کم خونی یا آنمی فقر آهن زمانی ایجاد می‌شود که بدن به مقدار کافی به ماده معدنی آهن دسترسی نداشته باشد. فقر آهن و کم خونی ناشی از آن به کاهش غیرطبیعی گلبول‌های قرمز و هموگلوبین منجر می‌شود. در این مطلب با علائم و دلایل فقر آهن و درمان آن آشنا می شوید با ما همراه باشید.

گلبول‌های قرمز خون را به عنوان یک سیستم حمل و نقل تجسم کنید که اکسیژن را به بافت‌های بدن می‌رسانند. اگرچه بسیاری از قسمت‌های بدن به ساخت گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کنند، اما بیش‌تر کارها در مغز استخوان انجام می‌شود.

مغز استخوان، بافتی نرم در مرکز استخوان‌ها است که به شکل گیری همه‌ي رده‌های سلول‌های خونی کمک می‌کند. هموگلوبین (پروتئین حامل اکسیژن) در داخل گلبول‌های قرمز خون است و به گلبول‌های قرمز خون، رنگ می‌بخشد. افراد کم خون هموگلوبین کافی ندارند. کمبود گلبول قرمز در خون، کم خونی یا آنمی نامیده می‌شود.

بدن انسان برای ساخت هموگلوبین و به دنبال آن تولید سلول‌های قرمز به آهن احتیاج دارد. اگر هموگلوبین به مقدار کافی تولید نشود بافت‌ها و اندام‌ها از دریافت اکسیژن محروم می‌مانند ونتیجه آن کاهش بازدهی و افت قابل‌توجه کیفیت زندگی فرد مبتلا به کم خونی است.

هنگامی که در آزمایش کم خونی، مقدار هموگلوبین کم‌تر از 5/13 گرم در دسی لیتر در مردان یا کم‌تر از ۱۲ گرم در دسی لیتر در زنان باشد، کم خونی تشخیص داده می شود.

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به کم خونی قرار دارند؟

بسیاری از افراد به دلیل رژیم غذایی نامناسب، بیماری‌های مزمن، بیماری‌های روده‌ای، عفونت‌ها و سایر بیماری‌ها در معرض کم خونی قرار دارند. افزایش سن، قاعدگی و بارداری و ابتلا به بیماری‌های مزمن پزشکی خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می‌دهند.

افراد مبتلا به بیماری های مزمن زیر بیشتر درخطر احتمال بروز کم خونی هستند:

- آرتریت روماتوئید یا سایر بیماری‌های خود ایمنی

- بیماری کلیوی

- بیماری کبدی

- مشکلات تیروئیدی

- بیماری التهابی روده

- سرطان ها

انواع کم خونی

کم‌ خونی انواع و اقسام مختلفی دارد که هر کدام به دلیل خاصی در بدن ایجاد می‎شوند. کم‌خونی می‌تواند موقتی و کوتاه مدت یا طولانی مدت باشد و محدوده آن از خفیف تا شدید است.جالب است بدانید که کم خونی فقر آهن متداول‌ترین نوع کم خونی در بین جمعیت جهان است. سایر انواع مختلف آنمی عبارتند از:

1. کم خونی ناشی از کمبود فولات (اسید فولیک)

فولات ویتامینی است که به طور طبیعی در برخی غذاها مانند: سبزیجات دارای برگ سبز یافت می‌شود. فولات نوعی ویتامین B است که بدن برای تولید سلول‌های جدید، از جمله سلول‌های قرمز خون سالم، به آن نیازمند است. در دوران بارداری، زنان به فولات اضافی نیاز دارند. کمبود فولات در دوران بارداری می‌تواند به طور مستقیم، انواع خاصی از نقایص هنگام تولد، مانند: ناهنجاری‌های لوله‌ی عصبی (اسپینا بیفیدا) و وزن کم هنگام تولد را به وجود آورد.

2. کم خونی آپلاستیک (آپلازی)

کم خونی اپلاستیک (Aplastic anemia) وضعیتی است که در آن تولید سلول‎های خونی کافی در مغز استخوان متوقف می‌شود. این وضعیت باعث بروز احساس خستگی در بدن شده و فرد را بیشتر در معرض ابتلا به عفونت و خونریزی های غیر کنترل شده قرار می دهد. کم‌خونی آپلاستیک می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. کم خونی آپلاستیک درمان‌های مختلفی دارد؛ از مصرف دارو تا تزریق خون یا پیوند سلولهای بنیادی که به آن پیوند مغز استخوان نیز گفته می‌شود.

3.کم خونی به دلیل کمبود ویتامین B12

بدن برای تشکیل گلبول‌های قرمز سالم به ویتامین B12، نیاز دارد. این نوع آنمی ممکن است در افرادی رخ دهد که به دلایل زیادی قادر به جذب ویتامین B12 از روده نیستند. استفاده‌ی طولانی مدت از مشروبات الکلی و بیماری‌های دستگاه گوارش و گیاهخواری از علت‌های ابتلا به این نوع کم خونی هستند.

منابع غذایی غنی از ویتامین B12 عبارتند از: گوشت، مرغ، تخم مرغ، غذای دریایی، لبنیات، لوبیا، سبزیجات دارای برگ سبز تیره مانند: اسفناج، میوه‌های خشک مانند کشمش و زردآلو، نخود فرنگی، غلات و نان.

برای تقویت جذب آهن غذاهای حاوی ویتامین C مانند: کلم بروکلی، گریپ فروت، کیوی، سبزیجات، خربزه، پرتقال، فلفل، گوجه فرنگی، توت فرنگی و نارنگی را انتخاب کنید.

4.کم خونی سیکل سل (کم‌ خونی داسی شکل)

کم خونی داسی شکل یک اختلال از مجموعه اختلال هایی است که تحت عنوان بیماری سیکل سل شناخته می‌شود. کم خونی سیکل سل یا کم خونی داسی شکل یک نوع اختلال ارثی در گلبول های قرمز خون است.

به طور معمول، گلبول قرمز دایره‌ای شکل و قابل انعطاف است به راحتی می‌تواند در عروق گردش کند. در وضعیت کم خونی داسی شکل، همانطور که از نام آن پیداست، شکل گلبول‌های قرمز خون تغییر کرده و شبیه هلال ماه یا داس می‌شود. این سلولهای سفت و سخت چسبنده در عروق خونی گیر می‌افتند که باعث کند شدن یا بلوکه شدن جریان خون و کاهش رسیدن اکسیژن به بعضی بافت ها می‌شود.

برای اغلب بیماران مبتلا به کم‌خونی داسی شکل درمانی وجود ندارد، اما داروهایی هستند که می‌توانند باعث کاهش درد شده و از بروز عوارض ناشی از این بیماری پیشگیری کنند.

5.تالاسمی

تالاسمی یک اختلال خونی ارثی است که باعث می شود بدن هموگلوبین کمتری نسبت به شرایط عادی داشته باشد. هموگلوبین عاملی است که باعث می شود گلبول های قرمز خون بتوانند اکسیژن را در سراسر بدن حمل کنند. تالاسمی باعث کم خونی و احساس ضعف و خستگی می شود.

تالاسمی در موارد خفیف نیاز به درمان خاصی ندارد ولی در موارد شدیدتر آن نیاز به انتقال خون به صورت دائمی است. بیماران مبتلا به تالاسمی با داشتن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم می توانند با احساس خستگی ناشی از  تالاسمی مقابله کنند.

6. لوسمی

یکی از بیماری هایی خون که اغلب مردم آن را با نام لوسمی می شناسند و آن را نوعی کم خونی می دانند لوسمی، سرطان سلولهای خون است. لوسمی به سرطان گلبولهای سفید خون (WBC) اشاره دارد. گلبولهای سفید خون بخش حیاتی از سیستم ایمنی بدن شما هستند. آنها بدن شما را از حمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‎‌ها و همچنین سلولهای غیرطبیعی و سایر مواد خارجی محافظت می‌کنند. در سرطان خون، گلبولهای سفید خون مانند: گلبولهای سفید طبیعی کار نمی‌کنند. آنها همچنین می‌توانند خیلی سریع تقسیم شده و در نهایت سلولهای طبیعی را از بین ببرند.

7. کم خونی فقر آهن

کم خونی ناشی از فقر آهن نوع شایعی از کم خونی است. همانطور که از نام آن پیداست، کم خونی فقر آهن به دلیل کمبود آهن کافی ایجاد می‌شود. بدون آهن کافی، هموگلوبین کافی در گلبول‌های قرمز خون تولید نمی‌شود و در نتیجه، کم خونی فقر آهن باعث ایجاد علائمی مانند: خستگی، سردرد، سرگیجه، تنگی نفس، ضعف، رنگ پریدگی پوست، درد قفسه‌ي سینه، ضربان قلب سریع، سبکی سر، سرد بودن دست و پا، التهاب یا درد زبان، شکنندگی ناخن‌ها، هوس غیرمعمول برای خوردن مواد غیر مغذی مانند: یخ، خاک یا نشاسته و کاهش اشتها به ویژه در نوزادان و کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن می شود.

اگر سطح کافی آهن از طریق رژیم غذایی دریافت نشود، کم خونی فقر آهن با استفاده از مکمل آهن قابل درمان است. طبق نظر موسسه‌ی ملی بهداشت، میزان آهن توصیه شده برای بزرگسالان ۱۹ تا ۵۰ سال به صورت زیر است:

- مردان: ۸ میلی گرم در روز

- خانم‌ها: ۱۸ میلی گرم در روز

- دوران بارداری: ۲۷ میلی گرم در روز

- هنگام شیردهی: ۹ میلی گرم در روز

- مردان و زنان بالای ۵۰ سال روزانه فقط به ۸ میلی گرم آهن نیاز دارند.

8.کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین ث

این کم‌خونی به دلیل کاهش مصرف مواد غذایی غنی و یا اختلال در جذب رخ می‌دهد. به عنوان مثال: سیگار کشیدن توانایی جذب ویتامین ث در بدن را کاهش می دهد.

بعضی بیماریهای مزمن خاص مانند: سرطان و نارسایی مزمن کلیوی نیز ریسک ابتلا به کمبود ویتامین ث را به دلیل ایجاد اختلال در جذب این ویتامین بالا می‌برد.

علائم کم خونی

اگر آنمی خفیف باشد یا به آرامی و به تدریج ایجاد شده باشد، ممکن است فرد هیچ علامتی نداشته باشد. علائمی که ممکن است در مراحل اولیه‌ی آنمی رخ دهد شامل موارد زیر هستند:

- احساس ضعف یا خستگی بیش‌تر از حد معمول

- سردرد و سرگیجه

- خستگی و ضعف همراه با ورزش

- اختلال در تمرکز یا فکر کردن

- تحریک پذیری

- از دست دادن اشتها

- بی حسی و سوزن سوزن شدن و سرد شدن دست و پا

- تپش قلب

اگر آنمی بدتر شود، علائم آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

- ایجاد رنگ آبی در سفیدی چشم

- شکنندگی ناخن‌ها

- زخم های دهانی

- تمایل به خوردن یخ یا سایر چیزهای غیر خوراکی (سندرم پیکا)

- احساس سبکی سر هنگام ایستادن

- عدم تحمل سرما و لرز

- تنگی نفس با فعالیت خفیف یا حتی در حالت استراحت

- زخم یا التهاب در زبان

- از دست دادن میل جنسی در مردان

- خونریزی غیر عادی در زمان قاعدگی در زنان

کم خونی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص آنمی با بررسی سابقه‌ی بیماری‌های فرد، سابقه‌ي خانوادگی و معاینه‌ی فیزیکی انجام می شود:

۱: معاینه‌ی فیزیکی

پزشک با انجام معاینه‌ی فیزیکی به دنبال یافتن شواهدی برای آنمی است و ممکن است موارد زیر را پیدا کند:

- تب خفیف

- سوفل قلبی

- فشار خون پایین به ویژه هنگام ایستادن

- پوست رنگ پریده

- ضربان قلب سریع و افزایش یافته

- برخی از انواع آنمی ممکن است در معاینه‌ی فیزیکی یافته‌های دیگری ایجاد کنند.

۲: تست‌های تشخیصی

تست‌های آزمایشگاهی اغلب برای کمک به پزشکان در یافتن علت آنمی استفاده می‌شوند. آزمایشات تشخیصی شامل:

شمارش کامل خون:

(CBC) آزمایش خون CBC، تعداد و اندازه‌ی گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد. همچنین این آزمایش نشان می‌دهد که آیا سطح سایر سلول‌های خونی مانند: گلبول‌های سفید و پلاکت طبیعی است یا خیر؟

سطح آهن سرم:

این آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا آنمی به علت فقر آهن است؟

سطح فریتین:

این آزمایش خون ذخایر آهن را تجزیه و تحلیل می‌کند.

سطح ویتامین:

B12 این آزمایش خون، سطح ویتامین B12 را نشان می‌دهد و به پزشک کمک می‌کند تا سطوح پایین این ویتامین را تشخیص دهد.

سطح هموگلوبین:

سطح هموگلوبین کم‌تر از حد طبیعی نشان دهنده‌ی آنمی است.

سطح اسید فولیک:

این آزمایش خون نشان می‌دهد که سطح فولات سرم چقدر است.

اندازه و رنگ گلبول‌های قرمز یا هماتوکریت: در کم خونی فقر آهن، سلول‌های قرمز خون کوچک‌تر و کم رنگ‌تر از حد نرمال هستند.

آزمایش مدفوع برای بررسی خون پنهان: این آزمایش، وجود خون در نمونه‌ی مدفوع را تشخیص می‌دهد. مثبت بودن آزمایش، به این معنی است که در جایی از دستگاه گوارش، از دهان تا راست روده، خونریزی وجود دارد. مشکلاتی مانند: زخم معده، کولیت اولسراتیو و سرطان روده‌ی بزرگ می‌تواند باعث ایجاد خون در مدفوع شود.

۳: آزمایشات تکمیلی

برای یافتن بیماری‌های زمینه‌ای پزشکی که می‌توانند باعث آنمی شوند، آزمایشات دیگری نیز ممکن است انجام شود. بر اساس نتایج آزمایشاتی که در بالا ذکر شد، پزشکان ممکن است آزمایشات اضافی را درخواست دهند مانند:

- آندوسکوپی برای بررسی خونریزی دستگاه گوارش فوقانی و زخم یا معده

- کولونوسکوپی برای بررسی خونریزی از دستگاه گوارش فوقانی

- سونوگرافی برای بررسی علت خونریزی قاعدگی بیش از حد و وجود فیبروم رحم در زنان

- سی تی اسکن از شکم

- تنقیه‌ی باریم

- اشعه‌ی ایکس از قفسه‌ی سینه

عوارض کم خونی

کم خونی از خفیف و موقت تا مزمن، شدید یا تهدید کننده زندگی متغیر است. اگر کم خونی مزمن دارید، ممکن است همیشه خسته باشید و انرژی لازم برای انجام زندگی روزمره خود را نداشته باشید. افراد بالای 60 سال ممکن است عوارض کم خونی را بیشتر از افراد جوان احساس کنند، اما کم خونی می‌تواند کیفیت زندگی را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد.

اشکال مزمن یا ارثی کم خونی می‌تواند اثرات متفاوتی داشته باشد. کم خونی داسی شکل می‌تواند باعث ایجاد دوره‌هایی از درد شود که قابل درمان هستند اما ممکن است ناتوان کننده باشند.

درمان کم خونی

برای درمان آنمی باید به دنبال علت زمینه‌ای آن باشیم. درمان آنمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

- مصرف مکمل‌های آهن، ویتامین B12، اسید فولیک یا سایر ویتامین‌ها و مواد معدنی

- رژیم غذایی سالم ( مصرف مواد غذایی شامل: گوشت، مرغ، تخت مرغ، غذاهای دریایی، سبزیجات، لبنیات )

- انتقال خون

- کورتیکواستروئیدها یا سایر داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند

- اریتروپویتین (دارویی است که به مغز استخوان کمک می‌کند تا سلول‌های خونی بیش‌تری تولید کند)

درمان بسیاری از انواع کم خونی می‌تواند نشاط و انرژی را برای انجام کارهای روزمره به شما بازگرداند. اگر شرایط زمینه ای دارید که باعث کم خونی می شود، درمان ممکن است به رفع علائم دیگر نیز کمک کند.