بدن از مواد شیمیایی خاصی به نام هورمون برای حفظ تعادل و تنظیم عملکردهای مختلف خود استفاده می کند. درست بالای هر یک از کلیه های شما غدد کوچکی وجود دارد که به آن غدد فوق کلیه (غدد آدرنال) گفته می شود. اگر این غدد نتواند به اندازه کافی هورمون تولید کنند، دچار بیماری آدیسون می شوید. غدد فوق کلیه 2 هورمون مهم به نام های کورتیزول و آلدوسترون ترشح می کنند. معمولا در مبتلایان به بیماری آدیسون کمبود هورمون کورتیزول مشاهده می شود. اما گاهی اوقات، ممکن است این بیماران به کمبود هورمون آلدوسترون هم مبتلا شوند.

آدیسون، یک بیماری نادر است که از هر 100 هزار نفر 1 نفر به آن مبتلا می شود. این بیماری می تواند زنان و مردان و تمام گروه های سنی را درگیر کند. افراد مبتلا به بیماری آدیسون تا زمانی که داروهای خود را مصرف می کنند، می توانند زندگی عادی داشته باشند. اگر می خواهید بدانید بیماری آدیسون چیست و چگونه درمان می شود، این مطلب را تا انتها دنبال کنید.

آشنایی با غدد فوق کلیه

غدد فوق کلیه از 2 بخش تشکیل شده اند. قسمت داخلی (مدولا) هورمون هایی شبیه آدرنالین تولید می کند. اما لایه بیرونی (قشر) هورمون هایی به نام کورتیکواستروئید می سازد. کورتیکواستروئیدها عبارتند از:

گلوکوکورتیکوئیدها: این هورمون ها که شامل کورتیزول می شوند، در تبدیل غذا به انرژی موثر بوده، در واکنش های التهابی نقش داشته و به بدن در پاسخ دهی به استرس کمک می کنند.

مینرالوکورتیکوئیدها: این هورمون ها که شامل آلدوسترون می شوند، تعادل سدیم و پتاسیم بدن را حفظ می کنند تا فشار خون شما در محدوده طبیعی باقی بماند.

آندروژن ها: در مردان و زنان، این هورمون های جنسی مردانه در مقادیر کم توسط غدد فوق کلیه تولید می شوند. آندروژن ها در مردان به تکامل جنسی کمک کرده و در هر 2 جنس روی توده عضلانی و میل جنسی تاثیر دارند.

علائم بیماری آدیسون

معمولا تشخیص بیماری آدیسون دشوار است. چون علائم اولیه آن با بسیاری از بیماری ها مشابه است. علائم اولیه بیماری آدیسون می تواند شامل موارد زیر باشد:

- خستگی شدید و کمبود انرژی

- کاهش اشتها و کاهش وزن ناخواسته

- سرگیجه در حالت ایستاده

- فشارخون پایین

- تمایل به مصرف غذاهای شور

- ضعف و گرفتگی عضلات

- درد شکم

- خواب آلودگی یا خستگی غیر طبیعی (بی حالی)

- نوسانات خلقی و افسردگی خفیف

- تکرر ادرار

- افزایش تشنگی

- اختلال تمرکز

- سردرد

بعضی از زنان مبتلا به بیماری آدیسون ممکن است پریودهای نامنظم داشته یا دچار آمنوره (قطع قاعدگی) شوند. همچنین احتمال دارد موهای ناحیه تناسلی و موهای زیر بغل خود را از دست بدهند. بیماری آدیسون در کودکان باعث تاخیر در بلوغ می شود. بعضی از افراد مبتلا به بیماری آدیسون ممکن است به ویژه هنگام تغییر وضعیت از حالت نشسته یا خوابیده به حالت ایستاده، دچار افت فشارخون وضعیتی (کاهش ناگهانی فشارخون) شوند. این موضوع می تواند باعث غش کردن بیمار شود.

هایپرپیگمانتاسیون (تیره شدن بخش هایی از پوست یا ناخن) از سایر علائم رایج بیماری آدیسون محسوب می شود. معمولا هایپرپیگمانتاسیون ناشی از بیماری آدیسون در چین های کف دست، زانو و مچ پا مشاهده می شود. بعضی از افراد مبتلا به بیماری آدیسون دچار افت قند خون (هیپوگلیسمی) می شوند. این مشکل می تواند به علائمی مانند اختلال تمرکز، گیجی، اضطراب و حتی بیهوشی (به ویژه در کودکان) منجر شود. اگر علائم بیماری آدیسون را مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید تا علت دقیق بروز آن‌ها مشخص و درمان مناسب شروع شود.

بحران آدرنال

اگر میزان هورمون های تولید شده توسط غده فوق کلیه خیلی کم شود، یک وضعیت خطرناک ایجاد می شود که به آن بحران آدرنال می گویند. این بیماری می تواند در اثر استرس شدید جسمی مانند عمل جراحی یا ابتلا به سایر بیماری ها (به عنوان مثال عفونت) رخ دهد. در طول بحران آدرنال، علائم بیماری آدیسون به سرعت ظاهر شده و شدید هستند. ممکن است قبل از بحران آدرنال هیچ علامتی نداشته باشید یا علائم اولیه بیماری آدیسون را تجربه کرده باشید. رایج ترین علائم بحران آدرنال عبارتند از:

- کم آبی شدید بدن

- پوست رنگ پریده و سرد

- تعریق

- تنفس سریع

- سرگیجه

- فشار خون پایین

- استفراغ شدید و اسهال

- درد شکم یا درد پهلو

- خستگی و ضعف شدید عضلانی

- سردرد

- خواب آلودگی شدید یا از دست دادن هوشیاری

بحران آدرنال یک فوریت پزشکی است که در صورت عدم درمان ممکن است کشنده باشد. اگر بحران آدرنال درمان نشود، می تواند منجر به کما و مرگ شود. در صورت تاخیر در درمان، این احتمال وجود دارد که مغز اکسیژن کافی دریافت نکند. این موضوع باعث ناتوانی دائمی بیمار می شود.

علل ابتلا به بیماری آدیسون

بیماری آدیسون زمانی ایجاد می شود که لایه بیرونی غدد فوق کلیه (قشر آدرنال) آسیب دیده و میزان هورمون های تولید شده آن کاهش پیدا کند. دلایل زیر می توانند در ابتلا به بیماری آدیسون نقش داشته باشند:

مشکلات سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی بدن از شما در برابر انواع عفونت ها و بیماری ها محافظت می کند. هنگامی که بیمار می ‌شوید، سیستم ایمنی بدن مقداری آنتی بادی تولید می کند تا عامل بیماری زا را از بین ببرد. آنتی بادی، نوع خاصی از پروتئین است که باعث تخریب سموم و عوامل بیماری زا می‌ شود. اگر سیستم ایمنی با مشکل مواجه شود، ممکن است به اشتباه به بافت ها و اندام های سالم بدن حمله کند. به این شرایط بیماری اتوایمیون (بیماری خود ایمنی) گفته می شود. علت دقیق ابتلا به بیماری های خود ایمنی مشخص نیست.

چنانچه سیستم ایمنی بدن به غدد فوق کلیه حمله کرده و به قشر آدرنال آسیب جدی وارد کند، بیماری آدیسون ایجاد می شود. اگر 90 درصد قشر آدرنال تخریب شود، غدد فوق کلیه نمی توانند به اندازه کافی هورمون کورتیزول و آلدوسترون تولید کنند. به محض اینکه میزان این هورمون ها در بدن شروع به کم شدن نماید، علائم بیماری آدیسون ظاهر می شود.

ژنتیک

تحقیقات نشان داده است که بعضی از افراد با ژن های خاص بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات خود ایمنی قرار دارند. هنوز مشخص نیست که این ژن ها چه نقشی در ابتلا به بیماری آدیسون و بیماری های مشابه دارند. اما اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان به بیماری های خود ایمنی زیر مبتلا باشید، بیش از دیگران در معرض ابتلا به بیماری آدیسون قرار دارید:

ویتیلیگو یا برص (یک بیماری مزمن که باعث ایجاد لکه های سفید رنگ روی پوست می شود.)

دیابت نوع 1 (یک بیماری مزمن که از عدم تولید انسولین در بدن ناشی شده و باعث افزایش قند خون می شود.)

کم کاری غده تیروئید (کاهش هورمون های تیروئید)

سایر علل ابتلا به بیماری آدیسون

سل (TB)، یکی از شایع ترین علل ابتلا به بیماری آدیسون محسوب می شود. سل، یک عفونت باکتریایی است که بیشتر ریه ها را درگیر می کند؛ اما می تواند سایر قسمت های بدن را هم تحت تاثیر قرار دهد. اگر این بیماری به غدد فوق کلیه شما آسیب وارد کند، ممکن است باعث بیماری آدیسون شود. سایر علل احتمالی بیماری آدیسون عبارتند از:

عفونت ها: مانند عفونت های مرتبط با ایدز یا عفونت های قارچی

خونریزی: خونریزی شدید در داخل غدد فوق کلیه که گاهی اوقات با مننژیت یا سایر عفونت های شدید همراه است.

سرطان: هنگامی که سلول های سرطانی سایر اندام های بدن به غدد فوق کلیه سرایت می کنند (متاستاز).

آمیلوئیدوز: در این بیماری، آمیلوئید (پروتئینی که توسط سلول های مغز استخوان تولید می شود) در غدد فوق کلیه انباشته شده و به آن آسیب وارد می کند.

آدرنالکتومی یا برداشتن هر دو غده فوق کلیه به کمک جراحی (برای درمان تومور)

آدرنولکودیستروفی: یک بیماری ارثی نادر که روی غدد فوق کلیه و سلول های عصبی مغز تأثیر داشته و بیشتر در پسران جوان مشاهده می شود.

بعضی روش ها که برای درمان بیماری کوشینگ (افزایش بیش از حد هورمون کورتیزول) بکار می روند.

نارسایی ثانویه آدرنال

غده هیپوفیز که در زیر مغز قرار دارد، هورمون هایی ترشح می کند که باعث تحریک غدد فوق کلیه می شوند. بنابراین، آسیب این غده می تواند باعث کاهش هورمون های غده آدرنال شود که به این وضعیت نارسایی ثانویه آدرنال می گویند. نارسایی ثانویه آدرنال زمانی رخ می دهد که غده هیپوفیز به دلایل مختلف از جمله وجود تومور آسیب می بیند.

تشخیص بیماری آدیسون

ابتدا پزشک علائم شما و سابقه پزشکی تان را بررسی می کند. سپس درباره سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری های خود ایمنی از شما سوالاتی می پرسد. همچنین پوست شما را از نظر وجود هرگونه تغییر رنگ (هایپرپیگمانتاسیون)  به ویژه در مناطق خاصی از بدن مثل کف دست، آرنج، لثه ها و لب ها بررسی می کند. البته هایپرپیگمانتاسیون در تمام افراد مبتلا به بیماری آدیسون مشاهده نمی شود. علاوه بر این، در حالی که دراز کشیده اید و مدت کوتاهی پس از ایستادن فشارخون تان را اندازه گیری می کند. هدف از این کار این است که مشخص شود که آیا با تغییر وضعیت دچار افت فشارخون می شوید یا خیر.

رایج ترین آزمایشاتی که می توانند به تشخیص بیماری آدیسون کمک کنند، عبارتند از:

آزمایش خون: با این آزمایش میزان سدیم، پتاسیم، کورتیزول و هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) در خون اندازه گیری می شود. ACTH قشر غدد فوق کلیه را تحریک می کند تا هورمون تولید کند. با آزمایش خون می توان میزان آنتی بادی های مرتبط با بیماری آدیسون را هم مشخص کرد.

تست تحریک ACTH: هورمون ACTH به غدد فوق کلیه پیام می فرستد تا کورتیزول تولید کنند. طی این آزمایش، میزان کورتیزول خون قبل و بعد از تزریق ACTH سنتتیک (مصنوعی) اندازه گیری می شود.

تست هیپوگلایسمی ناشی از انسولین: اگر پزشک این احتمال را بدهد که شما به دلیل اختلال هیپوفیز (نارسایی ثانویه آدرنال) دچار بیماری آدیسون شده اید، انجام این آزمایش را توصیه می کند. طی این آزمایش، میزان قند خون و کورتیزول بعد از تزریق انسولین اندازه گیری می شود. در افراد سالم، پس از تزریق انسولین میزان قند خون کاهش و میزان هورمون کورتیزول افزایش پیدا می کند.

روش های تصویربرداری: ممکن است به منظور بررسی اندازه غدد فوق کلیه سی تی اسکن (CT) از ناحیه شکم  توصیه شود. اگر احتمال ابتلا به نارسایی ثانویه آدرنال وجود داشته باشد، ام آر آی (MRI) از غده هیپوفیز انجام می شود.

درمان بیماری آدیسون

معمولا به منظور درمان بیماری آدیسون از درمان جایگزینی هورمون کمک گرفته می شود. کورتیکواستروئیدهای خوراکی زیر داروهایی هستند که برای درمان بیماری آدیسون و کنترل علائم آن تجویز می شوند:

- هیدروکورتیزون، پردنیزون یا متیل پردنیزولون، جایگزین هورمون کورتیزول می شوند.

- فلودروکورتیزون استات، جایگزین هورمون آلدوسترون می شود.

اگر بدن شما تحت استرس باشد، به عنوان مثال به یک عفونت یا بیماری جزئی مبتلا شده باشید، ممکن است پزشک به طور موقت دوز داروهای مصرفی را افزایش دهد. چنانچه استفراغ می کنید و نمی توانید داروهای خوراکی خود را مصرف کنید، باید از کورتیکواستروئیدهای تزریقی استفاده نمایید. افراد مبتلا به بیماری آدیسون باید از طریق رژیم غذایی به مقدار کافی نمک (سدیم) دریافت کنند. این موضوع در زمان ورزش سنگین، آب و هوای گرم و ابتلا به اسهال از اهمیت زیادی برخوردار است.

بیماری آدیسون به درمان مادام العمر نیاز دارد. روش هایی مثل درمان جایگزینی هورمون می تواند به شما در کنترل علائم بیماری کمک کند. پیروی از برنامه درمانی که پزشک مشخص کرده، به شما این امکان را می دهد که از یک زندگی طبیعی و فعال برخوردار باشید. به یاد داشته باشید که همیشه داروهای خود را دقیقا طبق دستور پزشک دریافت کنید. مصرف کم یا زیاد داروها می تواند روی سلامتی بدن تاثیر منفی داشته باشد. با توجه به شرایط، ممکن است برنامه درمانی شما نیاز به بازنگری و تغییر داشته باشد. به همین دلیل مهم است که به طور منظم به پزشک مراجعه کنید.

پیشگیری از بیماری آدیسون

شواهد حاکی از آن است که راهی برای پیشگیری از بیماری آدیسون وجود ندارد. اما رعایت نکات زیر از بروز بحران آدرنال جلوگیری می کند:

- اگر دارید وزن کم می کنید و همیشه احساس خستگی و ضعف دارید، حتما با پزشک مشورت کنید.

- اگر مشخص شده است که به بیماری آدیسون مبتلا هستید، از پزشک درباره اقداماتی که باید انجام دهید سوال کنید. ممکن است نیاز باشد درباره نحوه افزایش دوز کورتیکواستروئیدها آموزش ببینید.

- اگر استفراغ می کنید و نمی توانید داروهای خود را مصرف کنید، به اورژانس مراجعه نمایید.