منتشر کننده
مالچ و مالچ پاشی چیست؟
آیا تا به حال کلمه ی مالچ به گوشتان خورده است و یا با دقت به سطح نرم و کم وزن روی خاک دقت کرده اید؟ مالچ یا خاک پوش به این پوشش گفته می شود. این پوشش می تواند لایه ای از کاه، ورقه پلاستیکی، خاک برگ، خاک اره و بسیاری مواد دیگر باشد. کلمه انگلیسی مالچ (mulch) احتمالا از کلمه آلمانی molsch آمده است، که به معنای {فروپاشی} است و همان طور که گفته شد معادل فارسی مالچ نیز کلمه {خاک پوش} است. این پوشش خاک و ریشه گیاه کاشته شده را از آسیب باران، سله بندی، یخبندان، تبخیر و فرسایش محافظت می کند. در این مقاله می خواهیم بعد از آشنایی کامل با خاک پوش شما را متوجه کنیم که چرا کشاورزان در کارهای کشاورزی به نایلون مالچ نیاز دارند و چرا این موضوع قابل اهمیت است پس تا انتها با ما همراه باشید.
کاربرد مالچ در کشاورزی
با توجه به بالا رفتن نیاز آبی در کل دنیا و از طرفی به دنبال رشد بسیار سریع جمعیت، اهمیت استفاده بهینه از آب بیشتر از پیش شده است. با در نظر گرفتن کمبود های جدی و شدید آب مخصوصا در مناطق خشک و نیمه خشک مثل اقلیم کشورمان، استفاده بهینه و با راندمان بالای آب در این قسمت اهمیت زیادی دارد. در این بخش هدف بررسی و تحلیل کاربرد مالچ در کشاورزی و تاثیرات آن بر کاستن تلفات تبخیر و افزایش بهره وری مصرف آب، می پردازد. نتایج مطالعات مختلف نشان داد وجود مالچ بر روی سطح خاک با به وجود آوردن سایه و جلوگیری از نفوذ نور موجب کاهش و جلوگیری از رشد علف های هرز و با جلوگیری از تبخیر آب از سطح خاک باعث کاهش درجه حرارت و افزایش محتوای رطوبت خاک خواهد شد.
مطالعات صورت گرفته بر مالچ های آلی، به کاه و کلش، برگ ها، چوب، خاک اره و خرده چوب مربوط می باشد. از میان روش های موجود کاه و کلش گندم، برگ درخت و خاک اره در حفظ درجه حرارت خاک، افزایش میزان محصول و حفظ تعادل در عناصر غذایی، حفظ بهتر رطوبت خاک و کاهش تنش رطوبتی خاک به نسبت دیگر خاکپوش ها، برتری قابل لمسی را نشان دادند. علاوه بر این نتایج نشان داد که استفاده کردن از مالچ های پلاستیکی به غیر از بهبود صفات رویشی و کمی و کیفی محصولات، سبب کاهش تبخیر سطحی خاک، کاهش شیب جریان حرکت رطوبت از عمق به سطح خاک، جلوگیری از هدررفت آب توسط علف های هرز، جلوگیری از هدررفت آب در فواصل بین دو گیاه خواهد شد. همچنین بهره وری مصرف آب را بالغ بر پنجاه درصد افزایش می دهد. نقش مثبت استفاده توام سیستم آبیاری قطره ای و مالچ پلاستیکی در افزایش عملکرد و کاهش مصرف آب در محصولات کشاورزی، به گونه ای است که عملکرد نهایی محصولات در صورت استفاده از مالچ در آبیاری قطره ای نسبت به آبیاری معمولی بدون مالچ، اختلاف معنی داری دارد.
مالچ ها چگونه باعث کمک به محیط زیست می شوند؟
به جهت مبارزه با ریز گردها و به ثبات رساندن شن های روان، بهترین روش بهره گیری از روش مالچ (نفتی) پاشی است. هرچند که این حرکت در مهار کردن شن های روان موثر است و در مناطقی هم از حمله ریزگردها به مناطق مسکونی جلوگیری به عمل می آورد، اما از این جهت که عوارض زیادی از جمله نابودی کامل پوشش گیاهی و در مواردی اکوسیستم طبیعی را در پی دارد، مورد استقبال نیست. با وجود این چنین عارضه ای متاسفانه در ایران همچنان با همان روش مالچ پاشی نفتی اقدام به تثبیت شن های روان می کنند که به گفته بسیاری از کارشناسان صدمات جبران ناپذیر و به تعبیری مرگ حتمی محیط زیست را به همراه دارد. در حقیقت باید در نظر داشت که اصلی ترین مساله در کاربرد مالچ این است که این ماده به عنوان افزودنی برای خاک، نباید مشکل جدیدی را چه برای میکرو ارگانیسم ها و حتی برای گیاهان یا انسان ها ایجاد کند. یکی از مشکلات اصلی مالچ نفتی این است که ترکیبات فرّار تولید می کنند و این ترکیبات فرّار معمولا ترکیبات گوگردی و آروماتیکی اند که برای ساکنان آن منطقه می توانند مشکل بو و تنفسی ایجاد کنند.
از مشکلات دیگر این است که به دلیل دارا بودن رنگ سیاه گرمای زیادی را به خودش جلب می کند و به همین دلیل موجب می شود تا روی آن سطحی که مالچ پاشیده شده است، دما بالا برود و این وضع برای شرایط بیولوژیک خاک و موجوداتی که در آن هستند، تاثیرات نامطلوبی خواهد داشت. اگر روی کل سطح خاک نسبت پاشیده شود کل پوشش گیاهی روی سطح خاک را از بین می برد و امکان رشد مجدد گیاهان را در خاک نخواهد داد. مالچ ها، هوادهی به ریشه را بعضاً تحت تاثیر منفی قرار می دهند و در ضمن استفاده از آن ها را در بعضی از محیط های طبیعی به شدت نگران کننده می کنند. در واقع استفاده بیش از حد از مالچ به دلیل خسارت به محیط زیست باید متوقف شود.
مالچ پاشی به چه دلیل انجام می گیرد؟
همان طور که بهتر می دانید بزرگ ترین بحران های زیست محیطی و کشاورزی در تمام دنیا فرسایش خاک است و با توجه به شرایط اقلیمی کشورهای مختلف از شدت و ضعف برخوردار است. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، خاک یکی از شاخص ترین اشکال تخریب سرزمین است. به شکلی که در ایران که در یک اقلیم گرم و خشک نیمه بیابانی قرار دارد، به دلیل محافظت از فرسایش خاک در برابر باد و تثبیت آن، مالچ نفتی از اهمیت زیادی برخوردار است و از دهه ها پیش مورد توجه قرار گرفته است.
در حقیقت اهمیت مالچ پاشی برای مان از زمانی واضح تر می شود که با دقت به منشأ اصلی ریزگردها در کشورمان، باتلاق ها کویرهای در حال خشک شدن داخلی و خارجی به ویژه عراق که خاک و شن های آن به وسیله باد شُمال به ایران می آید نگاه می کنیم. بر اساس مطالعات صورت گرفته علت اصلی خشک شدن زمین های منطقه عراق، آب گیری سد هایی مثل سد آتاترک در کشور ترکیه است. یعنی آب رودخانه های دجله و فرات به خاطر سد سازی های ترکیه کم شده و دشت بین النهرین رطوبت خود را از دست داده و به منبعی برای تولید گرد و غبار مبدل شده است. پای بند نبودن ترکیه به معاهدات بین المللی و تسلط این کشور بر دجله و فرات علاوه بر ایجاد پدیده ریزگرد در خاورمیانه، باعث بهره کشی بی از اندازه از منابع طبیعی و مدیریت نامناسب و یکسونگرانه بر این منابع شده و ایران امروز درگیر معضلاتی مثل خشکسالی، سیلاب و گرد و غبار است و به از دست رفتن ۹۰ درصد تالاب‌های کشور دچار شده است. تمام این موارد نکاتی هستند که توجهات در نگاه اول را به سمت استفاده از مالچ نفتی جلب می کنند. به صورتی که سه کشور ایران، عراق و عربستان در خاورمیانه به طور مشترک هزینه های مالچ پاشی این اراضی را تأمین می کنند.
علاوه بر این موارد در داخل کشور نیز به خاطر خشک شدن تعداد زیادی از تالاب های داخلی در اثر سد سازی های شدید و تبدیل آن به کانون ریزگردها، فرسایش خاک اتفاق افتاده است. این کار باعث شده تا تعداد زیادی از استان های جنوبی کشور مثل خوزستان، بوشهر، فارس، کرمان و حتی سیستان و بلوچستان با معضل ریزگردها رو به رو باشند که این ریزگردها بعضاً تا نواحی مرکزی ایران هم گسترده می شود. به همین دلیل مالچ پاشی در خوزستان و سایر نواحی از جمله جنوب کرمان در مورد زیادی در حال انجام است. و رایج ترین مالچی که استفاده می شود مالچ نفتی است زیرا این نوع مالچ، یکی از فرآورده های نفتی بوده و حدود 50 سال است که مورد استفاده قرار می گیرد و هرچند دارای نقاط مثبتی نظیر دوام طولانی مدت در تثبیت ریزگردها دارد اما به دلایل مختلفی مورد انتقاد هم قرار گرفته است. با توجه به این که کشورمان منبع اصلی نفت را داشته و تولید مالچ نفتی ارزان تر از سایر مالچ ها تمام می شود، این روش به شدت مورد استقبال است.
انواع مالچ
مالچ ها به لحاظ نوع ساختار تشکیل دهنده ای که دارند به دو گروه مالچ های طبیعی و مصنوعی قسمت می شوند:
1- مالچ طبیعی
لاش برگ و شاخسار، بقایای گیاهی مثل علف های هرز حذف شده، کاه و کلش، خاک اره و یا پوست گیاهان مالچ های طبیعی ای هستند که در اطرافمان وجود دارند. تقریبا می توان گفت که تمامی مالچ های طبیعی از برگ یا چوب گیاهان به وجود می آیند و ماده ی مصنوعی ای در ساخت آن ها دخالت ندارد. این مالچ ها سلامت خاک را تا حد بسیار زیادی حفظ می کنند و از طرفی منابع مهم معدنی و آلی را در اختیار گیاه قرار می دهند تا بهتر رشد کنند. مهم‌ترین کاربرد مالچ طبیعی حفظ منابع مورد نیاز گیاه کشت شده است.
2- مالچ مصنوعی
از آن جایی که مصنوعی بودن هر چیز نشان دهنده ی ساخته دست انسان بودن یا دستگاهی آن است باید گفت مالچ های مصنوعی دوام بیشتری را به نسبت مالچ های طبیعی دارند، اما معایب آن ها عبارت است از: پوشش های ساخته شده از سلوفان (مادهٔ پلاستیکی با پایهٔ گیاهی)، پشم شیشه، فویل فلزی، کاغذ، خرده لاستیک، پلاستیک یا فیبر.
