اصطلاح دژاوو déjà vu یک اصطلاح فرانسوی است و به معنای "قبلا دیده شده" است می‌باشد. کسانی که این پدیده را تجربه کرده اند، آن را به عنوان یک احساس غریب از آشنایی با چیزی که در واقع هیچ آشنایی قبلی با آن نداشته اند توصیف می‌کنند. برای مثال، شما برای اولین بار به لندن سفر می‌کنید. شما در حال بازدید از یک ورزشگاه در شهر التدرافورد هستید و ناگهان به نظر می‌رسد که قبلا در رختکن آن ورزشگاه بوده اید. یا شاید شما با یک گروه از دوستان در رستوران شام می‌خورید و در در مورد موضوعات سیاسی جاری بحث می‌کنید و درحالیکه شما احساس می‌کنید که قبلا این چیزها را تجربه کرده اید. همان دوستان، همان شام، همان موضوع در حالیکه این اتفاق اصلا نیفتاده است.

دژاوو و تجربه ی آن در زندگی

طبق آمار روانشناسانه 70 درصد جمعیت جهان، برخی از مردم، انواع دژاوو و آشنا پنداری را تجربه کرده اند. این پدیده بیشتر بین افراد 15 تا 25 سال رخ می‌دهد و نسبت به باقی سنین بسیار اندک است. آشناپنداری (دژاوو) به شدت با بیماری صرع (اختلال عصبی مزمن) ارتباط نزدیک دارد. گزارش شده است که déjà vu ممکن است قبل از تشنج به مدت طولانی رخ دهد. افرادی که در معرض تشنج این نوع پدیده هستند، می‌توانند در حین فعالیت زیاد، تشنج واقعی و یا در لحظات خستگی بسیار، دژاوو را تجربه کنند.

پدیده دژاوو چگونه رخ می‌دهد؟

از آن‌جایی که آشناپنداری در افراد تحت نظر درمان پزشکی و همچنین بدون شرایط پزشکی اتفاق می‌افتد، گمانه زنی‌های زیادی در مورد این که چگونه و چرا این پدیده رخ می‌دهد وجود دارد. چندین روانکاو دژاوو را یک پدیده فانتزی ساده با هدف تحقق آرزو‌های یک شحص نام می‌برند، در حالی که برخی از روان‌پزشکان آن را پدیده ای در مورد عدم سازگاری در مغز و یا خطای ذهن متهم می‌کنند که موجب می‌شود مغز در گذشته و آینده به اشتباه برسد. بسیاری از متخصصان روان‌پزشکی معتقدند که این ارتباط به دلیل یک تجربه گذشته در زندگی است. بدیهی است که باید تحقیقات بیشتری صورت بگیرد.

اما بیاییم بیشتر علتِ دژاوو را بدانیم. طبق دیدگاه محققان، همانطور که گفته شد کسانی که به بیماری صرع و اختلال مزمن ذهنی مبتلا باشند بیشتر درگیر این پدیده خواهند بود. حس آشناپنداری یا دژاوو در این افراد بیشتر به خاطر بروز حمله عصبی در لوب تمپورال (که یکی از لوب های اصلی در گیجگاه مغز) می‌باشد رخ می‌دهد، بخشی از مغز که به حافظه، درک حسی و تولید کلام ارتباط پیدا می‌کند.

در جریان یکی از حملات عصبی مغز، ارسال سلول های عصبی با مشکل روبرو می‌شود و در نهایت پیام‌های نامنظمی به ذهن منتقل می‌شود که این، خود عاملی برای خطای ذهن فراهم می‌کند. اگر بخواهیم به صورت ساده تر بگوییم در این افراد دژاوو به خاطر اتصال ناهماهنگ رشته های عصبی شان به یکدیگر رخ می‌دهد. این اختلالات عصبی (که خود نوعی قطعی سیستم عصبی است) مغز انسان را از هرگونه حمله خالی می‌کند و در نهایت شخص، بدون اینکه یک اتفاق را قبلا دیده باشد، نسبت به آن آشنایی کامل دارد.

نظریه های محققان در مورد دژاوو

پدیده دژاوو، پدیده ای بسیار پیچیده است و نظریه‌های مختلفی در مورد اینکه چرا دژاوو اتفاق می‌افتد وجود دارد. محقق سوئیسی آرتور فانخوسر معتقد است که هزاران تجربه فکری از "دژا" وجود دارد و ادعا می‌کند که برای مطالعه بهتر در مورد این پدیده، می‌بایست که تفاوت های بین تجربه ها را بررسی کرد. در نمونه هایی که در بالا ذکر شد، فانخوسر نخستین رخداد را به عنوان déjà visite به معنی «بازدید شده» و دومین رویداد را déjà vecu تجربه شده از طریق اتفاقات روزمره زندگی توصیف کرده است.

از دیگر محققان این پدیده، روانشناس کلیری در دانشگاه کلورودای آمریکا است که به گفته وی در محیط یک شخص چیزی و یا اتفاقی وجود دارد که حافظه مشابه گذشته را فعال می‌کند، اما مغز توانایی درک آن را ندارد.

دژاوو از دیدگاه کلیری

تصور کنید که برای اولین بار از شهر ونیز ایتالیا دیدن می‌کنید و تصمیم می‌گیرید که در یک قایق بر روی آب شناور هستید. چشم‌تان به یک ساختمان نقاشی شده ای می‌افتد که طرح یک شیر بر روی آن نقش بسته و به ناگاه آن حس عجیب به سراغتان می‌آید.

در آن لحظه مغز شما از یادآوری خاطره ای که می‌تواند توضیح مناسبی برای این موضوع باشد باز می‌ماند: گویا قبل از این، قایق و طرح شیر را یک جایی دیده اید ولی نمی‌توانید تصور کنید کجا آن‌ها را مشاهده نموده اید.

کلیری می‌گوید:

حس آشنایی با موقعیت فعلی خود زمانی به دست می‌آید که در به یادآوردن آن تجربه خاص ناتوان باشید.

زمانی که مردم صحنه ای با شمایلی مشابه را می بینند این حس آشنا پنداری را تجربه می کنند اما نمی توانند بفهمند که علت بروز چنین احساسی چیست!

دژاوو در زمانی که شما به آن توجه نمی کنید رخ میدهد

امرزوه افرادی که بیشتر در شبکه های مجازی هستند و دسترسی بیشتری به تکنولوژی دارند بیشتر متأثر این پدیده هستند. براون دانشنمد آمریكایی در مورد این پدیده می‌گوید:

افرادی كه تلفنهای همراهشان را در حالی كه راه می‌روند در دست دارند و مشغول کار با آن هستند و به صورت ناخودآگاه از مغازه ها و جمعیت عبور می‌کنند ممکن است به یک باره دچار این پدیده عصبی شوند. پدیده دژاوو یک معمای پیچیده ادراکی است. ما به یک حس عجیب و غریب آشنایی برخورد می‌کنیم که هرچند قبلا آن را ندیده ایم ولی آشنایی نزدیکی با آن داریم، چرا که ما صحنه را فقط لحظاتی قبل، به صورت ناخودآگاه مشاهده کردیم.

دژاوو یک تجربه ی رخ داده شده در زندگی؟!

در بسیاری از اوقات که شما با آشناپنداری (دژاوو) مواجه می‌شوید، ممکن است در واقع خود پدیده دژاوو نباشد، چرا که احساس آشنایی در شما و ذهن شما رخ می‌دهد. به این دلیل است که شما در گذشته تجربه مشابهی را داشته اید، اما به سادگی آن را به یاد نمی‌آورید و موضوع، برای شما پیچیده شده است. براون در این باره توضیح داد که دیدن چیزی در تلویزیون و سپس تجربه آن در زندگی می‌تواند احساس و پدیده دژاوو را ایجاد کند.

دژاوو یعنی داشتن یک چشم غالب و آشناپندار قوی

افراد معتقدند که چشمانشان یک مسیر مشابهی را طی می‌کنند. اما این یک خطای کلی و اشتباه فکری است. زیرا چشم چپ شما با چشم راست شما ممکن است در یک لحظه خاطرات مختلفی را نمایان کند. بسیاری از افراد چشمان غالب یا آینده نگری دارند که به رخداد پدیده دژاوو کمک می‌کند. دکتر مایکل رایزن می‌گوید:

هر شخص دارای دو چشم متفاوت در بررسی اطلاعات روزمره در ذهن خود است. اگر یک چشم قوی تر از دیگری باشد، اطلاعات ناخودآگاه را به مغز می‌فرستد، مغز، در نسبت به ورودی اطلاعات چشم دیگر دچار اختلال می‌شود. لذا اطلاعات چشم قبلی را به عنوان یک تجربه‌ی «من قبلا آن را دیده ام» ثبت می‌کند، در خالیکه این تجربه هرگز از قبل روی نداده است.

کم خوابی، عامل ایجاد دژاوو

اگر روزی شما از خواب بیدار شوید و تجربیات بیشتری از دژاوو داشته باشید، این برای شما یک امری طبیعی است. هر چه چشمان شما بیشتر باز باشد مغز شما بیشتر در دسترس این پدیده قرار می‌گیرد. طبق گفته آکیرا اوکانر یکی از روانشناسان مبحث دژاوو، یکی از دلایل تجربه دژاوو، "اختلال حافظه" نامیده می‌شود. او اشاره کرد که دژاوو حاصل عملکرد نامنظم در قسمت‌های مغز انسان می‌باشد که عملکرد صحیح حافظه را مختل کرده و دهن را به اشتبه می‌اندازد. اوکانر اختلال حافظه را در اختلاف در عدم دریافت صحیح سیگنال های مغز می‌داند. مطابق افزوده های او "نداشتن خواب کافی، مغز شما را مختل می‌کند، لذا قضاوت و درک شما نسبت به آنچه دیده‌اید و می‌بینید ضعیف است و مهارت‌های حرکتی شما توانایی درک آن را ندارند." شاید همین بی خوابی مطلق است که شما را به این پدیده دچار می‌کند.

علی رغم وجود پدیده دژاوو، مغز شما سالم است

با وجود اینکه دژاوو بسیار به بیماری مزمن صرع شبیه است، ولی در واقع نشان دهنده این نیست که مغز شما دچار آسیب شده است. وقتی دژاوو در ذهن شما اتفاق می‌افتد به عنوان یک آشناپنداری قوی، مغز را وادار می‌کند که بفهماند آیا احساسی که ذهن شما دارد واقعی است یا خیر. اوکانر در پاره‌ای از توضیحات خود می‌گوید که دژاوو می‌تواند کاهش دهنده اختلالات ذهنی هم باشد. برای افرادی که دژاوو را تجربه می‌کنند، ایده های متناقضی وجود دارد که آیا این پدیده آشناپندار، یک تاثیرگذاری خوب است یا خیر. اوکانر افزود: شاید این افراد خاطرات بهتری برای شروع در زندگی داشته باشند و نیازی برای بررسی ذهنشان نباشد.

نهایتا می‌توان گفت که پدیده دژاوو ممکن است حاصل خاطرات گذشته و تجربه ی رویای ذهنی باشد و یا اینکه به شما بفهماند که شما در یک مسیر صحیح از زندگی که نسبت به آن دانش ندارید، هستید.