هوش از جمله مباحثی است که از زمان شناختن انسان به عنوان موجودی هوشمند توانسته خیلی مورد بحث و پژوهش قرار بگیرد. این مبحث جذاب که خیلی ها آن را با نام IQ می شناسند به تازگی با تعاریفِ جدیدی روبه روشده است. چراکه اندیشمندان کشف کرده اند که هوش از ابعاد وسیعی تشکیل شده که این ابعاد فراتر از تصور ما از تعریفِ آن است. اما به راستی هوش چیست؟ افراد باهوش چه ویژگی هایی دارند؟ چه تستی برای فهمیدن مقدار هوش افراد مناسب است؟ آیا ژنی به نام ژن هوش در انسان وجود دارد؟ و در آخر اینکه آیا هوش ارثی می باشد و یا می شود آن را به دست آورد؟

ژن هوش چیست؟

در این بخش از مقاله قصد داریم که تمامی سوالات فوق (به غیر از وراثت ژن هوش که درپایان مقاله آن را می گوییم) را برایتان توضیح دهیم. (توجه داشته باشید که تیتر اول مختص به کسانی است هیچ اطلاعی از هوش ندارند و مطالب مربوط به ژن هوش از تیتر دوم آغاز می شود) پس اینگونه آغاز می کنیم که هوش چیست؟ واقعیت این است که تعریف هوش و ماهیت آن اصلا کار ساده ای نیست؛ چراکه هوش یک مقوله ی گسترده و وسیع است که انواعی از حالات یک فرد را در بر می گیرد. این ابعادِ گسترده ی هوش تازه وقتی سختیشان بیشتر می شود که میفهمیم  هر روان شناس و یا زیست شناس نیز عقاید خاص خودش را در این زمینه ارائه کرده است.

برای مثال گالتون که یک زیست شناسِ انگلیسی در قرنِ نوزدهم بود، هوش را اینگونه تعریف کرد ( توانایی تمایز دادن دو محرک حسی از هم دیگر). در واقع حرف او این بود که هر شخصی که توانایی جدا کردن و تفکیک کردنِ بیشتری ازمحرک های حسی را داشته باشد، او فردِ باهوش تری است. همچنین او معتقد بود که هوش وراثتی می باشد پس ما ژنی داریم به اسم ژن هوش (در ادامه با مبحث ژن هوش به طور کامل آشنایی پیدا می کنیم)

اما این تعریفِ گالتون خیلی برای روانشناسان و زیست شناسانِ نسلِ بعد قابل توجیه نبود. به همین دلیل عده ای از آن ها تصمیم گرفتند که واژه ای به نام IQ را واردِ حوزه ی هوش کنند. این واژه اینگونه تعریف می شد که

100×(سن تقویمی ÷(نمره ی به دست آمده در آزمون هوش× سن عقلی)

بعد از گذری از زمان این فرمولِ محاسبه ی هوش هم مورد رضایتِ اکثریت قرار نگرفت. چراکه روانشناسان فهمیدند که هوش از ابعادِ گسترده ای تشکیل شده که نمی شود آن را محدود به یک بعد دانست. این ابعاد مختلف شامل هوش هیجانی و هوش عاطفی و همچنین هوش تحصیلی است.

اغلب روانشناسان در تازه ترین تعریف، هوش را میزان سازگاریِ یک فرد با محیط اطرافش تعریف کرده اند.  برخی دیگر از روانشناسان هم می گویند که هوش تمامیِ رفتارهای هوشمندانه ای است که  یک فرد در زندگی شخصی انجام می دهد. این رفتار هوشمندانه می تواند عشقِ به یادگیری و یا خنداندن مردم و حتی کارهای فیزیکی باشد. اما باز هم بر سرِ تعریف هوش اختلافاتِ زیادی در بین دانشمندان و روانشناسان است. با وجود این تعاریف فردِ باهوش کیست؟

بر اساسِ تعریف گاردنر هوش به هفت نوعِ منطقی و بدنی و زبانی و موسیقیایی و فضایی و درون فردی و نهایتا برون فردی تقسیم می شود. در این تقسیم بندی هر کس در این زمینه ها تواناییِ یادگیریِ عمیق تری داشته باشد آن فرد باهوش محسوب می شود. حالا شاید از خودتان بپرسید که من از کجا بفهمم که در چه زمینه ای پر هوش هستم؟ باید در پاسخ به این سوال بگوئیم که تست های فراوانی در این زمینه طراحی شده اند که معروف ترینِ آن ها ریون( می توانید آن را رایگان در گوگل پیدا کنید و بزنید) می باشد‌. شما با زدنِ این آزمون تا حدودی می توانید با سطح هوشیِ خود آشنا شوید.

سایر آزمون هایِ معتبر برای تستِ هوش عبارت اند از آدمک گودیناف، سانتوچی و آزمون هوش مکعب کهس. لازم به ذکر است که هرکدام از این آزمون ها، باز نیز ویژگی های منفیِ خودشان را دارند و برای یک موجودِ پیچیده ای مانند انسان همچین آزمونی نمی تواند تمام ویژگی های هوشی یک فرد را در بر بگیرد‌. خارج از این موضوع  یک بخشی از هوش به شخصیتِ افراد نیز می تواند مرتبط باشد. برای مثال در تست شخصیت شناسی mbti (این تست هم مانند ریون می توانید رایگان در گوگل پیدا کنید و بزنید) دو تیپ شخصیتی intp و intj عمدتا دانشمندان و نوابغ را تشکیل می دهند. چراکه این دو تیپ عمدتا به علم بیشتر از سایرین جذب می شوند.

درباره ی آزمونِ فوق هم باید بگوئیم که شما در این تست با فهمیدن چهار مولفه ی ۱_ درون گرایی و برون گرایی ۲_جزئی نگر و کلی نگر بودن ۳_احساس و منطق  ۴_قضاوتی و ادراکی بودن، می توانید با خودتان و افرادِ معروفِ هم شخصیتتان تا حدود زیادی آشنایی پیدا کنید. البته به یاد داشته باشید که این تست هم با وجودِ کاربرد های بسیار ولی قطعا نمی شود به طور کامل به آن اکتفا کرد؛ چرا که در سایر تیپ های شخصیتی نیز ممکن است افرادی وجود داشته باشند که عاشق علم و یادگیری می باشند.پس ابعادِ هوش را نمی توان به شخصیت هم کاملا نسبت داد (البته بی تاثیر هم نیست).

علاوه بر این روانشناسان به تازگی به این نکته پی برده اند که افرادی که توانایی خنداندن دیگران را دارند از ضریب هوشیِ بالاتری نسبت به سایرین برخوردارند. این کشفِ بزرگِ دانشمندان که به تازگی در دانشگاه های معتبرِ آمریکا هم به اثبات رسیده توانسته بسیاری از مردم را متعجب کند. اگر بخواهیم با مثالی این موضوع را شرح دهیم می توانیم بازیگر مستربین درهالیود را مثال بزنیم. او آی کیو ای برابر با 178 را دارا می باشد! این در حالی است که انیشتن، یعنی نابغه ی بزرگ تنها توانسته بود نمره ی 160 را از آزمونِ هوش بگیرد!

پس تابه اینجا فهمیدیم که هوش ابعادِ زیادی دارد که اگر بخواهیم همه آن ها را بگوئیم از مبحث اصلی که مربوط به ژن هوش است دور می شویم. بنابراین سوالِ بعدی را اینگونه می پرسیم که آیا ما اصلا ژنی داریم به اسمِ ژن هوش؟ این سوال در واقع پاسخِ سوالی دیگر به این مضمون می باشد که آیا هوش وراثتی است و یا اکتسابی؟ جوابِ این سوال ها اینگونه تعریف می شود که هوش تا حدودِ زیادی (75 درصد) وراثتی می باشد اما ما ژن خاصی به اسم ژن هوش اصلا نداریم. اما پس با این تعریف چگونه هوش به وراثت می رسد؟

پاسخ این سوال این است که ما مطلقا یک ژن خاص به اسم ژن هوش نداریم و این آی کیو وراثتی حاصل کارکردها و عملکرد های مجموعه ای از ژن ها و توانایی برقراری آن ها با محیط است. در واقع ما از پدر و یا مادرمان مجموعه ای ژن های متفاوت را به ارث می بریم که در عامیانه به آن ژن هوش می گوییم. حالا سوال بعدی این می باشد که این مجموعه ی ژن هوش ِ وراثتی از مادر به ارث می رسد و یا پدر حامل آن می باشد؟

ژن هوش از مادر به ارث می رسد و یا پدر؟

همان طور که گفتیم ژن خاصی به نام ژن هوش نداریم و هوش یک مجموعه از ژن ها است که همه با هم  به اصلاح ژن هوش گفته می شوند. اگر در رشته ی تجربی تحصیل کرده باشید باید بدانید که زن ها دو کروموزم x  دارند و مردها دو کروموزم x وy  را با هم دارند. (اگر محصل تجربی هم نبوده باشید احتمالا با این کروموزم ها آشنایی داشته باشید.) هر کدام از این ژن ها حاوی اطلاعات خاصی می باشند. برای مثال در کروموزم y اطلاعاتِ مربوط به صفات مردانه (ژن های مردانه ی به ارث رسیده از سمت پدر) نهفته است که اختصاصا به پسر ها منتقل می شود. دخترها کنار x مادر یک x هم از پدر می گیرند.

در کروموزم x هم ژن هایی از جمله مجموعه ژن های مربوط به هوش نهفته است. حالا با وجود اینکه مادر کروموزوم های x بیشتری دارد پس ژن هوش عمدتا از سمتِ مادر به ارث می رسد. اگر بخواهیم این مبحث ژن هوش را بهتر توضیح بدهیم باید باز هم مبحث را تخصصی تر کنیم. در واقع برای شکاف این موضوع اینطوری بهتر است بدانید که از سمت پدر هم ژن هوش می رسد ولی این ژن های رسیده شده معمولا غیر فعال می‌شوند و نمی توانند ارث خود را اعمال کنند.

برای اینکه دانشمندان بتوانند این طرح ژن هوش را عملی کنند از موش ها کمک گرفتند. ِآن ها به  عده ای از موش های آزمایشگاهی ژن های مادری  و به عده ای دیگر از آن ها ژن های پدری را اضافه کردند. در نتیجه ی این اضافه کردن ها در آزمایشگاه مشاهده کردند که موش ها در گروه اول سری بزرگ و اندامی کوچک را کسب کرده بودند و در گروه دوم (که ژن پدر به آنها تزریق شده بود ) زاده ها با ژن های پدری بدنی بزرگ همراه با سری کوچک را دریافت کرده بودند.

پس این آزمایش پرده از این موضوع بر داشت که ژن های مادری به قسمت هایی از بدن که به مغز و در نهایت به هوش مرتبط می شد بیشتراثرمی کرد. ( البته این نکته را توجه داشته باشید که مغز و جمجمه ی بزرگتر به معنای دریافت ژن هوش بیشتر نیست بلکه در این آزمایش مشخص شد که ژن های مادری عمدتا در بخش مغزی اثر گذاری بیشتری دارند.). بعد از طی این آزمایش دانشمندان سعی کردند که نتیجه را روی انسان نیز ببینند و البته موفق هم شدند و دیدند که کودکان از مادری باهوش صاحب فرزندانی با IQ بالاتر می شوند.

در واقع ژن هوش در همه ی پستانداران عمدتا از جنس ماده به فرزندان منتقل می شود و جنس نر با وجود انتقال ژن هوش ولی به دلیل غیر فعال بودن آن ها عملا در فرزندان بی تاثیر واقع می مانند. اما نکته اینجاست که بسیاری می گویند که چگونه ژن هوش از مادر می رسد در حالی که من این ژن هوش را کاملا از پدرم به ارث برده ام؟ پاسخ این سوال این می باشد که بعضی از افراد ژن هوش را در واقع با سایرِ حالات انسانی به اشتباه می گیرند. یعنی مثلا ممکن است بخشی از احساسات روحی و یا نحوه ی عملکردهای روزانه را که از سمتِ پدر رسیده باشد را به اشتباه ژن هوش برداشت کنند.

توجه داشته باشید که برخی از زیست شناسانِ ژنتیکی می گویند که ژن هوش در دختران ممکن به دلیل به ارث بردن یک کروموزم x از از سمت پدر، مقداری از ژن هوش او را نیز به ارث برده باشند؛ که البته این نظریه هنوز کاملا به اثبات نرسیده است. اما اگر به اثبات برسد اینگونه وراثت ژن هوش تعریف می شود که دختر ها ژن هوش را هم از سمت مادر و هم از پدر دریافت می کنند و پسر ها به علت داشتن تنها یک کروموزم x فقط از سمت مادری ژن هوششان دخیل می شود.

جمع بندی

در ابتدا فارق از ژن هوش تلاش کردیم که شما را با تعریفِ آسانی از هوش که دانشمندان و روانشناسان ارائه داده بودند آشنا کنیم. این آشنایی مقدمه ای بود که پی ببرید که اصلا هوش چیست و به پیروی از آن ماهیت ژن هوش چگونه تعریف می شود. نکته ی مهمی هم که درباره ی ژن هوش گفته شد این بود که ژن خاصی به اسم ژن هوش وجود ندارد و بلکه مجموعه ای از ژن ها که به تحریکات محیطی پاسخ می دهند ژن هوش گفته می شود. این مجموعه ی وسیعِ هوشی حتی هم اکنون نیز در حال گسترش می باشد و به تازگی 40 ژن جدید که مرتبط با عملکردهای هوشی هستند به این سری از ژن های وراثتی هوش اضافه شده اند.

در آخر هم این نکته را توجه داشته باشید که ژن هوش با اینکه وراثتی می باشد ولی بخش بزرگی از آن (حدود 25 درصد) می تواند از محیط تاثیر بپذیرد. این تاثیر پذیریی محیط در ژن هوش به حدی است که گاهی محیط به ژن هوش وراثتی غلبه می کند! همچنین به یاد داشته باشید که با اینکه ژن هوش عمدتا از سمت مادر می رسد ولی نداشتن ازدواج فامیلی نیز در گسترش آن کاملا موثر است. به طوری که در آزمایشی ثابت شد که با وجود مادر هایی با ژن هوش یکسان، فرزندان به دلیل ازدواج فامیلی یکی از زن ها، ژن هوش متفاوتی را از مادرشان به ارث بردند.