منتشر کننده
سبک زندگی نادرست که امروزه شاهد آن هستیم گریبان گیر نسل بشر است و انواع و اقسام بیماری ها را به همراه آورده است. این عادات ناسالم طیف گسترده ای دارند؛ از کم تحرکی گرفته تا مصرف غذاهایی که فاقد ارزش غذایی بالا هستند، همه و همه در کنار هم سلامت انسان را تهدید می کند.
یکی از بیماری هایی که امروز شاهد رواج آن هستیم کبد چرب است. کبد به عنوان یکی از اصلی ترین ارگان های بدن نقش به سزایی در کارکرد درست بدن دارد. از وظایف کبد می توان به سم زدایی، کمک در فرآیند تاثیر دارو ها، ترشح صفرا جهت قلیایی کردن دستگاه گوارش و ... اشاره کرد.
در این مقاله قصد داریم شما را با این بیماری مهم آشنا کنیم؛ آنچه در این مقاله می خوانید:
• کبد چرب یا Fatty Liver چیست ؟
• انواع کبد چرب
• علائم کبد چرب
• علت ابتلا به کبد چرب چیست ؟
• تشخیص کبد چرب
• مراحل بیماری کبد چرب
• درمان کبد چرب
• رژیم غذایی مناسب برای بیماران کبد چرب
• ریسک فاکتور ها در بیماری کبد چرب
کبد چرب یا Fatty Liver چیست ؟
کبد چرب به عنوان استئاتوز کبدی نیز شناخته می شود و به طور کلی به علت تجمع چربی در بدن به وجود می آید. چربی هم مانند تمامی مواد تشکیل دهنده بدن باید در بازه نرمال خود قرار داشته باشد؛ چرا که بسیاری از فعالیت های بدن وابسته به وجود چربی هاست؛ برای مثال ساخت برخی هورمون ها_ هورمون های استروئیدی _ نیازمند وجود چربی هاست و از طرف دیگر بدن انسان از چربی، برای سوخت و ساز بهره می برد و ....
کبد دومین عضو بزرگ بدن انسان است و تجمع بیش از حد چربی می تواند کبد را دچار التهاب کند و درموارد شدید فرد دچار نارسایی کبدی خواهد شد . این بدان معناست که تمامی وظایف ذکر شده در کبد با اختلال مواجه خواهند شد.
انواع کبد چرب :
کبد چرب به دو دسته؛ کبد چرب الکلی یا AFLD و کبد چرب غیر الکلی یا NAFLD تقسیم بندی می شود . همان طور که از اسم آن پیداست، کبد چرب الکلی در افرادی بروز پیدا می کند که مقدار زیادی الکل مصرف می کنند اما سایر افراد در دسته کبد چرب غیر الکلی قرار می گیرند. به گفته محققان گوارش، حدود 25 تا 30 درصد افراد در ایالات متحده و آمریکا کبد چرب غیر الکلی دارند.
علائم کبد چرب :
معمولا افراد مبتلا به کبد چرب از بیماری خود آگاهی ندارند و تشخیص بیماری ها طی یک مراجعه با علت ساده به پزشک انجام می شود. از آنجایی که کبد در قسمت راست و بالای شکم و درست زیر دیافراگم و قفسه سینه قرار گرفته است وجود درد در این ناحیه می تواند نشانه مشکلات کبدی از جمله کبد چرب باشد. کمااینکه این افراد در کنار درد شکم، معمولا به علت خستگی نیز به پزشک مراجعه می کنند.
در برخی از افراد کبد دچار زخم ها یا به اصطلاح اسکار کبدی می شود. به این اسکار های کبدی به عبارت دیگر فیبروز کبدی یا سیروز می گویند. سیروز ممکن است علائم زیر را به همراه داشته باشد:
• از دست دادن اشتها و در نتیجه کاهش وزن
• ضعف
• خستگی
• خون ریزی بینی
• خارش پوست
• زردی پوست و چشم
• رگ های خونی شبکه ای در زیر پوست
• درد و تورم شکم در ناحیه بالا و راست
• تورم پا
• بزرگ شدن سینه در مردان یا ژنیکوماستی
• گیجی
علت ابتلا به کبد چرب چیست ؟
تجمع چربی در کبد می تواند دو علت بسیار ساده داشته باشد: اولین مورد تولید بیش از حد آن در بدن است و دومین مورد عدم توانایی کبد در متابولیزه کردن آن. در هر دو صورت، چربی اضافه وارد سلول های کبدی می شوند و بیماری را ایجاد می کنند. حال به دلایل جزئی تر بپردازیم:
• مصرف الکل ( در نوع کبد چرب الکلی )
• چاقی
• قند خون بالا
• مقاومت به انسولین
• سطوح بالای چربی، به ویژه تری گلیسیرید
چهار مورد آخر موجب ارتباط بیماری کبد چرب با دیابت می شوند. در صورت مقاومت به انسولین فرد توانایی استفاده از گلوکز موجود در غذا را نخواهد داشت و مبتلا به دیابت خواهد شد. عدم توانایی بدن در استفاده از گلوکز منجر به وجود مقدار زیادی گلوکز در خون می شود که به دلیل نبود یا مقاومت به انسولین، گلوکز اجازه ورود به سلول های بدن را ندارد و پشت درب های بسته غشا سلولی باقی می ماند .
علل دیگری نیز هستند که در ابتلا به کبد چرب نقش دارند اما شیوع کمتری دارند . مانند:
• بارداری
• کاهش وزن سریع
• برخی از انواع عفونت ها مانند هپاتیت C
• عوارض جانبی برخی از انواع داروها، مانند متوترکسات (Trexall)، تاموکسیفن (Nolvadex)، آمیودورون (Pacerone) و والپروئیک اسید (Depakote)
• قرار گرفتن در معرض سموم خاص
• برخی از ژن ها
اگر باردار هستید توصیه می کنیم با پزشک خود مشورت کنید تا از سلامت کبد و همچنین مبتلا نشدن به دیابت بارداری اطمینان حاصل کنید. چرا که ابتلا به دیابت بارداری می تواند ریسک ابتلا به دیابت نوع 2 را در سال های پس از بارداری افزایش دهد.
تشخیص کبد چرب
گرفتن سابقه پزشکی و شرح حال، معاینه فیزیکی، آزمایش های گوناگون از روش های تشخیص قطعی کبد چرب است. شرح حال دقیق در این زمینه شامل سوالات زیر است:
• سابقه پزشکی خانوادگی، از جمله هرگونه سابقه بیماری کبدی
• مصرف الکل و سایر عادات سبک زندگی
• دارو های مصرفی
• تغییرات اخیری که بیمار متوجه شده است مانند از دست دادن اشتها و خستگی و ...
بیشتر بخوانید: کبد چرب و راه درمان آن
معاینه فیزیکی :
لمس و فشار دادن سمت راست و بالای شکم می تواند بیانگر بزرگ شدن کبد طی بیماری کبد چرب باشد. با این حال، ممکن است کبد بدون بزرگ شدن ملتهب شود.
آزمایش خون :
پزشک ممکن است آزمایش آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و تست آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) را برای بررسی آنزیم های کبدی شما تجویز کند. افزایش آنزیم های کبدی از نشانه های التهاب کبد است اما لزوما به معنی وجود بیماری کبد چرب نیست و کبد چرب تنها یکی از گزینه های احتمالی است.
تصویر برداری :
پزشک ممکن است از یک یا چند مورد از آزمایش های تصویربرداری زیر برای بررسی چربی اضافی یا سایر مشکلات کبدی استفاده کند:
• سونوگرافی
• سی تی اسکن
• ام آر آی
• الاستوگرافی گذرا با کنترل ارتعاش: این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس پایین برای اندازه گیری سفتی کبد استفاده می کند. این آزمایش می تواند به بررسی وجود زخم کمک کند.
بیوپسی کبد :
بیوپسی کبد بهترین راه برای تعیین شدت بیماری کبد محسوب می شود. در طول بیوپسی کبد، پزشک یک سوزن را به کبد وارد می کند و یک تکه بافت را برای معاینه برمی دارد. برای کاهش درد از یک بی حس کننده موضعی استفاده می شود.
درمان کبد چرب :
در حال حاضر، هیچ دارویی برای درمان بیماری کبد چرب تأیید نشده است اما می توان با دقت به سبک زندگی و جایگزین کردن عادت های نادرست با عادت های سالم روند این بیماری را معکوس کرد:
• کاهش مصرف الکل
• پیاده روی روزانه
• تغییرات در رژیم غذایی
برای درمان سیروز کبدی پزشک ممکن است به غیر از تغییر سبک زندگی بیمار، برخی دارو ها یا حتی عمل جراحی را پیشنهاد کند چراکه در صورت عدم درمان، بیمار به پیوند کبد نیاز پیدا می کند.
تشخیص کبد چرب
طبق اصول معاینه، در بیماری کبد چرب نیز مانند بیماری های دیگر ابتدا باید معاینات فیزیکی دقیق انجام شود و شرح حال کاملی از بیمار در دسترس پزشک قرار بگیرد؛ کمااینکه برای تشخیص بهتر آزمایشات پاراکلینیکی نیز به کمک پزشک خواهند آمد.
تاریخچه پزشکی که بیمار در دسترس پزشک قرار می دهد؛ شامل پاسخ دقیق سوالات زیر است:
• سابقه بیماری های کبدی در خانواده و نزدیکان
• مصرف الکل توسط خود فرد
• عادات و سبک زندگی شما
• لیست کامل داروهایی که فرد مصرف می کند
• تغییرات اخیری که فرد حس کرده مانند خستگی و کاهش هوشیاری و از دست دادن اشتها ....
معاینات فیزیکی برای این بیماری به منظور تشخیص وجود التهاب در کبد انجام می شود؛ معمولا و در اکثر افراد، کبد به دلیل التهاب بزرگ خواهد شد به طوری که پزشک با لمس شکم در ناحیه راست و بالا می تواند هپاتومگالی یا بزرگی کبد را تشخیص دهد اما در برخی افراد مشاهده شده است که التهاب کبد بدون بزرگی آن رخ داده است.
آزمایش خون :
مشاهده میزان آنزیم های کبدی مانند ALT , AST در خون می تواند مدرک خوبی برای تشخیص مشکلات کبدی باشد. این دو آنزیم جزو مهم ترین مواردی هستند که کبد ترشح می کند؛ ALT، آنزیم آلانین آمینوترانسفراز و AST، آسپارتات آمینوترانسفراز است. هر دو این آنزیم ها طی بیماری کبد چرب افزایش پیدا می کنند اما باز هم افزایش آن بیانگر کبد چرب نیست زیرا در تمامی مشکلاتی که منجر به التهاب کبد می شوند شاهد افزایش میزان آنزیم ها هستیم و کبد چرب تنها یکی از مواردی است که التهاب کبد را به همراه دارد.
تصویر برداری :
سی تی اسکن، سونوگرافی و MRI تصویر برداری هایی هستند که پزشک را برای تشخیص بهتر یاری می دهند. همچنین پزشکان ممکن است درخواست انجام آزمایش الاستوگرافی گذرا یا به اختصار VCTE FIBROSCAN را داشته باشند. این آزمایش که احتمالا به گوش تان نخورده است برای اندازه گیری میزان سفتی کبد به کار می رود. این آزمایش از طریق فرستادن امواج صوتی با فرکانس پایین انجام می شود.
بیوپسی کبد :
بیوپسی در معنای لغوی به معنی نمونه گیری است و در بسیاری از شاخه های پزشکی کاربرد دارد و حتی می توان از بافت های سخت بدن مانند مغز استخوان نیز بیوپسی گرفت. بیوپسی ها معمولا برای تشخیص خوش خیم یا بدخیم بودن تومور ها استفاده می شود اما برای این بیماری می تواند بیانگر شدت بیماری کبد چرب باشد.
متاسفانه بیوپسی کبد بدون بیهوشی کامل انجام می شود اما جای نگرانی نیست چرا که قبل از شروع کار به کمک بی حسی موضعی درد را کاهش می هند و پزشک از طریق یک سوزن قسمت کوچکی از بافت کبد را به عنوان نمونه بر می دارد . این نمونه حتی می تواند وجود زخم در کبد را نشان دهد.
مراحل بیماری کبد چرب
• کبد چرب ساده : تجمع چربی
• استئوهپاتیت : تجمع چربی به همراه التهاب
• فیبروز : التهاب کبدی به همراه زخم
• سیروز : وجود زخم منتشر در کبد
از بین موارد بالا، سیروز کبدی آخرین مرحله است و به طور جدی تری زندگی بیمار را تهدید می کند.
درمان کبد چرب
متاسفانه در حال حاضر هیچ درمان دارویی ای برای رفع بیماری کبد چرب شناخته نشده است اما توصیه پزشکان در اولین مرحله تغییر عادات و سبک زندگی است. مثلا :
• در صورت مصرف الکل، هر چه سریع تر آن را کنار بگذارید
• برای کاهش وزن، تحرک را به زندگی خود اضافه کنید. ورزش کردن در حد 30 دقیقه در روز می تواند نه تنها روند کبد چرب را معکوس کند بلکه از لحاظ روانی تاثیرات زیادی بر فرد مبتلا بگذارد. از اثرات روحی روانی ورزش می توان به افزایش اعتماد به نفس، افزایش امید به زندگی ، ... اشاره کرد.
• به رژیم غذایی خود دقت کنید، چربی های اشباع شده و چربی ترانس را به حداقل برسانید
• برخی شواهد نشان می دهد مصرف ویتامین E می تواند در درمان کبد چرب موثر باشد اما از آن جایی که این ویتامین از دسته ویتامین های محلول در چربی است، مصرف بیش از حد آن عوارض خاص خود را به همراه دارد.
• در آخرین مراحل فرد ممکن است برای درمان به جراحی نیاز داشته باشد مثلا در افرادی که به مرحله سیروز کبدی رسیده اند، پیوند کبد یکی از گزینه های پیش رو پزشک خواهد بود.
رژیم غذایی مناسب برای بیماران کبد چرب
در این بخش می خواهیم به نکاتی بپردازیم که رعایت آن ها می تواند در بهبود این بیماری بسیار تاثیر گذار باشد:
• رژیم غذایی غنی از غذاهای گیاهی از جمله میوه ها، سبزیجات، حبوبات و غلات
• محدودیت مصرف کربوهیدرات های تصفیه شده مانند شیرینی ها، برنج سفید، نان سفید
• کاهش مصرف چربی های اشباع شده؛ این چربی ها در گوشت قرمز و سایر محصولات حیوانی یافت می شوند.
ریسک فاکتور ها در بیماری کبد چرب
ریسک فاکتور ها، عوامل خطرسازی هستند که اگر فردی یک یا چند مورد از آن ها را داشته باشد، شانس ابتلای بالاتری نسبت به سایر افراد دارد. مثلا در بیماری کبد چرب موارد زیر ریسک فاکتور به شمار می روند:
• چاقی
• ابتلا به دیابت نوع 2
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• بارداری
• سطح کلسترول و تری گلیسرید بالا
• سندرم متابولیک
• سابقه خانوادگی
• مصرف داروهای ذکر شده مانند متوتروکسات
کبد چرب بارداری معمولا در سه ماهه سوم حاملگی رخ می دهد. این عارضه نادر اما بسیار جدی است به طوری که پزشک زنان به خانم های مبتلا توصیه می کند در اسرع وقت نوزاد را به دنیا بیاورند. زیرا نه تنها سلامت مادر بلکه سلامت جنین در حال رشد نیز در این حالت در خطر است . همچنان علت کبد چرب بارداری ناشناخته است اما خبر خوب این است که سلامت کبد پس از بارداری به حالت عادی باز می گردد و ثابت نخواهد بود. این خانم ها ممکن است نیاز باشد پس از زایمان چند روز تحت مراقبت باشند و سپس اجازه ترخیص دارند.
