دیابت یا مرض قند نوعی بیماری متابولیک (سوخت و ساز مواد غذایی) مزمن است. زمانی که هورمونی به نام انسولین عملکرد خود را از دست بدهد این هورمون توسط غده پانکراس یا همان لوزالمعده ترشح می‌شود. وظیفه اصلی آن، این است که گلوکز را به سمت سلول‌های بدن هدایت کند. زمانی که انسولین در انجام وظیفه خود توانایی خود را از دست بدهد، گلوکز به جای ورود به سلول، در خون انباشته می‌شود و به این ترتیب سطح آن در بدن افزایش می یابد که در این حالت دیابت اتفاق می افتد.

به بیان ساده تر بدن فرد مبتلا به دیابت قادر نیست که به میزان کافی از انسولین استفاده کند یا بتواند آن را تولید کند. اگر انسولین به میزان کافی در بدن نباشد، قند خون بیش از اندازه در جریان خون باقی می‌ماند و ممکن است به مرور زمان باعث مشکلات سلامتی مانند: بیماری‌های قلبی، کلیوی و … شود.

افرادی که مبتلا به این بیماری هستند، بدنشان دچار اختلال عدم مصرف گلوکز است. گلوکز ماده‌ای است که از مصرف غذاها دریافت می‌کنیم و سلول‌های بدن با استفاده از آن انرژی کافی برای زنده ماندن و فعالیت را پیدا می‌کنند. این بیماری در افرادی بروز می‌کند که بدنشان توانایی جذب و ذخیره گلوکز را ندارد.

آماری که از سوی سازمان آموزش بهداشت جهانی اعلام شده به این صورت است که دیابت بیماری است که حدود 422 میلیون نفر در سراسر جهان به آن مبتلا شده اند. همچنین براساس اطلاعات این سازمان، سالانه 1.5 میلیون نفر به دلیل ابتلا به قند خون بالا جان خود را از دست می‌دهند. آمار ابتلا به این بیماری به طور شگفت‌انگیزی در حال افزایش است.

بهترین راه ‌حل برای پیشگیری از این بیماری، بالا بردن سطح اطلاعات است. با خواندن این مطلب، پاسخ بسیاری از سوالات خود را در مورد مرض قند پیدا خواهید کرد.

انواع دیابت کدام اند

به طور کلی مرض قند را به 4 دسته می توانیم تقسیم کنیم:

- دیابت نوع 1

- دیابت نوع 2

- دیابت بارداری

- پیش دیابت

هریک از این 4 نوع بیماری ممکن است در مواردی اشتراکاتی باهم داشته باشند، اما شدت و ضعفشان متفاوت است و هر کدام روند درمانی و پرهیزات خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی هر یک به صورت مجزا می پردازیم:

دیابت نوع 1

این نوع دیابت (دیابت نوع 1)، یک بیماری خود‌ ایمنی است، به این معنی که بدن به خودش حمله می‌کند. در این حالت، سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده از بین می‌روند. حدود 10 درصد از افراد دیابتی به نوع ۱ آن مبتلا هستند که درهر سنی می تواند اتفاق بیفتد ولی معمولاً در کودکان و بزرگسالان جوان شایع تر است.افراد مبتلا به دیابت نوع 1 تولید هرگونه انسولین در بدنشان کاملاً متوقف شده است به همین دلیل باید حتما در طول روز انسولین تزریق کنند به همین دلیل به آن دیابت وابسته به انسولین نیز می‌گویند.

میزان دوز تزریق انسولین و تعداد دفعات تزریق توسط پزشک متخصص و بررسی آزمایشات تجویز می‌شود. افرادی که درگیرنوع 1 دیابت هستند در صورت دریافت نکردن انسولین ممکن است جان خود را از دست بدهند.

افراد مبتلا به این نوع اغلب علائمی مانند : حالت تهوع، استفراغ یا معده درد مداوم را تجربه می کنند. این علائم در طی چند هفته یا چند ماه ظاهر می‌شود.

دیابت نوع 2

دراین نوع دیابت (دیابت نوع 2)، انسولین در بدن وجود دارد اما به درستی به وظیفه خود عمل نمی‌کند. این بیماری بسیار شایع‌ تراز نوع اول است و کمی از نوع یک خفیف‌تر است و بیمار تحت درمان دارویی قرار می‌گیرد.این بیماری به طور مستقیم با سبک زندگی و رژیم غذایی ارتباط دارد. اگر از افرادی هستید که ارتباط خوبی با ورزش برقرار نمی کنند، شیرینی و نوشیدنی‌های صنعتی مداوم استفاده می کنند، اضافه وزن دارند، چاق هستند و سیگار می‌کشند، متاسفانه در معرض ابتلا به قند خون بالا هستید.

این بیماری بیشتردر بزرگسالان دیده می شود اما شیوع آن در بین کودکان و نوجوانان نیز در حال افزایش است. بی‌تحرکی و دریافت کالری بیش از اندازه دو فاکتور اصلی برای ابتلای کودکان به این بیماری است. سابقه خانوادگی نیز در بروز این نوع دیابت بسیار مؤثر است.

درمان دارویی و پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل می‌تواند قند خون افراد مبتلا به این نوع از دیابت را تحت کنترل بگیرد؛ بنابراین نباید صرف اینکه این بیماری خطر مرگ ندارد آن را به حال خود رها کرد.

در این نوع دیابت ظاهر شدن علائم اغلب چندین سال طول می‌کشد. بسیاری از افراد در ابتدای بیماری هیچ‌گونه علائمی ندارند اما  به‌ تدریج علائم نیز بروز می‌کنند.

 ازآنجایی‌که تشخیص علائم دیابت نوع 2 دشوار است آگاهی به عوامل زمینه‌ساز این بیماری بسیار مهم است. در صورت داشتن هر یک ازاین عوامل خطرساز مثل: کم‌ تحرکی، اضافه وزن و رژیم غذایی نامناسب حتماً به پزشک مراجعه کنید.

دیابت بارداری

دیابت بارداری در برخی زنان اصولا در ماه‌های آخر بارداری رخ می دهد و معمولا بعد از بارداری از بین می‌رود. بروز آن بیشتر با تغییرات هورمونی مرتبط است هورمون‌هایی که توسط جفت تولید می‌شود به طور خاص بر روی انسولین تاثیر گذاشته و در عملکرد آن اختلال ایجاد می کند. با این حال، اگر دیابت بارداری دارید، بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع 2 هستید.

برای کنترل دیابت بارداری استفاده از رژیم غذایی متعادل، عدم حذف وعده های غذایی (مصرف به موقع حداقل سه وعده غذایی)، افزایش فعالیت بدنی به خصوص ورزش های بالا تنه و گاه استفاده از داروها (معمولاً انسولین ) مورد نیاز است.

عدم شناسایی و کنترل این بیماری می تواند برای مادر و جنین مشکلات خاصی به وجود آورد. برای شناسایی دیابت بارداری، اغلب از آزمایش قند خون پس از مصرف محلول قندی (شربت قند با غلظت مشخص) استفاده می شود که معمولا در انتهای ماه ششم یا هفتم بارداری انجام می شود.

پیش دیابت

یکی دیگر از انواع دیابت، پیش دیابت است. در این نوع قند خون از حالت متعادل خارج شده و افزایش پیدا کرده است. پیش‌دیابت به این معناست که قند خون بالاست اما بیمار هنوز دچار بیماری نشده است. سبک زندگی غلط، رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک و مصرف دخانیات از جمله دلایلی است که بالا رفتن قند خون را به همراه دارد و افراد را در معرض خطر ابتلا به این نوع دیابت قرار می دهد.

خوب است بدانید که اغلب مبتلایان به پیش‌دیابت دچار مشکلات قلبی و عروقی می‌شوند و تخریب شدید کلیوی به سراغ آن ها می آید که حتی از آن خبر هم ندارند.

 شما می‌توانید با پیروی کردن از یک سبک زندگی سالم، ورزش کردن، آزمایش و چکاپ‌های دوره‌ای منظم، پرهیز از غذاهای چرب و شیرین، پیش‌دیابت را درمان کنید.

تفاوت دیابت نوع 1 و 2

ماهیت مرض قند نوع اول و دوم یکسان است؛ یعنی در هر دو اختلالی در انسولین به وجود آمده است اما آنها در مواردی مانند: عوامل ایجاد‌کننده بیماری، افراد درگیر شده و چگونگی درمان با یکدیگر متفاوت هستند.

در نوع اول، بدن اصلا قادر به تولید انسولین نیست. در نوع دوم، بدن قادر به تولید انسولین است اما در برابر آن مقاومت وجود دارد. یعنی این هورمون نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد. این بیماری هر شخصی را می‌تواند درگیر کند. در صورتی که به این بیماری مبتلا شوید، راهی برای درمان قطعی آن وجود ندارد اما با داشتن رژیم غذایی و سبک زندگی سالم به راحتی می‌توانید این بیماری را تحت کنترل قرار دهید.

از دیگر تفاوت‌های بین آنها می‌توان به سرعت و شدت بروز علائم اشاره کرد. افرادی که به نوع اول مبتلا هستند علائم را با سرعت و شدت بیشتری تجربه خواهند کرد؛ این در حالی است که علائم در نوع دوم، به آرامی و در طی چندین سال ظاهر می شوند.

علائم بیماری دیابت

درصورتی‌که فکر می‌کنید هر یک از علائم زیر را دارید بهتر است تست قند خون را هرچه زودتر انجام بدهید. علائم عمومی دیابت شامل موارد زیر است:

- ادرار زیاد به‌خصوص در شب

- تشنگی زیاد

- پوست بسیار خشک

- گرسنگی زیاد

- تاری دید

- بی‌حسی یا گزگز دست و پا

- احساس خستگی مزمن

- کاهش وزن بدون دلیل

- زخم‌هایی که به‌کندی بهبود می‌یابند

- ابتلا به عفونت بیش از حد نرمال

چه کسانی به دیابت مبتلا می‌شوند

وجود یک یا چند مورد از علائم زیر که به عنوان علائم خطر در دیابت شناخته می شوند، احتمال ایجاد دیابت در فرد را بالا می برد:

- افراد کم تحرک

- سابقه‌ دیابت در بستگان درجه یک

- سابقه‌ دیابت بارداری یا تولد نوزاد با وزن بالا

- افرادی که به علت فشار خون بالا تحت درمان هستند.

- چربی خون بالا

- زنان با سندرم تخمدان پلی کیستیک

- وجود هموگلوبین A1C مساوی یا بیشتر از %5.7 یا اختلال تحمل گلوکز در آزمایش خون یا اختلال گلوکز ناشتا در آزمایش‌های قبلی

- ابتلا به بیماری‌هایی همراه با مقاومت به انسولین (مانند چاقی شدید)

- افرادی با سابقه بیماری‌های قلبی عروقی

چه غذاهایی باعث بالا رفتن قند خون و دیابت می‌شوند

نشاسته‌ها: غلات پاک شده مثل برنج سفید، آرد سفید و نان سفید و سیب زمینی سرخ شده

سبزیجات: سبزیجات کنسروی با مقدار زیادی افزودنی نمک، سبزیجات پخته شده با مقدار زیادی کره، پنیر و سس. ترشی و شور (در صورتی‌ که محدودیت مصرف نمک داریم)

میوه‌ها: کمپوت‌ها یا دیگر میوه‌های کنسرو شده همراه شکر، انواع آب میوه ها ، انواع پاستیل، میوه‌های خشک‌شده، مربا و ژله

پروتئین‌ها: گوشت سرخ شده، قسمت‌های چرب گوشت مثل دنده و قلوه‌گاه، سوسیس، کالباس و بیکن، پنیر پرچرب، انواع گوشت پرندگان با پوست، ماهی سرخ شده

چربی و شیرینی‌جات: هر ماده غذایی که حاوی چربی ترانس باشد (لازم است برچسب روی مواد غذایی را از این نظر بررسی کنیم) حجم زیادی از چربی اشباع شده است که اساسا از محصولات حیوانی گرفته می‌شوند. اگر همراه با دیابت، مبتلا به مشکل قلبی هم هستیم، لازم است در این رابطه با پزشکمان مشورت کنیم.

لبنیات: شیر پرچرب، ماست پرچرب، خامه، پنیر پرچرب، بستنی پرچرب

نوشیدنی‌ها: نوشابه‌های گازدار، آب‌میوه تازه یا نوشیدنی‌های ترکیبی از آب‌میوه‌ها، چای شیرین، قهوه با شکر و کافی میکس، نوشیدنی‌های انرژی زا

درمان دیابت

بهترین روش درمان دیابت به نوع و مرحله این بیماری بستگی دارد. همه افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و برخی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 برای تنظیم سطح گلوکز خون نیاز به انسولین دارند. اغلب  افراد مبتلا به نوع 2 در بعضی مواقع برای درمان دیابت نیاز به دریافت انسولین دارند و این بدان معنا نیست که شما دیابت خود را به‌خوبی مدیریت نکرده‌اید.

انسولین در بعضی شرایط مکمل امور خود مراقبتی است و همگام با اصلاح سبک زندگی می‌تواند به تنظیم قند خون شما کمک کند. مدیریت موثر قند خون در کاهش خطر ابتلا به عوارض بلندمدت دیابت بسیار اهمیت دارد و انسولین ممکن است مناسب‌ترین گزینه درمانی برای پیشگیری از این عوارض باشد.

افراد مبتلا به دیابت چه باید بخورند

تغذیه افراد دیابتی به خصوص در صورت شدید بودن بیماری با تغذیه سایر افراد متفاوت است. افراد مبتلا به این بیماری باید از مواد غذایی استفاده کنند که سرشار از فیبر، ویتامین و مواد معدنی باشد. فیبرغذایی نقش مهمی در تنظیم سطح قند خون و احساس سیری زودرس دارد.

برنامه غذایی این افراد باید طوری تنظیم شود که اجرا کردن آن آسان و پیوسته باشد. برنامه غذایی مناسب برای افراد دیابتی باید دارای حبوبات، میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، چربی‌های سالم و … باشد.

چگونه از ابتلا به دیابت پیشگیری کنیم؟

اگر کودک یا بزرگ‌سالی دچار دیابت و یا علائم اولیه این بیماری بود حتماً باید سبک زندگی‌اش را تغییر دهد. فعالیت‌های ورزشی و تغذیه سالم در اولویت قرار بگیرند و در خصوص کنترل قند خون مرتباً با پزشک متخصص در ارتباط باشد.