دنباله دارها در واقع گلوله های برفی کیهانی با قطری معادل چند تا چند صد کیلومتر هستند که با قرار گرفتن در مسیر خورشیدی دچار تبخیر یخ های هسته و تشکیل یک توده ابر مانند به نام گیسو در اطراف خود می شوند. به طور معمول ساختار یک دنباله دار مشتمل بر سه بخش هسته، گیسو و دم است که هسته یا قلب هر دنباله دار از موادی چون گرد و غبار، یخ و گازهای منجمد تشکیل شده که حین عبور دنباله دار از مجاورت خورشید دچار تبخیر شده و با تبدیل به یک توده ابر مانند بخش دیگر دنباله دار به نام گیسو را تشکیل می دهند. بخش سوم ساختار هر دنباله دار ، دم دنباله دار نامیده می شود که شکل گیری آن نتیجه اثر بادهای خورشیدی بر ذرات گاز و غبار ناشی از تبخیر هسته است.

از میان دنباله دارها، تنها شمار کمی از آنها دنباله دار بزرگ خوانده می شوند، چنین دنباله دارهایی حین نزدیک شدن به خورشید مقدار زیادی گاز و گرد و غبار موجود در هسته خود را از دست می دهند و سبب ایجاد دم های بزرگ و بسیار دیدنی می شوند، همچنین دنباله دارهایی که به سطح زمین نزدیک شده و در جو زمین دچار تبخیر هسته و شکل گیری دم قابل رویت می شوند را نیز در دسته دنباله دارهای بزگ جای می دهند که البته دنباله دارهای بزرگ بایستی حتما در آسمان تاریک رویت شوند، نخستین دنباله دار بزرگ رویت شده از سطح زمین دنباله دار هالی است که نخستین بار در ژوییه سال 87 قبل از میلاد مسیح در آسمان شب دیده شد.

یکی دیگر از انواع مهم دنباله دارها، دنباله دارهای مسیر خورشیدی اند که در زمان وقوع حضیض خود (نزدیک‌ترین نقطه در مدار بیضوی نسبت به مرکز ثقل، را حضیض می گویند)، در فاصله  بسیار اندکی (حدود 850 هزار مایل ) از خورشید قرار دارند.

البته فاصله  تعداد زیادی از دنباله دارها در مسیر خورشیدی به کم تر از  چند هزار مایل از خورشید نیز میرسد که حفظ این فاصله به دلیل فشار فیزیکی تابش خورشیدی برای دنباله دارها بسیار مشکل است، با این حال قرار گرفتن و ماندن در این فاصله از مسیر خورشیدی برای شکل گیری دم دنباله دارها مفید واقع می شود ، اگر چه ساری از دنباله دارها در فاصله های بیشتر نیز تحت تاثیر جزر و مد قوی یا فشار گرانشی شدید، از بین می روند.

متخصصین زمینه سنگ های کیهانی بر این باورند که صدها یا حتی هزاران سال قبل، یک دنباله دار مسیر خورشیدی بزرگ وجود داشته که در نزدیکی خورشید دچار فروپاشی شده ودنباله دار های معروف کروز بازماندگان آن دنباله دار محسوب می شوند.  

همه چیزدرباره دنباله دارها

نام گذاری دنباله دارها:

نام گذاری دنباله دارها توسط اتحادیه بین المللی اختر شناسی طی چهار مرحله صورت می پذیرد، در مرحله نخست بر اساس نوع دنباله دارها، یکی از چهار پیشوند پی( اشاره به دنباله دارهای دوره ای دارد)،سی( اشاره به دنباله دارهای غیر دوره ای دارد)، اکس(اشاره به دنباله دارهای فاقد مدار معنادار دارد) و دی(اشاره به دنباله دارهایی که وجود ندارند یا ناپیدا هستند، دارد ) به عنوان بخش آغازین نام دنباله دار انتخاب می شود.

در مرحله دوم، سال کشف دنباله دار به نام افزوده می شود و در مرحله بعد حروف A یا B به ترتیب برای اشاره به کشف دنباله دار در نیمه اول یا دوم ماه به نام اضافه می شود و در مرحله پایانی رقمی به نام دنباله دار افزوده می شود که بیانگر اینکه چندمین جسمی است که در آن سال و آن نیمه ماه کشف شده است.

تفاوت دنباله دارها با سایر اجرام آسمانی:

دنباله دارها اغلب با نام های دیگری چون گلوله سنگ های کیهانی، توده غبار فضایی و یا ذرات مسیر خورشیدی نیز شناخته می شوند اما به طور کلی میان دنباله دارها و سایر اجسام آسمانی با وجود شباهت های بسیار، تفاوت های عمده ای وجود دارد. به عنوان مثال سیارک ها و دنباله دارها، هر دو در حدود 5/4 میلیارد سال قبل در ابتدای شکل گیری منظومه شمسی به وجود آمدند، با این حال سیارک ها از فلزات و سنگ های کیهانی و دنباله دارها از گازهای منجمد و ذرات غبار فضایی تشکیل شده اند. همچنین فاصله سیارک ها تا خورشید بسیار کمتر از فاصله های دور دنباله دارها نسبت به موقعیت خورشید است. سیارک ها در مدارهای کوتاه موسوم به کمربند سیارک ها سیر می کنند در حالی که دنباله دارها در مدارهای دراز و طولانی با فاصله زیاد از خورشید در حرکتند.تاکنون میلیون ها سیارک کشف و نامگذاری شده اما سال 2009  تنها تعداد 3572 دنباله دار کشف شده است.

معروف ترین دنباله دارهای بزرگ:

- دنباله دار هالی که در سال 1705 توسط ادموند هالی کشف و نامگذاری شد، این دنباله دار معروف هر 72 تا 75 سال در آسمان کره زمین به خوبی و با چشم غیر مسلح رویت می شود.

- دنباله دار هیل- باب که در سال 1995 میلادی کشف و به افتخار دو ستاره شناس مکزیکی و آمریکایی به نام های آلن هیل و توماس باپ، هیل باب نامیده شد. این دنباله دار بزرگ یکی از روشن ترین دنباله دارهای دیده شده در قرن بیستم میلادی است که به مدت 18 ماه حتی با چشم غیر مسلح قابل رصد و تماشا بود.دنباله دار هالی که آخرین بار سال 1986 رویت شد.

- دنباله دار بزرگ 1882، دنباله داری بی نظیر با روشنایی بسیار بالا، به قدری که در آسمان روز در کنار خورشید رویت میشد، این دنباله دار عضوی از گروه دنباله دارهای سونگرازرزها ( گروهی از دنباله دارها که در زمان عبور از نور سپهر خورشید فاصله آنها تا نقطه اوج خورشیدی به قدر یک شعاع خورشیدی برآورد می شود) بود.

- دنباله دار  NEOWISEکه در مارس سال 2020توسط کاوشگر نقشه بردار فروسرخ اجرام نزدیک زمین کشف شد و با دارا بودن قدر مناسب روشنایی توسط کاوشگران و علاقمندان نجومی زیادی درآسمان سرتاسر جهان مشاهده شد.

- منشأ دنباله دارها:

منشا اصلی دنباله دارها را دو منطقه خارج از منظومه شمسی به نام های کمربند کوییپر و ابر اورت میدانند. دنباله دارهایی که امنشا آنها کمربند کوییپر هستند دارای دوره تناوب کوتاهی (تقریبا کمتر از ۲۰۰ سال) هستند.در نظر داشته باشید که کمربند کوییپر متشکل از مواد یخی و به شکل حلقه مانند در فاصله دور از  سیاره نپتو  قرار گرفته است. در قسمت بالای کمربند کوییپر که مناطق کناره منظومه شمسی را شامل می شود، درفاصله یک میلیون سال نوری از خورشید،یک حجم کره مانند متشکل از آمونیاک منجمد، یخ آب، متان، صخره و سیانوژن قرار دارد که ابر اورت خوانده می شود، دنباله دارهای نشات گرفته از ابر اورت دارای دوره تناوب طولانی هستند.

- مدار حرکت دنباله دارها:

مدار چرخشی دنباله دارها یا دوره ای و یا غیر دوره ای است،  دنباله دارهای دارای مدار چرخشی دوره ای یا بسته، پس از نزدیک شدن به جو زمین در مسیر حرکت خود و طی یک دوره کامل، ممکن است دوباره زمین نزدیک شوند مانند دنباله دار هالی که هر 74 یا 78 سال یکبار پس از طی مدار چرخشی دوره ای خود در جو زمین ظاهر می شود. دنباله دارهای دیگر دارای مدار چرخشی غیر دوره ای، به شکل سهمی یا هذلولی هستند و فقط یک بار در نزدیک زمین قرار گرفته و در آسمان زمین قابل رویت اند.

- دوره تناوب چرخش دنباله دارها:

دنباله دارها را با توجه به مدت زمانی که دور خورشید می گردند به دو دسته دارای تناوب کوتاه و بلند تقسیم می کنند، دنباله دارهایی که دوره تناوب کوتاهی مثلا کمتر از 200 سال دارند توسط نیروی گرانشی سیاره ها (اغلب سیاره مشتری که نیروی گرانشی بسیار بالایی دارد) از خورشید دور می شوند، در سال 1994 دنباله دار شومیکر-لوی 9 به خاطر شدت اثر نیروی گرانش سیاره مشتری بر روی آن به سطح این سیاره سقوط کرد.دنباله دار هالی دارای دوره تناوب کوتاه 76 ساله( 74-78 سال) است که آخرین بار در سال 1986 رویت شده و پیش بینی میشود بار دیگر در سال 2061 در آسمان زمین رویت شود، دنباله دار هیل باپ دارای دوره تناوب طولانی 4000 ساله است و آخرین بار در سال 1977 مشاهده شده است.

- بزرگترین دنباله دارهای کشف شده:

بزگترین دنلاله دار کشف شده تا کنون دنباله دار غول پیکر c/2014 UN271  است که دانشمندان با کمک تلسکوپ فضایی هابل موفق به کشف آن شده اند.اندازه این دنباله دار حدودا 50 برابر دنباله دارهای شناخته شده پیشین برآورد شده و عرض  آن به اندازه 137 تا 140 کیلومتر تخمین زده شده است. منشا شکل گیری این دنباله دار غول پیکر ابر اورت است که در مسیر نزدیک ترین منظومه ستاره ای موسوم به آلفا قنطورس به منظومه خورشیدی قرار دارد. یک دور گردش کامل این دنباله دار غول پیکر به دور خورشید حدود 5/5 میلیون سال به طول می انجامد و در حال حاضر مسیر خود به سوی داخل منظومه شمسی را طی می کند، طبق محاسبات انجام شده توسط دانشمندان در سال 2031 این دنباله دار غول پیکر به نزدیک ترین فاصله خود از زمین خواهد رسید و درست در خارج از مدار اورانوس قرار خواهد گرفت. به گفته محققان این دنباله دار غول پیکر تنها در فاصله دور اندازه ای چنین بزرگ خواهد داشت و با هر چه نزدیک تر شدن به خورشید بدنه اصلی آن ذوب خواهد شد و احتمالا هنگامی که در نزدیکی زمین قرار بگیرد اندازه ای بسیار بزرگ خواهد داشت به گونه ای که با چشم غیر مسلح رصد آن امکان پذیر نباشد.

بیشتر بخوانید: ادعای پژوهشگران: «مشتری» احتمالا سیاره‌های اطراف خود را بلعیده است

تاریخچه شناسایی و مطالعه دنباله دارها  

درروزگاران دور، رویت دنباله دارها برای بشر کنجکاو مانند سایر شگفتی های طبیعت بسیار جالب توجه و منشا بسیاری از باورها و خرافه ها بوده است. روزگارانی رویت دنباله دار را نشانه ای شوم ای برای نزول بلا و به بیانی تهدید گیتی برای مجازات آدمیان میدانسته و یا رویت دنباله دارها را  نشانه ای سعد برای ظهور پیامبری تازه می دانسته اند.

چنانچه در کتب دینی مختلف مانند انجیل متی به ستاره ای به نام ستاره بیت اللحم به عنوان راهنمای سه مغ یا به روایتی سه چوپان برای یافتن زادگاه عیسی مسیح اشاره شده است.مطالعات دیرینه شناسی رویدادهای طبیعی بیانگر این است که ستاره بیت اللحم در آسمان شب آن دوره تاریخی می توانسته یک ابرنواختر، وقوع مقارنه سیاره ها ، یک شهاب سنگ و یا یک دنباله دار( دنباله دار هالی 12 سال پیش از میلاد مسیح قابل رویت بوده است) بوده باشد. ستاره بیت اللحم در نقاشی جوتو دی بوندوته

آنچه که مسلم است پی بردن بشر به ظهور دنباله دارها و قائل بودن اهمیت ویژه به مشاهده آن ها به عنوان نشانه یا ابزاری برای پیشگویی فاجعه ها یا ظهور پیامبران خدا بوده است.در یک اثر هنری موسوم به فرشینه بایو که تصویر نبرد تاریخی هیستینگز بر آن نقش بسته و خلق آن مربوط به سال 1070-1080 میلادی است، دنباله دار هالی نیز در آن فرشینه به تصویر کشیده شده است.

تا قبل از دوره رنسانس، باور عمومی و علمی پذیرفته شده جامعه علمی درباره دنباله دارها، نظریه ارسطو بود که ظهور دنباله دارها را وقوع اختلال در جو زمین می دانست که البته در سال 1577 ستاره شناس دانمارکی مشهور با بهره گیری از پدیده اختلاف منظر ظریه ارسطو را رد کرد چرا که با اندازه گیری اختلاف منظر مشخص شد که مسیر دنباله دارها باید جایی بالاتر از ماه در آسمان باشد، با این وجود این نظریه که دنباله دارها به دور خورشید می گردند مورد پذیرش عمومی جوامع علمی قرار نگرفته بود و همچنان تصور بسیاری از دانشمندان بر این بود که دنباله دارها بدون دور زدن خورشید، تنها در در مسیری مستقیم در پهنای منظومه شمسی حرکت می کنند.

اولین تلاش دانشمندان نجوم برای  ثبت مسیر دنباله دارها در آسمان به سال های 1449 تا 1450 باز میگردد. ثبت مسیر و دوره ظهور معروف ترین دنباله دار تاریخ موسوم به دنباله دار هالی، مرهون تلاش های ادموند هالی ستاره شناس معروف انگلیسی است که در سال 1705 میلادی، اعلام کرد که دنباله دارهایی که در سال های ۱۵۳۱، ۱۶۰۷ و ۱۶۸۲ میلادی مشاهده شده اند ، همگی یک دنباله دار هستند که مطابق پیش بینی او بار دیگر در سال 1758 نیز رویت میشد، البته ثبت اولین رویت این دنباله دار به 240 سال پیش از میلاد مسیح  در کشور چین مربوط می شود، اما در واقع این ادموند هالی بود که به دوره ای بودن ظهور این دنباله دار در آسمان پی برد و به پاس کشف مهم وی، این دنباله دار، دنباله دار هالی نام گرفت.