بدون شک برای همه‌ی ما این اتفاق است که یا در معرض انتقاد قرار بگیریم و یا این که از رفتار و کردار کسی انتقاد کنیم. اما به راستی تا به حال از خود پرسیده‌اید که چطور می‌توانید مهارت انتقاد کردن و انتقادپذیری را در خود بهبود ببخشید تا بهترین نتیجه ممکن را از آن کسب کنید؟! یعنی وقتی مورد انتقاد قرار می‌گیرید کمتر ناراحت شوید، بیشتر در مورد راستی و درستی انتقاد طرف مقابل فکر کنید و به فکر اصلاح خود باشید و یا این که وقتی انتقاد می‌کنید کمتر طرف مقابل را ناراحت و آزرده خاطر کنید و سعی کنید در او تغییری مثبت به وجود آورید؟! اگر تا کنون در این مورد نیندیشیده‌اید پیشنهاد می‌کنیم با مطالعه این نوشتار ابتدا اطلاعات لازم را در مورد انتقاد کردن و انتقادپذیری به دست آورید و سپس در مورد آن ها خوب بیندیشید و هر کدام را درست و به جا در جای خود به کار برید.

قبل از آنکه شروع به انتقاد کنید در ذهن خود به این سوالات پاسخ دهید:

آیا رفتاری را که قرار است از آن انتقاد کنم قابل تغییر است؟

چقدر احتمال دارد طرف مقابل خوب به حرف هایم گوش دهد و انتقاد مرا بپذیرد؟ یعنی آن را درست و به جا بداند؟

آیا شناخت کافی از طرف مقابل دارم؟ یعنی می‌دانم که چه چیزی او را خوشحال و چه چیزی او را ناراحت و آزرده خاطر می‌کند؟

و در نهایت اگر من به جای او بودم و در شرایطی قرار داشتم که او قرار داشته و آن رفتار و یا کردار را از خود نشان داده چه می‌کردم؟ به عبارت دیگر آیا او ناچار به انجام چنین رفتار و یا کرداری بوده و یا این که به اختیار آن را انجام داده است؟

بعد از پاسخگویی به سوالات فوق می‌توانید تصمیم بگیرید که انتقاد کنید یا نه. اگر تصمیم به انتقاد کردن گرفتید نکات زیر را رعایت کنید:

قبل از انتقاد کردن از خوبی‌ها و محاسن طرف مقابل بگویید

قبل از آن که انتقاد کردن را شروع کنید در مورد خوبی‌ها و محاسن طرف مقابل صحبت کنید. این کار دو نتیجه دارد: 1) طرف مقابل شما را دوست خود می‌پندارد نه دشمن و 2) حاضر می‌شود به حرف‌های شما گوش دهد.

قبل از انتقاد کردن از خطاها و اشتباهاتی که خود مرتکب شده‌اید صحبت کنید

سعی کنید قبل از آن که انتقاد کردن را شروع کنید از خطاها و اشتباهات خودتان نیز صحبت کنید این کار دو نتیجه در پی دارد: 1) طرف مقابل به این نکته پی می‌برد که هدف شما از انتقاد کردن اثبات برتری خودتان نسبت به او نیست و 2) زمینه پذیرش او را بیشتر می‌کند.

انتقاد کردن را به صورت غیر مستقیم انجام دهید نه مستقیم

سعی کنید انتقاد کردن را به صورت غیر مستقیم و نه مستقیم انجام دهید. مثلاً با طرح یک سوال از طرف مقابل بخواهید نظر خود را در مورد کار انجام شده بگوید این که کار انجام شده به نظر او خوب بوده است یا نه و این که آیا بهتر از این نیز می‌توانست انجام شود یا نه.

موضوعی که قرار است مورد انتقاد قرار دهید به طور واضح بیان کنید

سعی کنید هنگام انتقاد کردن موضوع مورد نظر را خوب و واضح بیان کنید دو پهلو و کنایه آمیز صحبت نکنید چرا که با این کار اوضاع را خراب­‌تر می‌کنید.

هنگام انتقاد کردن تن صدا و لحن خود را دوستانه کنید

سعی کنید هنگام انتقاد کردن تن صدای خود را به گونه ای تنظیم کنید که آرام و مهربان باشد در ضمن لحن خود را دوستانه کنید نه آمرانه. البته سعی کنید پیاز داغش را زیاد نکنید هر چیزی حدی دارد مهربانی و صمیمت زیاد هم ممکن است حال آدم را به هم بزند.

هنگام انتقاد کردن به این نکته توجه کنید که کار و یا رفتاری که بد و ناپسند بوده مورد انتقاد قرار بگیرد نه شخصیت طرف مقابل

وقتی کار اشتباهی از کسی سر می‌زند بعضی‌ها فکر می‌کنند فرد مورد نظر دیگر از هر لحاظی بد است. این افراد اعتقاد دارند آب رفته دیگر به جوی بازنمی‌گردد بنابراین شروع می‌کنند به بد و بیراه گفتن و تخریب کردن شخصیت طرف مقابل. اما این کار، کار بسیار اشتباهی است ممکن است خیلی از ماها اشتباه کنیم اصلاً تا اشتباه نکنیم که نمی‌توانیم چیزی یاد بگیریم. در ضمن ممکن است کار اشتباه ما ناشی از شرایطی بوده باشد که در آن لحظه در آن قرار گرفته‌ایم و یا این که بی‌تجربگی باعث شده که آن کار و یا رفتار از ما سر بزند و این ربطی به شخصیت ما ندارد. بنابراین هنگام انتقاد کردن سعی کنید به شخصیت طرف مقابل توهین نکنید و فقط رفتار و یا کار مورد نظر را مورد انتقاد قرار دهید.

از دیگر نکاتی که هنگام انتقاد کردن باید به آن ها توجه کنید به شرح زیر است:

- هنگام انتقاد کردن شمرده و واضح حرف بزنید.

- هنگام انتقاد کردن هدفتان فقط و فقط اصلاح کردن رفتار و یا کردار بد باشد.

- هنگام انتقاد کردن سخنرانی نکنید و حرف خود را زیاد کش ندهید.

- هنگام انتقاد کردن از بحث و جدل کردن با طرف مقابل بپرهیزید و این را بدانید که نمی‌شود چیزی را به زور به کسی تحمیل کرد. وظیفه شما گفتن و آگاه کردن است اگر فهمید که چه بهتر و اگر نفهمید دیگر شما مقصر نیستید مگر آن که انتقاد خود را خوب و صریح و از سر دلسوزی بیان نکرده باشید.

- هنگام انتقاد کردن سعی کنید در جایی آرام و در جایی که فقط دو نفری حضور دارید سر صحبت را باز کنید. هیچ وقت در جمع از فرد انتقاد نکنید.

- هنگام انتقاد کردن از برچسب زدن به طرف مقابل خودداری کنید. مثلاً به او نگویید تو همیشه اشتباه می‌کنی یا کار تو همیشه همین است.

- هنگام انتقاد کردن مشت خود را گره نکنید. ابروهای خود را در هم نکشید. عصبانی و غیر قابل تحمل نباشید بلکه به جای آن خوش رو باشید و مودب.

- در ضمن هنگام انتقاد کردن این نکته را از یاد نبرید که انتقادی سازنده است که توأم با احترام گذاشتن به طرف مقابل باشد. کسی که شما از او انتقاد می‌کنید مثل شما انسان است و پر از عواطف انسانی هرگز و هرگز این نکته را از یاد نبرید. هر نَفسی هر چند خطاکار قابل احترام است.

حال که با تکنیک‌های انتقاد کردن آشنا شدید بهتر است با تکنیک‌های انتقادپذیری نیز آشنا شوید چرا که همانطور که ممکن است شما از دیگران انتقاد نمایید ممکن است دیگران نیز از شما انتقاد نمایند چون شما هم انسانید و مبرا از خطا و اشتباه نیستید.

تکنیک‌هایی برای افزایش انتقادپذیری

هنگامی که دیگران از شما انتقاد می‌کنند به این نکته توجه نمایید که چطور هدف شما از انتقاد کردن اصلاح رفتار طرف مقابل است پس هدف او نیز اصلاح رفتار و یا کردار غلط و نادرست شماست پس دلیلی ندارد که ناراحت شوید همانطور که شما دلیلی نمی‌بینید که هنگام انتقاد کردن از طرف مقابل او ناراحت نشود. با در نظر گرفتن این نکته هنگام شنیدن انتقاد موارد زیر را در نظر بگیرید:

برای افزایش انتقادپذیری لازم است مشتاق کسب حقیقت باشید

این که دیگران مدام از ما تعریف کنند قبول کنید که کمی غیرطبیعی است مگر می‌شود انسان باشی و کامل مگر می‌شود انسان باشی و اشتباه نکنی. پس وقتی همیشه در معرض تعریف و تمجیدید مطمئن باشید یک جای کار می‌لنگد. حتماً چیزی هست که از شما پنهان نگه داشته می‌شود. آخر مگر می‌شود همیشه تعریف و تمجید. آن هم با آدم‌های بسیاری که دور و ورمان هستند و هر کدام به گونه‌ای متفاوت از هم می‌اندیشند قبول کنید که راضی نگه داشتن همه غیرممکن است. پس جویای حقیقت باشید مخصوصاً در مورد خودتان.

برای افزایش انتقادپذیری قبول کنید که بی‌عیب و نقص نیستید

اشتباه وجود دارد و ممکن است همه مرتکب آن شوند. چیزی که مهم است این است که سعی کنید یک اشتباه را دو بار تکرار نکنید.

برای افزایش انتقادپذیری تعصب را کنار بگذارید

تعصب داشتن یعنی که این که به شدت روی چیزی که به آن اعتقاد دارید بایستید حتی اگر غلط باشد. پس تعصب داشتن باعث می‌شود شما چیزهای درست بسیاری را نبینید چشم خود را روی واقعیت ببندید و بدون هیچ فکر و اندیشه‌ای کورکورانه از چیزی پیروی کنید و یا از چیزی دفاع کنید که ممکن است روزی شما را به ورطه نابودی بکشاند و شما را از حقیقت دور کند. پس زمانی که کسی از شما انتقاد می‌کند سعی کنید بدون عصبانیت در مورد حرف هایش خوب فکر کنید بدون هیچ تعصب و جهت گیری خاصی. اگر راست و درست گفت با جان و دل پذیرا باشید و اگر نادرست و غلط گفت هیچ اجباری نیست که آن را بپذیرید.

از دیگر نکاتی که برای افزایش انتقادپذیری باید به آن ها توجه نمایید به شرح زیر است:

- آن قسمت از جنبه‌هایی که مورد انتقاد قرار گرفته است و برای خودتان نیز ناشناخته است کشف و شفاف سازی کنید.

- خوب به حرف های طرف مقابل گوش دهید و در مورد آن ها بیندیشید.

- دیدگاه مثبتی نسبت به مورد انتقاد قرار گرفتن داشته باشید چرا که می‌تواند جنبه سازنده داشته باشد و شما را به بهتر از اینی که هست تبدیل نماید.

- به نقاط مشترکی که بین دیدگاه شما و انتقادهای طرف مقابل وجود دارد بیندیشید و حتی در مورد آن ها صحبت کنید.

- و در نهایت با چند پرسش زیرکانه سعی کنید به این نکته پی ببرید که کسی که از شما انتقاد می‌کند به راستی در مورد کار و یا رفتار شما چنین اعتقادی دارد و یا این که از روی قصد و غرض خاصی همچون حسادت و ... شما را مورد انتقاد قرار می‌دهد.