود اشک به شکل یکسان روی سطح چشم پخش شود. هر گونه اختلال در عملکرد این لایه منجر به ایجاد لکه‌های خشک روی قرنیه می‌شود.

استفاده زیاد از چشم

مطالعه بیش از حد، استفاده از مانیتور کامپیوتر و یا رانندگی کردن که نیاز به افزایش در تمرکز بینایی دارد و باعث کاهش پلک زدن می‌شود می‌توانند منجر به خشکی چشم شوند.

کاهش تولید اشک

تولید اشک در چشم از 40 سالگی به بعد کاهش می‌یابد. هنگامی که تولیدات آن تا میزان مشخصی پایین بیاید، چشم دچار خشکی چشم می‌شود در نتیجه به راحتی تحریک شده و عفونت میکند. لازم به ذکر است این اختلال در زنان به خصوص زنان یائسته به دلایل هورمونی بسیار شایع‌تر است.

عوامل محیطی

برخی از عوامل محیطی همچون آب و هوای خشک، باد، خورشید و نیز آب و هوای بسیار داغ و خشک همچون کابین هواپیما، مصرف دخانیات، ارتفاع بالا و نیز استفاده از لنزهای تماسی منجر به خشکی چشم می‌شوند.  

مشکلات پلک

معمولاً افراد به طور طبیعی در هر دقیقه 5 بار پلک می‌زنند. با هر بار پلک زدن لایه نازکی از اشک روی چشم پخش می‌شود. بنابراین چنانچه فرد با مشکلات پلکی که در حرکات پلک زدن اختلال ایجاد می‌کند همچون اکتروپیون، انتروپیون و التهاب لبه پلک مواجه باشد باعث ایجاد خشکی چشم می‌شود.

داروها

برخی از داروها می‌توانند باعث ایجاد خشکی چشم شوند که برخی از آنها عبارتند از: دیورتیک‌­ها، ضد حساسیت، مهار کننده‌های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین، برخی از قرص‌های خواب آور، ضد افسردگی، ضد احتقان‌­ها، برخی از داروهای پیشگیری از بارداری، مسکن‌های اپیوئیدی، برخی از داروهای پیشگیری از آکنه به خصوص داروهای نوع ایزوترتینوئین و مورفین.

برخی از بیماری‌های زمینه‌ای

بیماری‌هایی همچون زونا و فلج بل نیز در ایجاد خشکی چشم موثر هستند.

خشکی چشم چگونه درمان می‌شود؟

وقتی صحبت از خشکی چشم می‌شود منظور ایجاد لغزندگی مناسب در سطح چشم است که معمولاً به سه طریق تامین می‌شود:

- تولید اشک طبیعی

- استفاده از قطره‌های چشمی

- و استفاده از اشک مصنوعی و کاهش خشک شدن چشم است.

لازم به ذکر است چنانچه مشکل ریشه در بیماری‌های چشمی یا سیستمیک همچون سوریازیس و عفونت چشم وجود داشته باشد باید بیماری زمینه‌ای درمان شود. فردی که با خشکی چشم مزمن مواجه است می‌تواند با قطره‌های چشمی سیکلوسپورین که کاهش دهنده التهابات چشمی و افزایش دهنده تولید اشک است، درمان یابد.

توجه: افرادی که عفونت چشم و یا سابقه عفونت ویروسی هرپس دارند نباید این دارو را مصرف نمایند. افراد مبتلا به بلفاریت شاید نیاز به شست و شوی منظم ناحیه مورد نظر با محلول رقیق شده شامپو بچه داشته باشند. آنتی بیوتیک‌های خوراکی همچون تتراسایکلین یا داکسی و نیز جراحی نیز می‌تواند در درمان خشکی چشم موثر باشد.

برای درمان خشکی چشم چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟

زمانی که فرد به مدت طولانی علایم و نشانه‌های خشکی چشم همچون حساسیت، قرمزی، درد و خستگی چشم را تجربه کرد باید جهت درمان به پزشک مراجعه نماید.

خشکی دهان چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

اگزوستوما یا همان خشکی دهان زمانی اتفاق می‌افتد که غدد براقی دهان برای مرطوب نگه داشتن دهان بزاق کافی تولید نمی‌کنند. خشکی دهان نیز در اغلب موارد با افزایش سن و یا عوارض دارویی و یا در نتیجه رادیودرمانی سرطان به وجود می‌آید. یکی دیگر از عوامل خشکی دهان که البته شیوع کمتری دارد بیماری‌ای است که ممکن است غدد بزاقی را به طور مستقیم تحت تاثیر قرار داده باشد. بزاق به وسیله جلوگیری از رشد باکتری‌ها،  غیرفعال کردن محصولات اسیدی باکتری‌ها و همچنین شستن ذرات غذا به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند. علاوه بر این بزاق به فرد در چشیدن بهتر غذا کمک می‌کند و عمل جویدن و بلع را تسهیل می‌کند. آنزیم‌های بزاق هم به هضم غذا کمک می‌کنند. کاهش بزاق و دهان خشک ممکن است یک آزار ساده باشد و یا این‌که اثرات بزرگی روی سلامتی و سلامتی دندان‌ها و لثه‌ها بگذارد و یا این‌که می‌تواند اشتها و لذت بردن از غذا را تحت تاثیر قرار دهد.

علائم همراه با خشکی دهان شامل چه مواردی است؟

چنانچه بزاقی در دهان ساخته نشود، فرد علائمی را به صورت دائم و یا در بیشتر اوقات احساس خواهد کرد. این علائم عبارتند از:

- تنفس دشوار.

- خشکی یا احساس چسبندگی در دهان.

- گلودرد یا خشکی گلو و صدای خشن.

- جویدن، بلعیدن و صبحت کردن دشوار.

- بزاقی که به نظر می‌رسد غلیظ و چسبنده است.

- زبان خشک شیاردار.

- چسبیدن رژ لب به دندان‌ها.

خشکی دهان چه عوارضی دارد؟

- کمبود بزاق و خشکی دهان می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:

- عفونت قارچی دهان.

- تغذیه ضعیف به دلیل مشکل در جویدن و بلع.

- افزایش خرابی دندان و بیماری‌های لثه.

- زخم یا ترک پوست در گوشه دهان و یا ترک لب‌ها.

- زخم دهان.

دلایل خشکی دهان چیست؟

زمانی‌که غدد بزاقی دهان به میزان کافی برای مرطوب نگه داشتن دهان بزاق نمی‌سازد، فرد دچار خشکی دهان می‌شود. ممکن است غدد بزاقی به دلایلی همچون دلایل زیر به درستی کار نکند:

مصرف تنباکو و الکل: یکی از عواملی که می‌تواند خشکی دهان را تشدید کند نوشیدن الکل، جویدن تنباکو و سیگار کشیدن است.

مصرف برخی از داروها: از عوارض اغلب دارو بالأخص داروهایی که بدون نسخه تهیه می‌شوند، خشکی دهان است. داروهای درمان افسردگی، ریکلس‌کننده‌های عضلات، ضد حساسیت‌ها، داروهای فشار خون بالا و اضطراب، داروهای ضد درد و همچنین ضد احتقان‌ها داروهایی هستند که به احتمال زیادی سبب ایجاد مشکلاتی می‌شوند.

آسیب عصبی: آسیب­‌دیدگی و یا جراحی‌ای که سبب ­شود عصب در ناحیه سر و گردن دچار مشکل شود می‌تواند باعث خشکی دهان شود.

افزایش سن: اغلب افراد سالمند با افزایش سن دچار خشکی دهان می‌شوند. عواملی که این مشکلات را ایجاد می‌کند عبارتند از: تغذیه ناکافی، استفاده از داروهای خاص، بیماری‌های مزمن و تغییر در توانایی بدن برای پردازش دارو در بدن.

مصرف تفریحی مواد: مصرف متامفتامین می‌تواند باعث خشکی شدید دهان و همچنین خرابی دندان‌ها شود.

درمان سرطان: داروهایی که در شیمی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند ترکیب بزاق و مقداری که تولید می‌شود را تحت تاثیر قرار دهد. البته این اتفاق ممکن است موقتی بوده و بزاق پس از تکمیل درمان به حالت طبیعی خود بازگردد. افزون بر این پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی بزاق شده و میزان بزاق تولیدی را به طرز قابل توجهی کاهش دهد. گفتنی است که این مشکل می‌تواند به دوز پرتو و همچنین منطقه درمان موقتی و یا دائمی باشد.

دیگر مشکلات سلامتی: مشکلات سلامتی خاصی از قبیل سکته، آلزایمر، دیابت، عفونت قارچی، بیماری خود ایمنی همچون سندرم شوگرن هم می‌توانند سبب خشکی دهان شوند.

خروپف کردن و خوابیدن با دهان باز هم از دیگر عواملی هستند که می‌توانند سبب خشکی دهان شوند.

راه‌های درمان و پیشگیری از خشکی دهان چیست؟

برای این‌که خشکی دهان مورد درمان قرار گیرد باید علت آن مشخص شود چرا که درمان آن بستگی به علتش دارد. ممکن است پزشک یا دندانپزشک راه‌های زیر را پیشنهاد کند:

مرطوب‌کننده­ دهان: تجویز محصولاتی که سبب مرطوب شدن دهان می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان محلول‌های دهانی بدون نسخه، بزاق مصنوعی یا مرطوب­‌کننده‌ها و ... را نام برد که لغزندگی دهان را افزایش می‌دهند. دهانشویه‌هایی که زایلیتول دارند می‌توانند تاثیرگذار باشند. پزشک  مواردی که خشکی دهان شدید باشد ممکن است پزشک داروهای تحریک‌کننده بزاق مانند پیلوکارپین تجویز نماید و جهت محافظت از دندان‌ها اقداماتی انجام ­دهد.

تغییر دارو: در مواردی هم امکان دارد دارویی را که موجب خشکی دهان شده است، تغییر دهند.

افزون بر توصیه‌های پزشکی که در بالا اشاره شد، خود فرد هم می‌تواند اقداماتی برای کاهش علائم خشکی دهان انجام دهد. برخی از این اقدامات عبارتند از:

- نوشیدن آب یا نوشیدنی‌های بدون شکر در طول روز به صورت کم کم.

- مکیدن قطعات یخ در دهان.

- استفاده از ترکیبات بزاقی بدون نسخه که دارای زایلیتول هستند.

- جویدن آدامس‌های بدون شکر یا آبنبات بدون شکر.

- تنفس از طریق بینی.

- مرطوب نگه داشتن لب (برای جلوگیری از خشکی و ترک آن‌ها).

- اجتناب از مصرف محصولاتی همچون تنباکو، ضد احتقان‌های بدون نسخه، کافئین و الکل و غذاها و آبنبات‌های شیرین یا اسیدی که علائم را بدتر می‌کنند.

و ... .

- افزون بر تمامی موارد ذکر شده در بالا می‌توانید با محافظت از سلامت دهان و دندان به کاهش علائم خشکی دهانتان کمک کنید. از جمله این اقدامات می‌توان موارد زیر را نام برد:

- از خمیر دندان‌ها و دهان­شویه‌های حاوی فلوراید استفاده کنید.

- حداقل دو بار در سال به دندانپزشک مراجعه نمائید.