آیا با انواع مزاج آشنایی دارید؟ علم شناخت مزاج‌، علم بسیار وسیع، پیچیده و گسترده ای است که با شناخت مزاج خود می ‌توانیم از مصرف مواد غذایی ای که برای ما مشکل ایجاد می کنند، دوری کنیم و بالعکس، غذاهایی که برای ما مفید اند و به ذخیره‌ سازی بیشتر انرژی کمک می ‌کنند را بشناسیم. کاربرد های بسیار زیادی برای تشخیص مشخصات فیزیکی و روحی هر فرد دارد و در تشخیص بیماری‌ های مختلف و درمان آن‌ ها بسیار مفید می باشد. هر غذایی که می‌خوریم، تأثیرات مهمی بر تمامی اعضای بدن ما می‌گذارد. بین تمامی شاخص های سبک زندگی، رژیم غذایی به مراتب تاثیرگذار ترین و ساده‌ ترین فاکتوری است که می‌ تواند به طور کامل تحت کنترل شما باشد. این علم با ارزش نیازمند شناخت ویژگی‌های جسمی و روحی خودمان، مزاج مواد غذایی، مزاج گیاهان دارویی و… می باشد؛ تا امکان تعیین نوع رژیم غذایی، ورزش و سبک زندگی (Lifestyle)، شیوۀ پیشگیری و درمان بیماری‌ها و… به‌ طور درستی فراهم شود و درنهایت شما به زندگی سرشار از سلامتی و نشاط برسید.

از نقطه نظر متخصصان، یکی از مسائل حیطه سلامت و درمان در ایران، آگاه نبودن بسیاری از افراد، از مزاج درستشان است؛ این مسئله سبب شده بسیاری، رژیم غذایی و سبک زندگی خلاف با مزاجشان داشته باشند و در نهایت، با خطر مبتلا شدن به بیماری ‌های گوناگون و سایر معضلات روبرو شوند. در این مقاله مطلب، تلاش بر این است به طور کامل با این مقوله، آشنایی پیدا کنید.

انواع مزاج

از لحاظ لغوی مزاج به معنای «با هم ترکیب شدن» است، در حالت کلی، دو نوع مزاج داریم که در مفهوم با یکدیگر متفاوت هستند:

- مزاج ذاتی

- مزاج ناشی از بیماری

در این علم سنتی، همه ی مواد غذایی با در نظر گرفتن اینکه گرم، سرد، تر یا خشک اند، دسته ‌بندی می‌ شوند. این دسته ‌بندی غذاها، به مزاج‌ های گوناگون و تأثیراتی که هر یک از این مزاج‌ ها بر روی خلق و خو و شرایط  فیزیکی فرد می‌ گذارد، ارتباط دارد. مثلا شیر، گرم و تر است. مرغ، گرم و خشک است. اگر مواد غذایی که منطبق بر مزاج شخص است، بیش از اندازه مصرف شوند، برای مثال مزاج فرد سرد است و بیشتر، مواد سرد مصرف کند می ‌تواند بر سلامت شخص تأثیر منفی بگذارد و بالعکس.

هر آنچه که در اطراف خود می ‌بینیم، آدم ها، حیوانات، ارگان‌ ها و اعضای بدن، حتی گیاهان، سنگ‌ ها و غیره دارای مزاج هستند. درست همانگونه که هر ماده غذایی یک مزاج مشخص دارد، ادویه‌ جات هم با توجه به نوع آن می ‌توانند مزاج متفاوتی داشته باشند که در زیر به توضیح آن ها پرداخته ایم:

مزاج گرم و خشک

در مورد افرادی که در این گروه قرار دارند باید گفت، افراد این گروه، دارای پوست خشک، موهایی زبر، کم ‌پشت و چشمانی درشت اند. به لحاظ اسکلت بدنی، مفاصل درشت و محکمی دارند. افراد با مزاج گرم و خشک افرادی زیرک، سخاوتمند، رک گو، عاطفی، با حافظه قوی و اشتهای خوبند. این افراد زود عصبانی شده و از این شاخه به آن شاخه می‌پرند. آن‌ها از نظر فعالیت فیزیکی بسیار فعال و از نظر فعالیت‌های ذهنی بسیار دقیق و منظم هستند. این افراد شرایط گرم و خشک را تحمل نمی‌کنند و 5 تا 6 ساعت خواب روزانه برای آن‌ها کافی است. این افراد با این مزاج باید در روز، سه وعده غذا با حجم متوسط مصرف کنند.

مزاج گرم و تر

افراد این گروه، شخصیتی شوخ طبع، خیالباف، قانع کننده، دوستانه، دارای انعطاف، بذله‌ گو، ، عاطفی، شاد، جسورانه، هیجان زده و نگران دارند. همچنین حافظه و استقامت فیزیکی خوبی دارند و از نظر فعالیت بدنی فعال هستند. افراد دارای این نوع مزاج بدنی گرم و رنگ پوست آن‌ ها به رنگ صورتی یا قرمز نزدیک است و استخوان ‌بندی درشت و عضلانی، پوست نرم و متعادل هستند. دارای موهای ضخیم، پرپشت و چرب هستند و مویرگ‌ های آن ‌ها برجسته به نظر می رسد. همچنین بدی تنومند و پرگوشت دارند. افراد با مزاج گرم و تر، تحمل شرایط گرم و مرطوب را نداشته و خواب آن ‌ها عمیق است. خانم‌ ها با این مزاج، قاعدگی‌ های دردناکی را تجربه می‌کنند. این افراد با این مزاج باید در روز، دو وعده غذا با حجم متوسط یا بزرگ مصرف کنند.

مزاج سرد و تر

شخصیت درونی افراد این گروه آرام بوده و همچنین شنونده‌ های بسیار خوبی اند. از نظر احساسی، ترسو و خجالتی اند ولی اعتماد به نفس بالایی دارند. اشتهای آن‌ ها ثابت و معمولی است، می‌ توانند وعده ‌های غذایی خود را به راحتی حذف کنند و احساس تشنگی کمی می ‌کنند. از نظر فیزیکی استقامت ندارند و فعالیت ذهنی آن‌ها آهسته است. افراد با مزاج سرد و تر از نظر استخوان ‌بندی درشت و چاق بوده و استعداد اضافه وزن دارند. استخوان‌ بندی آن ‌ها به درشتی افراد با مزاج گرم و تر نیست، بلکه ویژگی اصلی آن‌ ها افزایش توده چربی بدن و چاقی است. افراد با این مزاج دارای پوست سرد، مرطوب و نرم هستند، رنگ پوست آن‌ها روشن است و موهایی نازک، روشن و چرب، چشم‌ هایی درشت و تن صدای پایینی دارند. افراد با این مزاج، شرایط مرطوب و سرد را نمی ‌توانند تحمل کنند، کم عرق می‌ کنند، خواب آن ‌ها سنگین بوده و ۸ ساعت یا ساعات بیشتری برای خوابیدن در روز احتیاج دارند. افراد با این مزاج می‌توانند در روز، دو وعده غذا با حجم متوسط مصرف کنند.

مزاج سرد و خشک

افراد این دسته، افرادی مسئولیت پذیر و مدیر با تفکر هنری، تحلیل ‌گر و متفکر و کمال‌ گرا اند. ترسو و مضطرب بوده و حافظه کوتاه مدت خوبی دارند. اشتهای آن‌ها متغیر است. از نظر فعالیت ‌های فیزیکی با ‌ثبات، مرتب، منظم و فعال هستند. افراد این گروه، بدن استخوانی و باریک اندام، با مفاصل کوچک و لاغر دارند. افراد با این مزاج دارای پوست سرد، خشک و بافت زبر هستند. موهایی نازک، زبر، تیره و خشک، چشم‌ هایی کوچک و صدایی ملایم دارند اما سریع حرف می‌ زنند. از نظر روحی حالت بی‌ قراری دارند و حساس و شکننده اند. افراد با این مزاج دارای قدرت تصور بالایی هستند و شرایط سرد و خشک را نمی‌توانند تحمل کنند. زیاد عرق نمی‌کنند و تمایل به بی‌خوابی دارند. زنان با این مزاج، در طول دوره قاعدگی افسردگی را تجربه می‌کنند. افراد با این مزاج باید در روز، سه وعده غذا با حجم کم یا متوسط مصرف کنند.

اخلاط چهارگانه چیست؟

تعداد کثیری از پزشکان و طبیبان قدیمی، مایعات گوناگونی را که از بدن بیرون می‌ آمد مورد بررسی قرار دادند. طبیبان با مطالعه و تحقیق ب روی این مایعات توانستند به اطلاعاتی در مورد این مایعات و نقش آن ‌ها در بیماری‌ها دست پیدا کنند. بنا به گفته طبیبان قدیم در دوران باستان خلط  قدرت این را دارد که کنترل مزاج، شخصیت و سلامتی هر فرد را در دست بگیرد. فرضیه اخلاط چهارگانه در یونان باستان، یعنی حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح، شهرت داشته است. این فرضیه که توسط بقراط توسعه یافته، از کارهای پزشکی ارسطو نشأت می‌گیرد. بعداً یک فیلسوف رومی به نام گالن به کارهای بقراط پیوست. در حالی که بقراط روی جنبه‌های سلامتی و بیماری مربوط به اخلاط چهارگانه کار می‌کرد، گالن ارتباط میان مزاج و شخصیت با تعادل اخلاط چهارگانه را بررسی می‌کرد. معرفی اخلاط چهارگانه یک پیشرفت مهم در علم پزشکی محسوب می‌شد.

در برهه ای از زمان، دانشمندان  یونانی تلاش داشتند برای وقایع اطراف خود دلایلی طبیعی بیابند و تفکرات فرامادی مثل دخالت ارواح و سرزنش الهی را کنار بزنند. این تلاش‌ ها به علم پزشکی نیز راه یافت. یونانیان بر این باور بودند که همه چیز از چهار عنصر هوا، آب، آتش و زمین تشکیل شده است. این عناصر با چهار فصل در ارتباط بودند. تئوری اخلاط چهارگانه یک قدم بزرگ در علم پزشکی بود. زیرا پزشکان را تشویق می‌کرد که به دنبال دلایل طبیعی برای بیماری‌ها بگردند و برای آن‌ها درمان‌های طبیعی تجویز کنند. برای مثال اگر کسی تب داشته باشد، یعنی خون در بدن او زیاد است. در این صورت برای درمان بیمار باید خون اضافه خارج شود.

بهره بردن از اخلاط چهارگانه پزشکان را به جهت یافتن نوع بیماری ‌ها بسیاری کمک کرد و آن ها به راحتی برای درمان بیماری می توانستند علائم آن بیماری را پیدا کنند. این اولین باری بود که برای تشخیص بیماری، مشاهدات بالینی از بیمار صورت می‌ گرفت. دانشمندان ایرانی و مسلمان این آموزه‌ های یونانیان را به زبان‌ های فارسی و عربی ترجمه کردند. پزشکان مسلمان با بهره‌ مندی از این متون غنی، به رفع نواقص آن پرداختند. به‌ شیوه ای که بعد از گذشت چند سال، با توجه به توسعه روزافزون طب سنتی در کشورهای مسلمان، این طب دوباره به اروپا رسید و با گسترش پزشکی مدرن همراستا شد. پزشکان یونان به علاوه ی بقراط عقیده شان این بود که تعادل اخلاط چهارگانه در فصل مخصوص به آن‌ها، بیشتر تحت تأثیر قرار می ‌گیرد.

رابطه ی بین مزاج و متابولیسم بدن

مطابق گفته های یکی از صاحب نظران در حیطه طب سنتی، پایه و اساس فعالیت‌ های حیاتی موجودات زنده بر عوض شدن ترکیبات شیمیایی پروتوپالسم استوار است و تقریبا همه ی فعل‌ و انفعالاتی که برای انجام این امر در داخل سلول‌ ها اتفاق می افتد، اگزوترمیک بوده و با تولید حرارت همراه می ‌باشد. پس هرقدر فعالیت حیاتی یک فرد بیشتر باشد تولید حرارت در بدنش بیشتر و هرقدر فعالیت کمتر باشد، میزان حرارتی که تولید می‌کند، کمتر خواهد بود.

به دو عامل باید درباره ی حرارت بدن انسان و حیوانات توجه کرد: 1- مقدار حرارتی است که بدن تولید می‌کند و آن را برحسب کالری اندازه‌ گیری می‌کنند، 2- شدت حرارتی است که به «درجه حرارت» معروف است. در انسان و حیوانات خون گرم مانند پستانداران و طیور درجه حرارت بدن ثابت بوده و تغییرات حرارت خارجی تأثیری در درجه حرارت بدن آن ‌ها ندارد. هرگاه درجه حرارت محیط بالا یا پایین برود عوامل تنظیم‌ کننده ‌ای در بدنشان وجود دارد که حرارت آن‌ها را همیشه ثابت نگاه می‌دارد. بااین‌حال، درجه حرارت بدن حیوانات خونگرم در شرایط گوناگون کاملاً ثابت نمانده و با بعضی عوامل گرم ‌کننده قدری بالا رفته و تحت تأثیر بعضی عوامل سرد کننده کمی پایین می ‌آید.

عضوی که در تولید حرارت کلی بدن و افزایش و کاهش درجه حرارت مرکزی دخالت دارند غدد مترشحه  داخلی ی باشند. این دخالت یا مستقیم یا غیرمستقیم، یعنی هورمون‌ ها بر مراکز عصبی منظم کننده حرارت بدن اثر می‌ گذارند و از راه دخالت در متابولیسم‌ های مختلف و انقباضات عضلانی انجام می‌ گیرد. فعالیت بعضی از غدد مترشحه داخلی مخصوصاً غدد تیروئید، هیپوفیز و فوق کلیه، باعث احتراق مواد غذایی و به‌عبارت ‌دیگر سرعت اکسیداسیون‌ های سلولی و درنتیجه افزایش حرارت کلی بدن شده و به‌این‌ترتیب درجه حرارت بدن بالا می ‌رود و کم‌ کاری آن بالعکس موجب کندی احتراقات و نقصان تولید حرارت کلی و کاهش درجه حرارت می‌شود.

به کمک بررسی مقدار متابولیسم پایه، اندازه‌ گیری این انرژی ایجاد شده صورت می پذیرد. حال در صورتی که مزاجی دارای متابولیسم پایه بالاتر از طبیعی داشته باشید آن را «گرم مزاج» و اگر فردی دارای متابولیسم پایه پایین باشید، «سرد مزاج» و حد وسط آن را «مزاج معتدل» گویند. هر دارو، غذا، عامل بیرونی و نیز هر واکنش که باعث بالا رفتن کار غده تیروئید باشد، آن را گرم و اگر باعث پایین آمدن کار غده تیروئید باشد، آن را سرد گویند. مزاجی را رطوبتی یا «مزاج تر» نامند که مقدار زیادی آب در سلول ‌های بدن فرد جمع شده باشد و به‌ اصطلاح رطوبت بر مزاج غلبه کرده باشد. اگر مقدار زیادی مواد کانی و املاح جمع شده باشد، آن را «مزاج خشک» گویند.

ویژگی های ظاهری افراد با مزاج های مختلف

از نقطه نظر نوع مزاج افراد به چهار گروه طبقه بندی می شوند: 1) افراد با مزاج صفراوی 2) افراد با مزاج سوداوی 3) افراد با مزاج بلغمی 4) افراد با مزاج دموی

صفراوی ها

افرادی در این گروه قرار می گیرند که صفرا زياد توليد می كنند، معمولا سردرد دارند، چشمانشان سياهی می رود و زردی چشم برای آن ها معمولا زرد است. سوزش جگر زير دنده راست آنها خيلي گرم است و حداقل دو درجه تب دارند و لب هاي آن ها دچارخشكی بوده پوست سرشان ترك خورده و مي سوزد و بعنوان شوره و حتي ريشه مژه و دور پلك سوخته و پوسته پوسته می شود، پوست زبری دارند، رنگ ادرار زرد تيره است، ابروهایشان ميريزد و علاقه زياد به آب يخ و يخ به علاوه تند خو بهانه گيرند موها تكه تكه ميريزد.

سوداوي

این گروه زیاد فكر می کنند بدون آن كه بداند از دیگر مشخصه هایشان لاغري، بي نشاطي، يبوست شديد هفته اي يك بار و مدفوع سیاه و سوزش هنگام دفع ادرار است.این افراد طعم دهانشان شور است، بوي عفونت دهان دارند و كابوس مي بيند و دچار افسردگي و خستگي و خود خوري اند.

بلغمي

این افراد كسل و خواب آلود اند، آب از دهان شان در خواب جاری می شود دچار تپش قلب اند هنگامی که از خواب بيدار مي شود، از دیگر ویژگی هایشان رقيق بودن آب بيني، ترشح بيني، سرفه زياد، فراموشي و دفع ادرار زياد همراه با فشار ضعف مثانه است. زیر چشم هایشان پف كرده پوست شل و ول و سفيد و آبكي دارند، پوست مقطعي سفيد مي شود (برص) و موها زود سفيد مي شود.

دموی

به طور خلاصه در این افراد معمولا زبان قرمز مي شود، آب دهان کش می آید، و بدن دچار خارش و دمل و جوش ريز بيشتر در گردن بين كتف شده از لثه خون مي آيد و مضطرب ميشود.