همیشه توصیه می شود که فشارخون را پایین نگه دارید تا قلب و عروق سالم تری داشته باشید. اما همان طور که افزایش فشارخون خطرناک است، کاهش بیش از حد آن هم می تواند برای سلامتی مضر باشد. هنگامی که فشارخون به کمتر از mm/Hg 90/60 می رسد، به افت فشارخون (هیپوتانسیون) مبتلا می شوید. افت فشارخون باعث مشکلاتی مثل سرگیجه، ضعف و حتی غش می شود.

انواع افت فشارخون

به فشاری که خون به دیواره عروق وارد می کند، فشارخون گفته می شود. میزان این فشار با 2 عدد که به آن ها فشارخون سیستولیک و فشارخون دیاستولیک گفته می شود، بیان می شود. فشارخون سیستولیک که مقدار آن بیشتر است به فشاری که قلب هنگام پمپاژ خون به سایر نقاط بدن ایجاد می کند، گفته می شود. فشارخون دیاستولیک میزان فشار را در زمان استراحت قلب نشان می دهد.

در افرادی که فشارخون آن ها کمتر از mm/Hg 120/80 است، احتمال بروز بیماری قلبی و سکته مغزی کمتر است. فشارخون در طی روز تغییر می کند. عواملی مثل نوع غذاها و نوشیدنی های مصرفی، استرس و داروهایی که دریافت می کنید، روی میزان فشارخون تاثیر دارد. همچنین فشارخون هنگام صبح که تازه از خواب بیدار می شوید بالاتر و شب ها پایین تر است.

فشارخون مناسب برای افراد مختلف، متفاوت است. فشارخونی که برای شما فشارخون پایین تلقی می شود، ممکن است برای شخص دیگری کاملا طبیعی باشد. به همین دلیل، بیشتر پزشکان فقط زمانی که افت فشارخون باعث بروز علائم شود آن را خطرناک در نظر می گیرند. بعضی پزشکان نیز افت فشارخون را بدین صورت تعریف می کنند که همزمان فشارخون سیستولیک کمتر از 90 و فشارخون دیاستولیک کمتر از 60 باشد. افت ناگهانی فشارخون خطرناک است. اگر فشارخون به اندازه mmHg 20 افت کرده و از 110 به 90 برسد، ممکن است خون کافی در اختیار مغز قرار نگیرد. در این شرایط، فرد دچار سرگیجه شده و غش می کند. افت فشارخون انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

افت فشارخون وضعیتی یا افت فشارخون ارتوستاتیک

زمانی که خوابیده یا نشسته اید و به طور ناگهانی از جای خود بلند می شوید، ممکن است خون کافی به مغز نرسیده و دچار افت فشارخون وضعیتی شوید. هنگامی که می ایستید، به دلیل نیروی جاذبه زمین خون در پاهای شما جمع می شود. بدن از طریق انقباض عروق و افزایش ضربان قلب کمک می کند که خون کافی به سمت مغز برگردد. در بعضی افراد، عملکرد این مکانیسم مختل شده و به دلیل افت فشارخون فرد دچار سرگیجه و تاری دید شده و حتی ممکن است غش کند.

عوامل زیادی در بروز افت فشارخون وضعیتی نقش دارند. بارداری، بیماری قلبی، کم آبی بدن، سوختگی، گرمای بیش از حد و مصرف بعضی داروها مثل دیورتیک ها (داروهای ادرار آور) و همچنین داروهایی که برای درمان افسردگی یا پارکینسون تجویز می شوند، ممکن است به افت فشارخون منجر شوند. افت فشارخون وضعیتی می تواند تمام گروه های سنی را درگیر کند، اما معمولا در سالمندان مشاهده می شود.

افت فشارخون بعد از غذا خوردن

بعد از صرف غذا، خون به سمت دستگاه گوارش جریان پیدا می کند تا به هضم مواد غذایی کمک کند. در این شرایط، بدن سعی می کند که با افزایش ضربان قلب و انقباض عروق فشارخون را در محدوده طبیعی حفظ کند. در بعضی افراد این مکانیسم مختل می شود. در نتیجه، فشارخون فرد 2-1 ساعت پس از صرف غذا افت کرده و به ضعف، سرگیجه و غش کردن منجر می شود. این نوع افت فشارخون بیشتر در سالمندان و بیماران مبتلا به پرفشاری خون، دیابت و پارکینسون مشاهده می شود. مصرف وعده های غذایی کم حجم و کم کربوهیدرات، نوشیدن آب کافی و اجتناب از مصرف الکل از افت فشارخون بعد از صرف غذا جلوگیری می کند.

افت فشارخون عصبی

سیگنال های مغزی معیوب و ارتباط نادرست بین قلب و مغز در بروز افت فشارخون نقش دارند. این اختلال که معمولا کودکان و جوانان را تحت تاثیر قرار می دهد، بعد از ایستادن های طولانی مدت رخ می دهد.

افت فشارخون به دلیل آسیب دیدگی سیستم عصبی (سندرم شای دراگر)

علائم این اختلال نادر شباهت زیادی به بیماری پارکینسون دارد. سیستم عصبی خود مختار عملکردهای غیر ارادی بدن مثل فشارخون، ضربان قلب و تنفس را کنترل می کند. در مبتلایان به سندرم شای دراگر (Shy-Drager) این بخش از سیستم عصبی دچار آسیب می شود.

علائم افت فشارخون

افت فشارخون به خصوص اگر به طور ناگهانی رخ دهد، نشان دهنده ابتلای فرد به یک بیماری زمینه ای است. در این موارد، فرد علائمی مثل سرگیجه، سبکی سر، تاری دید، تهوع و خستگی را تجربه کرده و حتی ممکن است غش کند. افت فشارخون شدید باعث گیجی، رنگ پریدگی پوست، تنفس سریع و کم عمق و نبض ضعیف می شود. هنگامی که فشارخون به شدت پایین می آید، اکسیژن کافی به اندام های بدن نرسیده و قلب و مغز آسیب می بینند.

علائم زیر نشان می دهند که یک مشکل زمینه ای در بروز افت فشارخون نقش دارد:

- درد قفسه سینه

- پوست سرد و رنگ پریده

- سر درد و سفتی گردن

- تغییر بینایی

- مشکلات گوارشی (اسهال و استفراغ)

- مشکلات تنفسی

- ضعف و خستگی

- تغییر ریتم قلب

دلایل افت فشارخون

هر فردی ممکن است در طول زندگی خود افت فشارخون را تجربه کند. اما در بعضی گروه های سنی و بعضی بیماران احتمال ابتلا به این عارضه بیشتر است. به عنوان مثال، سالمندان بالای 65 سال بیش از سایرین بعد از ایستادن یا غذا خوردن دچار افت فشارخون می شوند. همچنین بیماران مبتلا به پارکینسون، دیابت و بعضی مشکلات قلبی بیش از سایرین در معرض ابتلا به افت فشارخون قرار دارند. مواردی که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم در بروز افت فشارخون نقش دارند:

کم آبی بدن

هنگامی که بدن شما آب زیادی از دست می دهد و این آب جایگزین نمی شود، دچار ضعف، سرگیجه، خستگی و افت فشارخون می شوید. عواملی مثل تب، استفراغ، اسهال، زیاده روی در مصرف دیورتیک ها و ورزش شدید در کم آبی بدن نقش دارند.

از دست دادن خون

جراحت های شدید و خونریزی های داخلی میزان خون موجود در عروق را کاهش می دهند. در نتیجه، به افت فشارخون منجر می شوند.

بارداری

در دوران بارداری گسترش سریع سیستم گردش خون ممکن است باعث افت فشارخون شود. این موضوع طبیعی بوده و معمولا پس از زایمان فشارخون مجددا به میزان قبل از بارداری بر می گردد. افت فشارخون در بارداری به ندرت نگران کننده است.

عفونت های شدید

عفونت های شدید با ورود به جریان خون باعث افت فشارخون می شوند. به این وضعیت که می تواند زندگی فرد را در معرض خطر جدی قرار دهد، شوک سپتیک گفته می شود.

واکنش های آلرژیک شدید

بعضی غذاها، داروها و زهر حشرات می توانند باعث واکنش های شدید آلرژیک شوند که به آن آنافیلاکسی گفته می شود. از علائم آنافیلاکسی می توان به کهیر، خارش، تورم گلو، مشکلات تنفسی و افت فشارخون اشاره کرد.

بیماری قلبی

بعضی بیماری های قلبی باعث افت فشارخون می شوند. از این بیماری ها می توان به برادی کاردی (کاهش ضربان قلب)، مشکلات دریچه قلب، حمله قلبی و نارسایی قلبی اشاره کرد.

بیماری های غدد

مشکلات غده پاراتیروئید و نارسایی غده آدرنال (بیماری آدیسون) می تواند در افت فشارخون نقش داشته باشد. غده تیروئید نیز هورمون هایی تولید می کند که در تنظیم ضربان قلب و فشارخون نقش دارند. اختلال عملکرد این غده ممکن است به افت فشارخون منجر شود.

داروها

مصرف بعضی داروها می تواند باعث افت فشارخون شود. از این داروها می توان به دیورتیک ها (فوروزماید و هیدروکلروتیازید)، داروهایی که برای درمان پرفشاری خون تجویز می شوند (آتنولول و پروپرانولول)، داروهای ضد افسردگی (دوکسپین و ایمی پرامین) و داروهای بیماری پارکینسون (لوودوپا) اشاره کرد.

کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی

بعضی مواد مغذی به ساخت گلبول های قرمز خون  کمک می کنند. اگر به اندازه کافی ویتامین B12، فولات (ویتامین B9) و آهن دریافت نکنید، تعداد گلبول های قرمز کاهش یافته و به کم خونی مبتلا می شوید. کم خونی یکی از دلایل افت فشارخون به شمار می رود. در افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی دریافت کم کالری می تواند روی قلب تاثیر داشته و فشارخون را کاهش دهد. در مبتلایان به پرخوری عصبی هم عدم تعادل الکترولیت ها احتمال بی نظمی ضربان قلب و نارسایی قلبی را افزایش می دهد.

تشخیص افت فشارخون

هنگامی که به دلیل افت فشارخون به پزشک مراجعه می کنید، ابتدا فشارخون شما اندازه گیری می شود. سپس پزشک سوالاتی درباره تاریخچه پزشکی شما و داروهایی که مصرف می کنید، می پرسد.

روش های تشخیصی زیر به پزشک در پیدا کردن علت دقیق افت فشارخون کمک می کنند:

آزمایش خون: هیپوگلایسمی (افت قند خون)، هیپرگلایسمی (افزایش قند خون) و کم خونی (کاهش تعداد گلبول های قرمز خون) از جمله مواردی هستند که باعث افت فشارخون می شوند. برای اینکه ابتلای شما به این مشکلات مشخص شود، باید آزمایش خون دهید. با آزمایش خون میزان الکترولیت های خون و سطح هورمون ها هم اندازه گیری می شود.

نوار قلب: بیماری های قلبی می توانند به افت فشارخون منجر شوند. نوار قلب وجود بی نظمی در ریتم قلب و اختلال در خونرسانی به عضله قلب را نشان می دهد. همچنین مشخص می کند که آیا دچار حمله قلبی شده اید یا خیر.

تست تیلت: اگر افت فشارخون شما ناشی از ایستادن یا سیگنال مغزی معیوب باشد، با استفاده از این تست می توان واکنش بدن را نسبت به تغییر پوزیشن ارزیابی کرد. برای انجام این تست، بیمار درحالیکه تزریق داخل وریدی برای او انجام شده، روی میز معاینه دراز می کشد. میز به مدت 45-15 دقیقه به حالت ایستاده کج شده و هر چند دقیقه یکبار ضربان قلب و فشارخون کنترل می شود.

درمان افت فشارخون

معمولا موارد خفیف افت فشارخون به درمان خاصی نیاز ندارند. اما اگر علائم شدید باشد، باید نسبت به درمان آن اقدام شود. در این موارد، پزشک دلیل افت فشارخون را یافته و بر اساس آن درمان مناسب را انتخاب می کند. به عنوان مثال، چنانچه داروهای مصرفی شما در بروز این مشکل نقش داشته باشند، معمولا نوع دارو یا میزان مصرف آن تغییر داده می شود. اما اگر علت مشخص نشود یا درمانی برای آن وجود نداشته باشد، پزشک سعی می کند به شیوه های مختلف فشارخون را افزایش داده و از شدت علائم بکاهد. معمولا درمان افت فشارخون شامل موارد زیر می شود:

دارو درمانی

پزشکان از داروهای مختلفی برای درمان افت فشارخون استفاده می کنند. داروی فلودروکورتیزون با افزایش حجم خون به درمان افت فشارخون وضعیتی کمک می کند. داروی میدودرین که برای درمان افت فشارخون وضعیتی مزمن استفاده می شود، توانایی عروق را برای انبساط کاهش می دهد. در نتیجه، باعث افزایش فشارخون می شود.

تغییر سبک زندگی

رژیم غذایی و فعالیت بدنی که از ارکان اصلی سبک زندگی به شمار می روند، می توانند به درمان افت فشارخون کمک کنند. همیشه متخصصان توصیه می کنند که میزان نمک رژیم غذایی محدود شود. چون سدیم موجود در نمک فشارخون را بالا می برد. اما در افراد مبتلا به افت فشارخون مصرف نمک ممکن است به رفع این مشکل کمک کند. البته ذکر این نکته ضروری است که دریافت زیاد سدیم می تواند به خصوص در سالمندان منجر به نارسایی قلبی شود. به همین دلیل، بدون مشورت با پزشک نباید خودسرانه میزان نمک دریافتی را افزایش داد.

نوشیدن آب نیز در تنظیم فشارخون و پیشگیری از افت فشارخون نقش دارد. مایعات حجم خون را افزایش داده و از کم آبی بدن که یکی از دلیل افت فشارخون است، جلوگیری می کنند. الکل باعث می شود که بدن آب از دست داده و فشارخون کاهش پیدا کند. به بنابراین، این بیماران باید از مصرف الکل خودداری کنند. کافئین هم در کم آب شدن بدن نقش دارد. به همین دلیل، معمولا پزشکان توصیه می کنند که این افراد در وعده صبحانه 2-1 فنجان قهوه یا چای مصرف کرده و در مابقی روز کافئین دریافت نکنند. چون دریافت بیش از حد کافئین باعث می شود بدن آب از دست داده و به افت فشارخون مبتلا شوید.

استفاده از جوراب های بلند و محکم

جوراب های الاستیک به دلیل فشاری که به پا وارد می کنند، گردش خون را بهبود داده، از تجمع خون در پاها جلوگیری کرده و مانع افت فشارخون می شوند. از این جوراب ها معمولا برای درمان رگ های واریسی استفاده می شود.