منتشر کننده
در همین ابتدای امر از شما تقاضا داریم که تا انتها همراه ما باشید تا در مورد یکی از مشکلات متداول در بیماران و سالمندان زمین‌گیر صحبت کنیم. افرادی که به هر دلیلی، قادر به حرکت نبوده و اغلب اوقات زندگی را در بستر و یا روی صندلی چرخدار می‌گذرانند؛ بیشترین احتمال ابتلا به این مشکل را دارند. اگرچه این بیماری دلایل علمی خاص خود را دارد؛ اما زخم بستر در سالمندان اغلب به دلیل سهل‌انگاری و کیفیت پایین مراقبت‌های بهداشتی و درمانی ایجاد می‌شود. همه ما می‌دانیم که این بیماری چقدر آزاردهنده بوده و تا چه میزان می‌تواند روی کیفیت زندگی فرد اثر گذاشته و برای سلامت او خطرآفرین باشد.
همان گونه که از نام این بیماری مشخص است؛ قرار گرفتن به صورت طولانی در بستر باعث به وجود آمدن مشکلاتی می‌شود. از این رو عمدتاً سالمندان ناتوان جسمی، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به آن هستند. وقتی فرد مدت طولانی در بستر قرار می‌گیرد، به بخشی از لایه‌های پوست که در مناطق تحت فشار بدن و بستر هستند، فشار وارد می‌کنند. این فشار ممتد موجب مرگ سلول‌های پوستی و آسیب دیدن آنها در این ناحیه می‌شود. به عنوان مثال یکی از بخش‌های بدن که بیش از سایر بخش‌ها درگیر این وضعیت می‌شوند. بخش کناری استخوان لگن است. پوست این قسمت به دلیل به پهلو خوابیدن بیمار، تحت فشار استخوان لگن و وزن بیمار و همچنین کف بستر، دچار مشکل می‌شود.
باید این گونه بیان کرد که این فشار ممتد باعث کاهش و در نهایت قطع جریان خون در رگ‌ها و بافت‌های این بخش از پوست شده و سرانجام موجب مرگ سلولی آن می‌شوند. در این وضعیت محل آسیب دیده بیش از همیشه در معرض انواع عفونت‌ها قرار می‌گیرد؛ که در نهایت خود را به شکل یک زخم نشان می‌دهد. همچنین زخمهای بستر بسته به مرحله ایجادشان، به چهار دسته تقسیم می‌شود. این زخم‌ها در جزئیات با یکدیگر تفاوت دارند و شدت‌شان از ضعیف تا شدید متغییر است. هر چه زخم بستر جدی‌تر باشد؛ احتمال ابتلای بیمار به عفونت‌های خطرناک بیشتر است و هر چه زخم به مرحله سوم و چهارم نزدیک‌تر می‌شود، مدیریت یا توقف پیشرفت آن سخت‌تر خواهد شد.
علت زخم بستر در سالمندان
حال سوالی که مطرح می‌شود این است که دلیل اصلی این مشکل در میان سالمندان چیست؟ بی‌توجهی به حالت قرار گرفتن بدن، دلیل عمده این بیماری در بین سالمندانی است که در بستر قرار دارند. به همین دلیل اگر فرد سالمند نتواند خودش در بستر تکان بخورد و به راحتی حرکت کند؛ به سرعت در معرض ابتلا به زخم بستر قرار می‌گیرد. از آنجا که زخمهای بستر نوعی زخم پوستی هستند، بنابراین معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که نیروی اضافی برای مدت طولانی به پوست وارد شود و فرد نتواند برای مدت طولانی موقعیت بدن خود را تغییر دهد. بدون تحرک، پوست جریان خون خود را از دست می‌دهد و در نهایت پوسیده می‌شود.
اگر بخواهیم به شایع‌ترین دلایل این بیماری در میان سالمندان اشاره کنیم، بایستی چهار مورد را نام ببریم:
1- اصطکاک بیش از حد پوست با یک سطح صاف مانند ملحفه
2- فشار بیش از حد
3- بریدگی پوست (زمانی که پوست از استخوان دور می‌شود)
4- عوامل دیگر مانند کم آبی بدن و سوء تغذیه
در ادامه به طور مفصل علل شایع و مهم ایجاد زخم بستر را برای شما عزیزان شرح خواهیم داد. اما به یاد داشته باشید که به طور کلی بی تحرکی بیش از حد می‌تواند پوست را آسیب‌پذیر کند و منجر به ایجاد زخم بستر شود.
علل شایع و مهم ایجاد زخم بستر
برای روشن شدن موضوع به تشریح سه عامل اصلی در ایجاد این بیماری می‌پردازیم:
1- فشار مداومی که جریان خون به بافت‌های بدن را محدود کند. جریان منظم خون در بدن برای رساندن اکسیژن و سایر مواد مغذی به بافت‌ها ضروری است. بدون این مواد مغذی ضروری، پوست و بافت‌های مجاور آن آسیب دیده و ممکن است در نهایت بمیرند.
2- اصطکاک پوست با لباس و ملحفه که این اندام حیاتی را شکننده کرده و در معرض آسیب‌های دیگر ضعیف می‌کند. به خصوص اگر پوست مرطوب نیز باشد.
3- بریدگی پوست که زمانی رخ می‌دهد که دو سطح در جهت مخالف یکدیگر حرکت کنند. حرکت پوست روی استخوان در جهت مخالف، موجب می‌شود پوست کشیده شده و به مرور دچار زخم شود.
مناطق شایع ایجاد زخم بستر
لازم به ذکر است که برای آن دسته از عزیزانی که به صورت مداوم و طولانی مدت از صندلی‌های چرخدار یا همان ویلچر استفاده می‌کنند، زخم بستر معمولاً بر روی پوست قسمت‌های زیر ایجاد می‌شود: 1- دنبالچه یا باسن،
2- تیغه‌های شانه و ستون فقرات و
3- پشت بازوها و پاها یعنی جایی که روی صندلی قرار می‌گیرند.
همچنین برای افرادی که در بستر هستند؛ زخم ممکن است در نواحی زیر رخ دهد:
1- پشت یا کناره‌های سر
2- تیغه‌های شانه
3- باسن، کمر یا دنبالچه
4- پاشنه پا، مچ پا و پوست پشت زانو.
عوارض زخم بستر چیست؟
از مهم‌ترین پیامدها و عوارض این بیماری که برخی از آنها نیز خطرناک هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. سلولیت:
سلولیت نوعی عفونت پوست و بافت‌های نرم متصل به آن است.
2. عفونت استخوان و مفاصل:
عفونت ناشی از زخم بستر می‌تواند به مفاصل و استخوان‌ها نفوذ کند و به غضروف و بافت آسیب برساند. عفونت استخوان گاهی حتی عملکرد مفاصل و اندام‌ها را کاهش می‌دهد.
3. سرطان:
زخمهای طولانی‌مدت و بهبود نیافته میتوانند به نوعی کارسینوم سلول سنگفرشی تبدیل شوند.
4. سپسیس:
به ندرت، این نوع زخمهای پوستی منجر به سپسیس می‌شوند.
مراقبت‌های زخم بستر در سالمندان
موارد فراوانی در زمینه مراقبت و بهبود این مشکل در سالمندان وجود دارد؛ ولی می‌توان گفت که مهم‌ترین نکات در این زمینه مرتبط به موارد پیشگیرانه می‌باشد. واقعیت امر این است که جلوگیری از زخم بستر، بسیار ساده‌تر از درمان زخم ایجاد شده است. بنابراین در ابتدا به مهم‌ترین اصل در پیشگیری از زخم بستر اشاره می‌کنیم؛ و آن هم چیزی نیست جز حرکت دادن و چرخ منظم بدن بیمار در ساعات شبانه روز. در واقع افراد سالم معمولاً به صورت ارادی و در بستر، در طول شب چندین بار پهلو به پهلو شده و موقعیت خواب خود را تغییر می‌دهند. همچنین این افراد در طول روز به فعالیت پرداخته و بدن آنها تحت فشار بستر قرار نمی‌گیرد.
متأسفانه این موضوع برای افرادی که مشکلات حرکتی دارند، متفاوت است. آنها به صورت مداوم در بستر خود قرار داشته و به همین دلیل اگر هر چند ساعت یک بار توسط پرستار خود تغییر موقعیت ندهند؛ ممکن است دچار مشکل زخم بستر شوند. بنابراین بهتر است در این زمینه از پرستار سالمند خود بخواهید دقت و اهتمام کافی داشته باشد. اما اگر سالمند شما به هر دلیل دچار زخم بستر شد؛ شستشوی منظم زخم و اطراف آن با آب و صابون، خشک کردن کامل زخم شستشو داده شده و پوشاندن آن بسیار مهم است. دقت کنید که هنگام خشک کردن بجای کشیدن حوله روی زخم، زخم را با گذاشتن و برداشتن حوله خشک کنید. این کار از آسیب بیشتر به زخم جلوگیری می‌کند.
از طرف دیگر رعایت بهداشت بستر بیمار نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به همین جهت این کار نیز بسیار توصیه می‌شود چرا که هم در زمینه پیشگیری و هم بهبود زخم بستر در سالمندان بسیار مؤثر است. تعویض منظم ملحفه‌ها و پتوهای استفاده شده در تخت خواب بیمار، از جمله اصول مهم در این زمینه است. در نهایت پانسمان زخم به کمک باندهای آنتی باکتریال و ضد میکروبی، در کنترل و کاهش زخم بستر بسیار مؤثر می‌باشد. این پانسمان‌ها به خوبی میکروب‌ها، ترشحات و قارچ‌های ایجاد شده روی زخم را جمع کرده و از گسترش عفونت جلوگیری می‌کنند. البته فراموش نکنید که پانسمان این زخم‌ها باید خیلی زود و به صورت مرتب تعویض شود.
روش‌هایی برای بهبود زخم بستر
1- در اولین قدم درمان، فشار نواحی مبتلا را کم کنید یا بردارید؛
2- از لوازمی مانند تشک، تخت و بالش‌های مخصوص جهت نشستن یا خوابیدن در وضعیت مناسب کمک بگیرید.
3- در صورت بروز زخم بستر باید به طور منظم در حالت‌های مختلف جابجا شوید. اگر از ویلچر استفاده می‌کنید وزن خود را در هر ۱۵ دقیقه یک بار به طرف دیگر صندلی بیندازید. از اطرافیان و پرستار سالمند بخواهید که در جابجا شدن شما در هر یک ساعت کمک کنند. اگر بر روی تخت بستری هستید، طی مدت ۲ ساعت یک بار جابجا شوید.
4- پانسمان زخم و پاکسازی آن جهت جلوگیری از عفونی شدن زخم‌ها.
5- برداشتن بافت‌های مرده و آسیب‌دیده برای درمان سریع‌تر زخم‌ها
6- استفاده از مکمل‌های درمان زخم بستر.
آیا زخم بستر در منزل قابل درمان است؟
در مورد روش درمان باید گفت که مراحل ابتدایی درمان این بیماری، در داخل منزل صورت می‌گیرد. در واقع مواردی که در بخش قبلی به عنوان راه‌کارهای پیشگیرانه ذکر شده، از جمله مواردی است که اجازه می‌دهد جلوی رشد زخم را در همان مراحل اولیه گرفته و به نوعی درمان زخم بستر در منزل را ممکن کنید. با این وجود، اگر این مشکل جدی‌تر شود؛ درمان آن در منزل و توسط خودتان مشکل است. در این شرایط اگر جابه‌جایی بیمار و انتقال او به بیمارستان سخت بوده و یا دردسرهای جدیدی ایجاد می‌کند؛ بهتر است از خدمات پرستاری در منزل استفاده کنید.
طبیعی است که پرستار مربوطه بایستی حداقل یکبار در طول شبانه روز به منظور عوض کردن پانسمان محل زخم و رسیدگی به آن به منزل مراجعه کند. از طرف دیگر، نگهداری همیشگی از بیمار نیز برای انجام کارهای اولیه مانند تغییر پوزیشن بیمار، گذاشتن لگن و ... بسیار مهم است و باید طبق نظر متخصص انجام شود. چرا که در بسیاری از مواقع، علت ایجاد مشکل، نامناسب بودن مواردی مانند لگن بیمار، تشک نامناسب و ... است. در کنار این موارد، روش‌های کنترل درد، استفاده از آنتی‌بیوتیک مناسب با نظر پزشک، کنترل گرفتگی عضلات و استفاده از درمان با فشار منفی، از روش‌های تخصصی‌تر برای درمان این مشکل است.
بیشتر بخوانید: آشنایی با بیماری کبد چرب
مکمل درمان زخم بستر
کنترل درد: داروهای ضد درد و التهابی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن میتوانند درد وحشتناک حاصل از زخم‌ها را کاهش دهند. آنتی‌بیوتیک: برای زخم بستر عفونی که با کمک روش‌های دیگر رو به بهبود نمی‌روند، می‌توان از داروهای آنتی‌بیوتیک موضعی یا خوراکی استفاده کرد. کنترل اسپاسم و گرفتگی عضلات: گرفتگی عضلات به دلیل ایجاد سایش و بریدگی میتوانند زخم بستر ایجاد کرده یا آنها را وخیم‌تر کنند. درمان با فشار منفی: در این روش درمانی از یک دستگاه مکنده برای پاکسازی زخم استفاده می‌شود. این روش در درمان برخی از زخمهای فشاری مؤثر است و به درمان آنها کمک می‌کند.
توصیه‌های زیر برای تغییر موقعیت بدن بیمار روی تخت یا صندلی بسیار مفید هستند:
توصیه‌هایی که در این زمینه می‌شود این است که مثلاً هر یک ساعت یک بار موقعیت بدن بیمار را تغییر داده و اگر بیمار توانایی لازم را دارد؛ از او بخواهید که با فشار دادن بازوها روی تخت یا ویلچر، نشیمنگاه خود را از روی صندلی یا تخت بلند کند. کوسن یا تشکی را انتخاب کنید که فشار را کاهش دهد. از بالشتک یا تشک مخصوص برای کاهش فشار استفاده کنید. افرادی که روی ویلچر می‌نشینند بهتر است از کوسن‌های دونات استفاده کنند. این نوع کوسن می‌تواند فشار را روی بافت اطراف متمرکز کند.
مورد بعدی که باید در نظر داشته باشید این است که همیشه سعی کنید پوست بیمار را تمیز و خشک نگه دارید و دائماً آن را با یک پاک‌کننده ملایم بشویید و خشک کنید. این روتین پوستی را به طور منظم انجام دهید تا پوست در معرض رطوبت، ادرار و مدفوع قرار نگیرد. برای محافظت از پوست در برابر ادرار و مدفوع از کرم‌های ضد رطوبت استفاده کنید. در صورت نیاز به طور مکرر ملحفه و لباس بیمار را عوض کنید. مراقب دکمه‌های لباس و چین و چروک‌های روی ملحفه باشید که پوست را تحریک نکند. روزانه پوست را بررسی کنید و علائم هشداردهنده را جدی بگیرید.
بهترین درمان‌های گیاهی زخم بستر در منزل
مثل تعداد زیادی از بیماری‌ها، درمان این مشکل نیز به شکل روش‌های سنتی و با استفاده از خواص دارویی برخی گیاهان ممکن است. البته در این زمینه نتایج علمی دقیقی وجود ندارد؛ اما تجربه ثابت کرده است استفاده از برخی مواد غیرشیمیایی، می‌تواند در بهبود این نوع زخم مؤثر باشد. زردچوبه، عسل، آلوئه ورا، روغن نارگیل، سرم نمکی، پنیرک و گل ختمی از جمله این موارد هستند. با اندکی تفاوت اغلب این موارد به عنوان ماده شستشو دهنده زخم و پانسمان کننده آن مورد استفاده قرار گرفته و میتوانند تا حدودی موجب کاهش درد و خونریزی زخم بستر شوند.
