روده ها بخشی از دستگاه گوارش (GI) هستند که مواد مغذی را جذب می کنند. روده کوچک که از انتهای معده شروع می شود، به روده بزرگ متصل شده و روده بزرگ به سمت مقعد می رود. در این مقاله، درباره آناتومی روده‌ انسان و کارکرد آن صحبت می کنیم و در نهایت مهم ترین بیماری های روده و نحوه درمان‌ آن ها را شرح می ‌دهیم. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.

روده ها چه کاری انجام می دهند؟

روده ها در شکم قرار دارند و مواد مغذی مختلف و همچنین آب را جذب می کنند. در ادامه، با روده کوچک و روده بزرگ انسان بیشتر آشنا می شوید.

روده کوچک

روده کوچک تقریبا 20 تا 25 فوت (609 تا 762 سانتی متر) طول دارد و وجود ویژگی های زیر باعث شده که سطح و ظرفیت جذب آن به حداکثر برسد:

- چین های مخاطی (mucosal folds) یا چین های در هم پیچیده روی سطح روده

- پرز یا ویلی (villi) یا برآمدگی های ریز و انگشت مانند که دیواره داخلی روده را می پوشانند

- میکروویلی (microvilli) یا برآمدگی های بسیار کوچک و مو مانند که روی پرزها قرار دارند

غذایی که توسط معده  هضم و تجزیه می شود به روده کوچک می رود تا موا مغذی موجود در آن جذب شده و وارد جریان خون شود. اصلی ترین مواد مغذی که توسط روده جذب می شوند، عبارتند از:

پروتئین ها

لیپیدها یا چربی ها

کربوهیدرات ها

روده کوچک از سه قسمت تشکیل شده است

- دوازدهه یا دئودنوم (duodenum)، که بخش ابتدایی روده است و به معده متصل می شود.

- ژژنوم (jejunum)، که قسمت میانی روده را  تشکیل می دهد و مواد مغذی و آب را جذب می کند.

- ایلئوم (ileum)، که به روده بزرگ متصل می شود و باقیمانده  مواد غذایی هضم شده را به آن منتقل می کند.

روده کوچک از سیستم ایمنی بدن حمایت می کند و یک مطالعه قدیمی نشان داده که نقش روده کوچک در کنترل باکتری ها بسیار مهم است. با این حال، باید در این زمینه تحقیقات بیشتری انجام شود.

روده بزرگ

روده بزرگ آب و نمک را که در محصول گوارشی (باقیمانده مواد غذایی هضم شده) وجود دارد، جذب می کند و مواد زائد را به مدفوع تبدیل می کند که به سمت رکتوم (راست روده) می رود. روده بزرگ انسان از چند بخش مختلف تشکیل شده است که عبارتند از:

- سکوم (cecum):

این بخش محصول گوارشی را از روده کوچک دریافت کرده و به روده بزرگ منتقل می کند.

- آپاندیس:

یک زائده کوچک انگشت مانند است که به سکوم متصل می شود.

- کولون:

طولانی ترین بخش روده بزرگ است که آب و نمک را جذب کرده و مواد زائد مایع را به مدفوع جامد تبدیل می کند.

- رکتوم:

مدفوع را تا زمانی که از مقعد عبور کرده و از بدن خارج شود، در خود نگه می دارد.

شایع ترین بیماری های روده کدامند؟

بیماری های مختلفی وجود دارند که می توانند روده ها را درگیر کنند. به عنوان مثال، ممکن است شخص به یکی از مشکلات زیر مبتلا شود:

یبوست

یبوست یکی از شایع ترین بیماری های روده است. به طور کلی وقتی دفعات اجابت مزاج از سه بار در هفته کمتر باشد، می گوییم فرد به یبوست مبتلا شده است. اگر یبوست مزمن باشد و برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، ممکن است فعالیت های روزمره بیمار مختل شود. معمولا یبوست زمانی اتفاق می ‌افتد که مدفوع خیلی آهسته در دستگاه گوارش حرکت می ‌کند یا نمی ‌تواند به راحتی از رکتوم دفع شود و این وضعیت باعث سفت و خشک شدن آن می شود.

این مشکل گوارشی در سالمندان شایع تر از افراد جوان است و می تواند از مصرف کم فیبر یا مایعات، کم تحرکی و عدم تعادل هورمونی (بیماری هایی مانند دیابت، کم کاری تیروئید، پرکاری غده پاراتیروئید و بارداری) منجر شود. علاوه بر این، ممکن است عارضه جانبی بعضی از داروها، مثل داروهای ضد افسردگی، آرام بخش ها و داروهای کاهنده فشار خون، باشد.

پزشکان از روش های مختلفی مانند آزمایش خون، تصویربرداری با اشعه ایکس، کولونوسکوپی و... برای تشخیص علت بروز یبوست استفاده می کنند. معمولا درمان یبوست با تغییر سبک زندگی شروع می شود تا سرعت حرکت مدفوع در روده انسان افزایش یابد. افزایش مصرف فیبر (سبزیجات، میوه ها، حبوبات و غلات کامل)، نوشیدن مایعات زیاد و ورزش منظم به درمان یبوست یا پیشگیری از بروز آن کمک می کند. همچنین ممکن است فرد به مصرف مکمل های حاوی فیبر و ملین های بدون نسخه نیاز پیدا کند. اگر این روش ها موثر نباشند، پزشک مصرف دارو یا جراحی را توصیه می کند.  جراحی می تواند به درمان یبوست ناشی از انسداد روده کمک کند.

گاستروانتریت ویروسی

گاستروانتریت ویروسی که به آن آنفولانزای معده هم می گویند، از عفونت ناشی می شود و می تواند باعث گرفتگی عضلات، اسهال آبکی، حالت تهوع، استفراغ و تب شود. علائم این بیماری از چند روز تا 10 روز طول می کشد و برای درمان آن به حفظ هیدراتاسیون بدن و جایگزینی الکترولیت ها نیاز است. داروهای بدون نسخه مانند لوپرامید (loperamide) می توانند به رفع بعضی از علائم خاص مانند اسهال کمک کنند.

سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

IBS از جمله شایع ترین بیماری های روده است که با درد شکم، نفخ، تولید گاز و تغییر اجابت مزاج (اسهال یا یبوست) مشخص می شود. علت دقیق بروز IBS مشخص نیست، اما بعضی از محققان بر این باورند که تضعیف انقباضات روده که باعث کاهش سرعت حرکت غذا می شود، وجود ناهنجاری های عصبی در دستگاه گوارش و عفونت های باکتریایی یا ویروسی شدید در بروز آن نقش دارند. مصرف بعضی از غذاها مثل لبنیات، مرکبات، لوبیا، کلم و نوشیدنی های گازدار و همچنین استرس باعث تشدید علائم بیماری می شود. IBS در زنان و افراد زیر 50 سال شایع تر است و اضطراب و افسردگی احتمال ابتلا به آن را افزایش می دهد.

سندرم روده تحریک پذیر کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد و به دلیل بروز اسهال یا یبوست مزمن می تواند به هموروئید (بواسیر) منجر شود. درمان این بیماری به علائم فرد بستگی دارد، اما معمولا علائم و نشانه های خفیف را می توان با تغییر رژیم غذایی و کنترل استرس کاهش داد. اگر به IBS مبتلا هستید، از مصرف غذاهایی که باعث تشدید علائم شما می شوند بپرهیزید، غذاهای پرفیبر بخورید، مایعات کافی بنوشید، ورزش کنید و به اندازه کافی بخوابید. با این حال، گاهی اوقات لازم است پزشک برای کنترل علائم IBS دارو تجویز کند. خوشبختانه، این بیماری تاثیری روی بافت روده ندارد و خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش نمی دهد.

بیماری سلیاک

در بیماران مبتلا به سلیاک، با گذشت زمان، گلوتن موجود در بعضی غلات مثل گندم، جو و چاودار به روده کوچک آسیب می رساند و در نتیجه روده نمی تواند به خوبی مواد مغذی مختلف را جذب کند. علائم این بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است و در بزرگسالان شامل اسهال یا یبوست، خستگی، کاهش وزن، نفخ، درد شکم و حالت تهوع و در کودکان شامل اسهال مزمن یا یبوست، تورم شکم، حالت تهوع، مدفوع رنگ پریده و بدبو، نارسایی رشد، آسیب دیدگی مینای دندان، کوتاهی قد و بلوغ تاخیری می شود.

سلیاک از جمله بیماری های روده است که درمان قطعی ندارد، اما در بیشتر افراد پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن می تواند به کنترل علائم آن کمک کند. اگر روده کوچک شما به شدت آسیب دیده باشد یا به سلیاک مقاوم به درمان مبتلا باشید، پزشک برای کنترل التهاب مصرف استروئیدها را توصیه می کند. استروئیدها می توانند علائم و نشانه های شدید بیماری سلیاک را کاهش دهند.

بیماری کرون

بیماری کرون باعث التهاب مزمن دستگاه گوارش می شود و معمولا انتهای روده کوچک و محل اتصال آن به روده بزرگ را تحت تاثیر قرار می دهد. علائم و نشانه های بیماری کرون می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. معمولا این علائم به تدریج ایجاد می شوند، اما احتمال بروز ناگهانی آن ها وجود دارد. رایج ترین علائم کرون عبارتند از:

اسهال

تب

خستگی

درد شکم

خون در مدفوع

زخم دهان

کاهش اشتها

و کاهش وزن

بیماران مبتلا به کرون شدید ممکن است مشکلاتی مثل التهاب پوست، چشم، مفاصل، کبد و مجاری صفراوی، سنگ کلیه و کم خونی فقر آهن را تجربه کنند. کودکان هم ممکن است در رشد جسمی یا تکامل جنسی با مشکل مواجه شوند.

با توجه به اینکه بیماری های دیگری هم وجود دارند که می توانند باعث التهاب شوند، پزشک ممکن است بیمار را برای انجام آزمایش های بیشتر و تشخیص دقیق تر به متخصص گوارش ارجاع دهد. در حال حاضر هیچ درمان شناخته شده ای برای بیماری کرون وجود ندارد، اما می توان علائم و نشانه های آن را تا حد زیادی کاهش داد. مصرف دارو، از جمله داروهای بیولوژیک، به درمان بیماری کرون کمک می کند.

بیشتر بخوانید: محققان درباره علائم بلندمدت کرونا به سرنخ‌های جدیدی دست پیدا کردند

کولیت اولسراتیو

از سایر بیماری های روده که با التهاب مرتبط هستند، می توان به کولیت اولسراتیو اشاره کرد. این بیماری باعث التهاب و ایجاد زخم و اسکار در روده بزرگ شده و به بروز علائمی مثل تاخیر رشد در کودکان، اسهال، درد و گرفتگی شکم، درد در ناحیه رکتوم، خونریزی از مقعد، نیاز فوری به اجابت مزاج، کاهش وزن، خستگی و تب منجر می شود. علت دقیق کولیت اولسراتیو ناشناخته است، اما احتمالا سیستم ایمنی در بروز آن نقش دارد. هنگامی که سیستم ایمنی سعی می کند با یک ویروس یا باکتری مهاجم مبارزه کند، ممکن است یک پاسخ ایمنی غیرطبیعی ایجاد شود و سلول های دستگاه گوارش هم تحت تاثیر قرار بگیرند.

به نظر می رسد که وراثت در ابتلا به کولیت اولسراتیو موثر باشد. با این حال، در بیشتر بیماران سابقه خانوادگی کولیت اولسراتیو دیده نمی شود.  قبلا محققان به رژیم غذایی و استرس مشکوک بودند، اما اکنون می دانند که این عوامل ممکن است باعث تشدید بیماری شوند، اما در بروز آن نقشی ندارند. معمولا پزشکان برای کنترل علائم این بیماری داروهای مختلفی مانند آمینوسالیسیلات ها، کورتیکواستروئیدها یا سرکوب کننده های ایمنی را تجویز می کنند. اگر علائم کولیت اولسراتیو شدید باشد و به خوبی به دارو پاسخ ندهد، ممکن است پزشک جراحی را توصیه کند.

سرطان روده بزرگ

بسته به جایی که در ابتدا سلول های غیرطبیعی تشکیل می شوند، پزشک سرطان روده بزرگ را به عنوان سرطان روده، سرطان کولون یا سرطان رکتوم دسته بندی می کند. به طور کلی، سرطان کولورکتال یکی از شایع ترین انواع سرطان ها است که از روش های ‌های مختلفی برای تشخیص آن استفاده می شود، از جمله کولونوسکوپی، سی ‌تی اسکن و بیوپسی (نمونه برداری). غالبا سرطان در مراحل ابتدایی هیچ علامتی ایجاد نمی کند و به همین دلیل غربالگری و مداخله زودهنگام بسیار مهم است. علائم سرطان کولورکتال عبارتند از:

- تغییر اجابت مزاج (اسهال یا یبوست)

- وجود خون در مدفوع که گاهی اوقات باعث می شود مدفوع سیاه به نظر برسد

- خونریزی از رکتوم

- احساس پری، درد یا نفخ در شکم

- خستگی

- کاهش وزن ناخواسته

جراحی رایج ‌ترین درمان برای سرطان کولورکتال است. با این حال، درمان به اندازه و محل تومور و مرحله سرطان بستگی دارد.

چگونه می توان از بیماری های روده پیشگیری کرد؟

همه بیماری های روده قابل پیشگیری نیستند، اما راه های مختلفی برای مراقبت از سلامت روده انسان وجود دارد، از جمله:

- پیروی از یک رژیم غذایی سالم که سرشار از پروتئین، فیبر و کربوهیدرات های پیچیده است

- مصرف مایعات کافی

- کنترل استرس

- ترک سیگار و اجتناب از دود دست دوم (دود ناشی از سیگار دیگران)

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

درمان به موقع بیماری های روده از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر درد معده یا روده بیش از چند روز طول کشید و با درمان های خانگی برطرف نشد، با پزشک تماس بگیرید. همچنین، در صورت مشاهده موارد زیر بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:

- تشدید علائم بیماری هایی که می دانید به آن ها مبتلا هستید

- خستگی و از دست دادن اشتها

- مشاهده خون در مدفوع

- درد شدیدی که ساعت ها طول بکشد

کلام پایانی

حفظ سلامت روده ها بسیار مهم است و محققان همواره در تلاش هستند که راه های جدیدتر و موثرتری را برای درمان بیماری های روده بیابند. شما باید با رایج ترین بیماری های روده و علائم هشداردهنده آن ها، مثل مدفوع خونی، آشنا باشید و به محض مشاهده آن ها به پزشک مراجعه کنید. هر چقدر درمان زودتر شروع شود، شانس موفقیت بیشتر و احتمال بروز عوارض کمتر است.