کیسه صفرا، یک اندام کوچک و گلابی شکل است که زیر کبد قرار دارد. عملکرد اصلی این اندام ذخیره، تغلیظ و ترشح صفرا است. صفرا، مایعی است که توسط کبد ساخته شده و در روده به هضم مواد غذایی پرچرب کمک می کند. اگر به بیماری های کیسه صفرا از جمله سنگ کیسه صفرا مبتلا شوید، ممکن است پزشک برداشتن کیسه صفرا از طریق جراحی را توصیه کند. کیسه صفرا، اندامی است که بدون آن می توانید زندگی کنید؛ اما ممکن است مدتی طول بکشد تا بدن شما با فقدان آن خود را وفق دهد.

در صورتی که با جراحی کیسه صفرای شما از بدن خارج شود، کبد همچنان به تولید صفرا ادامه می دهد. اما صفرا به جای ذخیره شدن در کیسه صفرا مستقیما از کبد به داخل روده کوچک منتقل می شود. مدتی طول می کشد که بدن با این تغییر سازگار شود. به همین دلیل، ممکن است بعد از برداشتن کیسه صفرا در هضم بعضی مواد غذایی دچار مشکل شوید. بیشتر افراد پس از جراحی به مشکلات گوارشی مبتلا نمی شوند. اما در صورت بروز این عوارض بهتر است از مصرف بعضی غذاها اجتناب کنید. مدت زمانی که لازم است رژیم غذایی خود را تغییر دهید به توانایی بدن شما برای سازگار شدن بستگی دارد.

علائم و علل ابتلا به سنگ کیسه صفرا چیست؟

به رسوبات سختی که در کیسه صفرا ایجاد شده و از ورود صفرا به داخل روده جلوگیری می کنند، سنگ کیسه صفرا گفته می شود. اندازه سنگ های صفراوی متفاوت بوده و از اندازه یک دانه شن گرفته تا یک توپ گلف متغیر است. به طور کلی، سنگ کیسه صفرا به 2 نوع کلسترولی و رنگدانه ای تقسیم می شود. سنگ های کلسترولی از شیوع بالاتری برخوردار بوده و رنگ آن ها زرد- سبز است. سنگ های رنگدانه ای که از بیلی روبین ساخته می شوند، اندازه کوچکتر و رنگ تیره تری دارند.

سنگ کیسه صفرا ممکن است به خودی خود هیچ علامت و نشانه ای نداشته باشد. به طوریکه 80 درصد افرادی که به «سنگ کیسه صفرای خاموش» مبتلا هستند، هیچ نوع درد یا علائمی را تجربه نمی کنند. با این حال، اگر سنگ کیسه صفرا وارد مجرای صفراوی شده و آن را مسدود کند، باعث بروز علائم زیر می شود:

- درد ناگهانی یا شدید در قسمت فوقانی و راست شکم

- درد در مرکز شکم

- درد در بین تیغه های شانه

- درد در شانه راست

- تهوع یا استفراغ

- ادرار تیره رنگ

- مدفوع خاکستری

- سوء هاضمه

- اسهال

در حال حاضر، دقیقا مشخص نیست که چه عواملی باعث بروز سنگ کیسه صفرا می شوند. ممکن است این بیماری از وجود مقادیر زیاد کلسترول یا بیلی روبین در صفرا یا عدم توانایی کیسه صفرا در تخلیه صفرا ناشی شود. هر فردی ممکن است به سنگ کیسه صفرا مبتلا شود. اما بعضی عوامل مثل رژیم غذایی، ژنتیک و سن در بروز این بیماری نقش دارند. زنان بالای 60 سال یا افراد دارای سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. چاقی، ابتلا به سیروز کبدی یا دیابت، بارداری، مصرف رژیم غذایی پرچرب، کمبود فیبر در رژیم غذایی، دریافت داروهای کاهنده کلسترول و کاهش وزن سریع در مدت کوتاه احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند.

درمان تغذیه ای سنگ کیسه صفرا چیست؟

جراحی و خارج کردن کیسه صفرا از بدن، رایج ترین شیوه برای درمان سنگ کیسه صفرا محسوب می شود. اما ممکن است موارد خفیف بیماری به کمک تغییر رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی قابل درمان باشند. این تغییرات از عود مجدد بیماری هم جلوگیری می کنند. شواهد علمی نشان می دهد که پیروی از رژیم غذایی سالم از بروز سنگ کیسه صفرا و سایر بیماری های این اندام پیشگیری می کند. غذاهای که می توانند در کاهش علائم سنگ کیسه صفرا نقش داشته باشند، عبارتند از:

میوه ها و سبزیجات

رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزی به حفظ سلامت کیسه صفرا کمک می کند. چون این نوع مواد غذایی حاوی مقدار زیادی فیبر، ویتامین C و ویتامین های گروه B هستند. از بهترین میوه ها و سبزیجاتی که می توانید به رژیم غذایی خود اضافه کنید، می توان به مرکبات، فلفل دلمه ای، سبزیجات برگدار و گوجه فرنگی اشاره کرد.

غذاهای حاوی فیبر

فیبر در حفظ سلامت دستگاه گوارش نقش داشته، به حرکت غذا در داخل روده کمک کرده و تولید صفرا را کاهش می دهد. بنابراین، می تواند از بروز سنگ کیسه صفرا ممانعت به عمل آورد. میوه ها، سبزیجات، حبوبات و غلات کامل از جمله غذاهای سرشار از فیبر به شمار می روند.

غذاهای پروتئینی کم چرب

گوشت قرمز و لبنیات از منابع خوب پروتئین محسوب می شوند. اما به دلیل داشتن چربی می توانند روی کیسه صفرا تاثیر منفی داشته باشند. بنابراین، بهتر است افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا از غذاهای پروتئینی کم چرب مثل ماهی، مرغ، حبوبات و محصولات سویا استفاده کنند. نتایج یک مطالعه نشان داده که مصرف پروتئین های گیاهی احتمال بروز بیماری های کیسه صفرا را کاهش می دهد.

لبنیات کم چرب

کاهش میزان چربی رژیم غذایی می تواند از بروز سنگ کیسه صفرا جلوگیری کند. استفاده از شیر، ماست یا پنیر کم چرب به جای لبنیات پرچرب باعث کاهش چربی رژیم غذایی می شود. شما می توانید به جای شیر از جایگزین های آن مثل شیر سویا یا شیر بادام که با کلسیم و ویتامین D غنی شده اند، استفاده کنید.

غذاهای مضر برای سنگ کیسه صفرا کدامند؟

بعضی از غذاها به دلیل داشتن چربی زیاد ممکن است کیسه صفرا را ملتهب کرده یا باعث تشکیل سنگ در آن شوند. برای اینکه کیسه صفرای سالم تری داشته باشید، مصرف غذاهای زیر را محدود کنید:

لبنیات پرچرب

غذاهای فرآوری شده

نان و ماکارونی تهیه شده از آرد تصفیه شده و بدون سبوس

قند، شکر، نوشابه و تنقلات شیرین

نوشیدنی های الکلی

در چه شرایطی جراحی کیسه صفرا انجام می شود؟

در بیشتر موارد، سنگ کیسه صفرا باعث بروز درد نمی شود. با این حال، باید در صورت مشاهده علائم عفونت، التهاب یا انسداد مجاری صفراوی به بیمارستان مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:

- درد شدید شکم

- دردی که چند ساعت طول می کشد

- تب و لرز

- زرد شدن پوست یا چشم ها

- ادرار تیره رنگ

چنانچه علائم فوق را تجربه کنید، ممکن است پزشک جراحی و برداشتن کیسه صفرا را توصیه کند. به برداشتن کیسه صفرا از طریق جراحی، کوله سیستکتومی گفته می شود. کوله سیستکتومی لاپاراسکوپیک، رایج ترین روشی است که برای جراحی کیسه صفرا انجام می شود. طی این جراحی، برش های خیلی ریزی روی بدن ایجاد می شود تا یک لوله باریک از میان آن عبور کرده و کیسه صفرا از بدن خارج شود. کوله سیستکتومی باز از برش های بزرگتری برای برداشتن کیسه صفرا استفاده می کند. به همین دلیل، بعد از این نوع جراحی به زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارید.

اگر با جراحی کیسه صفرا از بدن شما خارج شود، معمولا طی چند روز تا چند هفته بهبود پیدا می کنید. در بیشتر موارد، جراحی از عود مجدد بیماری جلوگیری می کند. اما اگر نیاز به جراحی نداشته باشید و برای شما دارو تجویز شود، احتمال بازگشت مجدد سنگ ها وجود دارد. خوشبختانه اصلاح سبک زندگی و رعایت رژیم غذایی سالم می تواند از عود مجدد بیماری جلوگیری کند. چنودیول (chenodiol) و اورسودیول (ursodiol) داروهایی هستند که می توانند سنگ های کلسترولی را حل کنند. ممکن است به ماه ها یا سال ها زمان نیاز باشد تا سنگ ها به طور کامل حل شوند.

تغذیه بعد عمل سنگ کیسه صفرا باید چگونه باشد؟

بعد از جراحی کیسه صفرا باید حتما از دستورات پزشک در مورد اصلاح رژیم غذایی پیروی کنید. معمولا بعد از جراحی توصیه می شود که از غذاهای مایع استفاده کنید. اگر در بیمارستان بستری هستید، تیم پزشکی به شما کمک می کند که تقریبا بلافاصله بعد از جراحی کیسه صفرا غذاهای جامد را جایگزین مایعات نمایید. اگر در منزل بسر می‌ برید، باید غذاهای جامد را به تدریج وارد برنامه غذایی خود کرده و در ابتدا از مایعات شفاف و آب گوشت استفاده کنید. به تدریج که بهبود پیدا می کنید، می توانید مصرف غذاهای جامد را شروع کنید. اما اگر دچار مشکلات گوارشی مثل نفخ و اسهال می شوید، ممکن است لازم باشد از مصرف بعضی غذاها بپرهیزید. بیشتر افراد می توانند ظرف 1 ماه پس از جراحی کیسه صفرا به رژیم عادی خود بازگردند.

بعد از جراحی کیسه صفرا باید از مصرف چه غذاهایی بپرهیزید؟

توصیه می شود که تا چند هفته پس از جراحی از مصرف غذاهای پرچرب خودداری کنید. از این غذاها می توان به غذاهای سرخ شده، چیپس و سیب زمینی سرخ شده، گوشت های پرچرب، سوسیس، لبنیات پرچرب، کره، بستنی، خامه، پیتزا، انواع سس، سوپ های حاوی خامه، شکلات، روغن به ویژه روغن نارگیل و روغن پالم و پوست مرغ اشاره کرد. مصرف غذاهای تند و ادویه دار هم احتمال دارد تا مدتی پس از برداشتن کیسه صفرا باعث بروز ناراحتی های گوارشی شود.

بعضی غذاهای پرفیبر و نفاخ هم ممکن است در بروز مشکلات گوارشی نقش داشته باشند. به همین دلیل، بهتر است آن ها را به تدریج به رژیم غذایی خود بازگردانید. نان و غلات سبوس دار، مغزهای خوراکی، حبوبات، کلم بروکلی، گل کلم و کلم برگ جزء این دسته از غذاها قرار می گیرند. بعضی شواهد نشان می دهد که افزودن فیبر محلول به رژیم غذایی برای این بیماران مفید بوده و به تنظیم دستگاه گوارش کمک می کند.  جو و جو دوسر از منابع خوب فیبر محلول به شمار می روند. بهتر است افرادی که جراحی کیسه صفرا انجام داده اند از مصرف وعده های غذایی حجیم خودداری کنند. چون بدن نمی تواند مانند قبل صفرا را ذخیره کند. افزایش تعداد وعده های غذایی و کاهش حجم هر وعده باعث می شود که عمل هضم راحت تر انجام شود.

آیا پاکسازی کیسه صفرا مفید است؟

گاهی اوقات، در اینترنت و شبکه های اجتماعی خبرهای زیادی درباره درمان های جایگزین منتشر می شود. به عنوان مثال، پاکسازی کیسه صفرا به عنوان یک روشی که می تواند سنگ کیسه صفرا را درمان کند یا جایگزین جراحی کیسه صفرا شود، مطرح می گردد. دستورالعمل های مختلفی برای پاکسازی وجود دارد؛ اما بیشتر آن ها شامل مصرف مقدار زیادی آب مرکبات، نمک اپسوم و روغن زیتون می شود. این نوع تبلیغات به خصوص زمانی که بیمار با هزینه ها و دردسرهای جراحی کیسه صفرا روبرو است، وسوسه کننده به نظر می رسند. اما به اعتقاد محققان و پزشکان هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد این روش ها در از بین بردن یا تجزیه سنگ کیسه صفرا نقش داشته باشند.

افرادی که این روش ها را امتحان می کنند در داخل مدفوع خود اجسام کوچک گردی را مشاهده می کنند که تصور می شود سنگ کیسه صفرا است. اما حقیقت آن است که این اجسام از مخلوط شدن روغن زیتون با صفرا ایجاد شده اند. صفرا با روغن زیتون مخلوط شده و ماده زرد رنگی را ایجاد می کند. در اغلب موارد، سنگ واقعی توسط کیسه صفرا به بیرون رانده نمی شود. معمولا این اجسام در کف سرویس بهداشتی شناور می شوند. این در حالی است که سنگ صفراوی واقعی مثل سنگریزه سخت است.

بیماران مبتلا به سنگ کیسه صفرا باید مراقب محصولاتی که تحت عنوان درمان گیاهی سنگ کیسه صفرا وارد بازار می شوند، باشند. چون معمولا داروهای گیاهی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و سایر سازمان های مربوطه مورد بررسی قرار نمی گیرند. همیشه توصیه می شود بیماران مبتلا به سنگ کیسه صفرا قبل از مصرف هر نوع داروی گیاهی یا بدون نسخه با پزشک مشورت کنند.

چه زمانی باید برای درمان عوارض ناشی از جراحی کیسه صفرا به پزشک مراجعه کنید؟

بعد از جراحی کیسه صفرا بروز عوارض گوارشی عادی است. اما در صورت مشاهده علائم زیر باید با پزشک تماس بگیرید؛ چون در این شرایط احتمال بروز عوارض جدی تر وجود دارد:

- درد مداوم شکم که به تدریج بدتر می شود

- تهوع یا استفراغ شدید

- زرد شدن پوست و چشم ها

- عدم اجابت مزاج برای بیش از 3 روز

- ناتوانی در خروج گاز برای بیش از 3 روز

- اسهال مداوم که بعد از جراحی بیش از 3 روز طول بکشد