وضعیتی را تصور کنید که در آن ذهن شما روی یک فکر و یا تصوری خاص گیر کرده است و مدام آن فکر و یا تصور در ذهنتان تکرار می­‌شود در حالی که شما آن فکر و تصور را نمی­‌خواهید و علاقه­‌ای به تکرار شدن آن در ذهنتان ندارید. در این صورت چه حسی به شما دست خواهد داد؟ آیا تا کنون درباره این موضوع فکر کرده‌­اید؟ می­‌دانید به وضعیتی که در آن  گیر افتاده‌­اید چه می­‌گویند؟ وسواس فکری.

ما در این نوشتار قصد داریم شما را با یکی از اختلالات مزمن که بشر با آن دست و پنجه نرم می­‌کند و نیروی او را تحلیل می­‌دهد آشنا نماییم. سعی کنید این مطلب را مطالعه نمایید و چنانچه نمونه­‌هایی از آن را در وجود خود دیده‌­اید، سریع به فکر درمان آن باشید چرا که این اختلال به تنهایی می­‌تواند شما را از مسیر زندگی شاد و با طراوات خارج کرده و کام زندگی را در دهانتان تلخ نماید. پس با ما همراه باشید تا با هم اختلال وسواس فکری و نیز راه‌­های درمان آن را بشناسیم.

وسواس فکری چیست؟

وسواس فکری یا اختلال او سی دی هیجان، عقیده، تکانه یا تفکری است که به طور مرتب و تکراری و بر خلاف میل شخص وارد ضمیر هوشیار او می­‌شود. این افکار، تصاویر ذهنی و یا تکانه­‌ها به شکل مرتب و تکراری و البته به طور مقاوم و غیر ارادی برای شخص اتفاق افتاده و او را دچار اضطراب و ناراحتی بارز می­‌کند. کسی که مبتلا به این اختلال است سعی می‌­کند این افکار، تصاویر ذهنی و تکانه­‌ها را نادیده گرفته و آن‌ها را از ذهن خود خارج کند و یا این که آن‌ها را با فکر و عملی دیگر خنثی نماید. البته این شخص خود به این موضوع نیز آگاه است که این پدیده‌­های مزاحم حاصل ذهن خود او می‌­باشند. از عوامل به وجود آورنده این اختلال علل بیولوژیک و یا ژنتیکی، علل به هم خوردن تعادل هورمون‌های نوروترانسمیتر مغزی و علل محیطی همچون محیط پر استرس می‌­باشند. افکار وسواسی هم معمولاً در 3 دسته جای می­‌گیرند: افکار پرخاشگرانه، افکار مذهبی کفر آمیز و افکار جنسی.

آیا وسواس فکری انواع مختلفی دارد؟

متخصصان با توجه به علائم این اختلال وسواس فکری را به دسته­‌های زیر تقسیم کرده‌­اند:

افکار پرخاشگرانه: این نوع، از متداولترین نوع وسواس فکری است که به افکار آسیب رساندن به دیگر مرتبط می­‌شود. در این نوع اختلال ذهن شخص به صورت مداوم تصاویری از پرخاشگری و آسیب رساندن به دیگران را مرور می‌­نماید. البته در برخی از موارد می‌­تواند جنبه­‌های جنسی نیز داشته باشد.

ترس و اضطراب از آلودگی‌­ها و میکروب‌ها: فردی که مبتلا به این نوع از وسواس فکری است، به طور مکرر از آلودگی ­ها و میکروب ها می­‌هراسد و از این رو به شستن مکرر دست ها و وسایل شخصی نیاز پیدا می­‌کند.

ترس و واهمه از آسیب رسیدن به اطرافیان: در این نوع از وسواس فکری، ذهن شخص به طور مداوم درگیر این مسئله است که نکند به اطرافیان آسیبی وارد شود. البته ممکن است عواملی در به وجود آمدن این وسواس نقش داشته باشند. به عنوان مثال ممکن است شخص طی یک تصادف یکی از عزیزان خود را از دست داده باشد و به همین علت دچار این وسواس شده باشد. برای همین مدام رفتارهای اجباری مختلفی انجام می‌­دهد. مثلاً فرزندان خود را خود به مدرسه می­‌برد و یا این که پیوسته وسایل نقلیه آن ها را چک می­‌کند تا از سالم بودن آن ها اطمینان حاصل نماید.

مسائل مرتبط با امور مذهبی و انجام گناه: در این نوع وسواس فکری، شخص به طور مداوم در مورد غیر اخلاقی بودن کارهایش و نیز گناه کار بودنش نگران است. برای همین ممکن است مدام در حال نماز خواندن و دعا کردن باشد.

شک و تردید در مورد کامل انجام نشدن کارها: در این نوع از وسواس فکری نگرانی فرد در مورد کامل و بی‌­عیب و نقص انجام شدن کارهاست. ذهن شخص مدام درگیر این مسئله است که آیا کارها کامل انجام شده است یا خیر. به طور مثال ممکن است هنگام خروج از منزل چند بار درب منزل را چک کند که آیا قفل کرده است یا خیر تا از بسته بودن درها اطمینان حاصل نماید.

خودکنترلی: شخصی که درگیر این نوع وسواس فکری است مدام نگران این مسئله است که نکند کنترل خود را از دست بدهد و یا این که کار و رفتاری غیرارادی و نامناسب از وی سر بزند. مثلاً ناگهان در جمع شروع به جیغ کشیدن کند و ... این فرد ممکن است در نتیجه داشتن این افکار منزوی شود چرا که از نزدیک شدن به دیگران و برقراری ارتباط با آن ها به شدت می­‌هراسد.

حفظ تقارن و ترتیب: فردی که دچار این نوع وسواس فکری است، زمان زیادی را صرف نظم و ترتیب دادن به اشیا و یا تقارن آن ها می‌­کند چرا که ‌‌بی‌­نظمی و تقارن نادرست به شدت وی را آشفته می­‌کند. همچنین این شخص ممکن است در مورد برخی از الگوهای تقارنی و یا برخی از اعداد دارای افکار خرافاتی باشد.

از دیگر انواع وسواس فکری وسواس در مورد الگوی تنفسی، وسواس در مورد بدن خود، اعتقاد داشتن به جادو و ... می­‌باشد که هر کدام منجر به انجام کارها و رفتارهای جبری متفاوتی می‌­شود.

نمونه­‌هایی از وسواس فکری

از نمونه­‌های وسواس فکری می­‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

شستن دست ها به صورت مکرر و یا شستن دست ها به شیوه‌­ای خاص

نگرانی از افکار گناهکارانه و شیطانی

اهمیت بیش از اندازه به درستی و نظم و دقت

ترس از آلودگی، کثیفی و میکروب

نگرانی از انجام نشدن بی­‌عیب و نقص کارها

فکر کردن طولانی مدت در مورد کلمه، عدد، صدا و تصویر خاص

ترس و واهمه از آسیب رساندن به دیگران

نیاز به اطمینان حاصل کردن مجدد

زیاده روی در مطالعه یک مطلب جهت یادگیری

دوباره نویسی و یا دوباره خوانی

افراط در حمام رفتن، دوش گرفتن، مسواک زدن، توالت رفتن و اعمال دستشویی

نگرانی و ترس از بیمار شدن

داشتن عقیده‌­های خرافی در مورد اعداد خاص، رنگ های خاص و ...

تکرار حرکات بدنی همچون لمس کردن، ضربه زدن و ....

بازبینی ذهنی رویدادها به صورت مکرر جهت جلوگیری از آسیب زدن به خود و دیگران

دعا کردن به منظور جلوگیری از آسیب رساندن به خود و دیگران

پرسیدن، گفتن و یا اعتراف کردن به منظور کسب اطمینان دوباره

پرهیز کردن از موقعیت هایی که وسواس فکری به سراغ شخص می‌­آید

جمع آوری اشیا تا جایی که منجر به آشفتگی خانه شود

نگرانی از رنجاندن خدا و یا کفرگویی

نگرانی بیش از اندازه در مورد حق و باطل و اصول اخلاقی

افکار وسواسی در مورد همجنسگرایی

افکار و تصورات فاسد جنسی و یا ممنوعه

فکرهای ناگهانی جنسی ممنوعه و یا فاسد جنسی

افکار وسواسی جنسی که شامل زنای با محارم و یا با کودکان می­‌شود

فکرهای ناگهانی جنسی ممنوعه و یا فاسد جنسی در مورد دیگران

ترس و واهمه از مسئول بودن در برابر اتفاقی وحشتناک همچون سرقت، آتش سوزی و ...

ترس و واهمه از صدمه زدن به دیگران به دلیل عدم مواظبت همچون انداختن پوست موز و لیز خوردن افراد

ترس و واهمه از گم کردن وسایل

ناتوانی در تصمیم گیری جهت نگه داشتن و یا دور انداختن وسایل

ترس از دست دادن و یا فراموش کردن اطلاعات مهم هنگام دور انداختن وسایل

نگرانی در مورد تساوی و دقت

نگرانی در مورد ندانستن و یا به یاد آوردن مسئله‌­ای

ترس از سوگند خوردن و یا دشنام گویی

ترس و واهمه از دزدیده شدن اشیا

توجه بیش از حد به ترشحات بدن همچون ادرار، مدفوع و ...

لازم به ذکر است که تمامی رفتار و اعمال تکرار شونده را نمی­‌توان جز اعمال وسواسی به حساب آورد. اعمال مرتبط با خواب، اعمال دینی، یادگیری مهارت جدیدی که لازم است بارها و بارها تکرار شود تا یاد گرفته شود مواردی هستند که جز اعمال وسواسی محسوب نمی­‌شوند بلکه بخشی خوشایند از زندگی روزانه افراد هستند. به عنوان مثال کسی که 8 ساعت سی دی­‌ها و دی وی دی­‌ها را در قفسه­‌های مغازه خود می­‌چیند چون کارش این است و از این راه کسب روزی می­‌کند جز رفتار وسواسی نیست. رفتار وسواسی شامل آن دسته از افکار، عقیده­‌ها، تصاویر ذهنی و ... است که به صورت مکرر ذهن فرد را درگیر می‌­کند و او را دچار اضطراب و استرس می­‌نماید در حالی که هیچ صحت و سقمی ندارد و در بسیاری از موارد، بی­‌مورد است و فقط فرد را از انجام کار روزمره و داشتن حس خوشایند در مورد خود و دیگران بازمی‌­دارد به طوری که شخص سعی دارد آن ها را نادیده بگیرد و یا با انجام کار خاصی از شر آن ها خلاص شود. پس با این اوصاف هر رفتار و یا فکر تکراری را نمی‌­توان جز رفتار و یا افکار وسواسی تلقی کرد.

درمان وسواس فکری

درمان اختلال وسواس فکری دارای سه مرحله است: مرحله روان درمانی شناختی رفتاری، مرحله رفتار درمانی و مرحله دارو درمانی.

البته درمان دارویی نیز برای وسواس فکری وجود دارد که یکی از مهم ترین مراحل در فرایند بهبود بیمار است. برخی از داروهایی که برای درمان وسواس فکری تجویز می­‌شوند عبارتند از: فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین، پاروکستین، اس سیتالوپرام، ائلانزاپین، ریسپریدون.

لازم به ذکر است که این داروها هم دارای اثرات جانبی کمی برای بدن هستند و هم داروهای موثری برای درمان اختلال وسواس فکری به شمار می­‌روند.