غده تیروئید اندامی پروانه ‌ای شکل در جلوی گلو بین مهره پنجم گردنی و مهره اول سینه‌ ای قرار دارد. این غده ۳ هورمون اصلی، به نام‌ های T3 ،T4   و تیروکسین ترشح می ‌کند. بیشترین هورمون ترشح شده توسط تیروئید T4  است.

اکثر هورمون های T3 و T4 به پروتئین متصل هستند و تعداد کمی به صورت آزاد در خون وجود دارند که نوع فعال هورمون را تشکیل می‌ دهند و وظیفه کنترل انرژی بدن را برعهده دارند.

این غده یکی از غدد مهم بدن است و بر بسیاری از اعضای بدن و عملکرد آن ها تاثیر می گذارد. در نتیجه کنترل و بررسی عملکرد این غده از اهمیت بالایی برخوردار است.

در این مقاله راجع به این غده و تست های بررسی عملکرد آن بیشتر آشنا خواهیم شد.

غده تیروئید چیست ؟ چه وظایفی دارد؟

غده تیروئید، یکی از غدد درون ریز بدن است که در ناحیه گردن قرار دارد. این غده دو هورمون اصلی به

نام های تیروکسین (Thyroxine یا T4) و تری یودوتیرونین (Triiodothyronine یا T3) می سازد که به داخل خون ترشح می شوند.

T4 در سلول ها و بافت های بدن به T3 تبدیل می شود. در واقع این هورمون T3 است که از نظر بیولوژیکی فعال است و فعالیت همه سلول ها و بافت های بدن را تحت تأثیر قرار می دهد.

اختلالات تیروئید بسیار شایع هستند و عموماً در خانم ها مشاهده می شوند؛ البته ممکن است در هر سن و جنسی اعم از مردان، نوجوانان، کودکان و نوزادان نیز خود را نشان دهند. تقریبا از هر ۲۰ نفر یک نفر به نوعی از اختلال تیروئید مبتلا است که ممکن است موقتی یا دائمی باشد.

حدود 1-2% علل و مشکلات باروری و کاهش قدرت باروری در زنان، مربوط به مشکلات غدد و از جمله غده تیروئید است.

اختلالات غده تیروئید در مردان در سنین بلوغ، سبب کاهش قد یا تأخیر بلوغ و در جوانی سبب ناتوانی ‌های جنسی می ‌شود اما شیوع این اختلالات در مردان بسیار کمتر از زنان است.

اختلالات اصلی و شناخته تر غده تیروئید به دو بخش تقسیم می شوند؛ اختلالات مربوط به کم کاری غده تیروئید و اختلالات مربوط به پرکاری تیروئید. البته دیگر اختلالاتی نظیر گواتر، سرطان تیروئید و .. وجود دارند که از شیوع کمتری برخوردار هستند.

کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم)

در کم کاری تیروئید (کاهش عملکرد تیروئید) تیروکسین متناسب با نیاز بدن تولید نمی شود.

- خستگی و ضعف

- خشکی  پوست

- احساس سرما

- ریزش مو

- اختلال در تمرکز

- ضعف حافظه

- یبوست

- افزایش وزن همراه با کاهش اشتها

- تنگی نفس

- درد و تورم مفاصل

- صدای خشن

- اختلال شنوایی

- صورت پف کرده

- خونریزی های شدید ماهیانه

- احساس گزگز کردن، مورمور شدن یا داغ شدن پوست

این موارد،  از جمله علائم کم کاری تیروئید هستند.

پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)

در پرکاری تیروئید (افزایش بیش از حد عملکرد تیروئید) تیروکسین بیش از نیاز بدن تولید می شود.

- عدم تحمل گرما و تعریق

- تپش قلب

- ضعف  و خستگی

- کاهش وزن همراه با افزایش اشتها

- اسهال

- پلی اوری (دفع ادارار بیش از حد)

- بیش فعالی و تحریک پذیری

- تاکی کاردی (افزایش تعداد ضربان قلب)

- الیگومنوره (کاهش دفعات قاعدگی)

موارد نام برده، از جمله علائم مهم پرکاری تیروئید هستند.

بیشتر بخوانید: بیماری ام اس (MS) و علائم و نشانه های آن

گواتر

به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید گواتر گفته می ‌شود. با توجه به اینکه غده تیروئید در جلوی گردن و جلوی گلو قرار دارد، در این بیماری این ناحیه برجسته می ‌شود. گواتر می ‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود اما بیش از نود درصد موارد گواتر در سراسر جهان به علت کمبود ید در مواد غذایی افراد اتفاق می ‌افتد.

بزرگ شدن غده تیروئید بر اثر کمبود ید به این علت صورت می ‌گیرد که میزان خونی که از این غده می ‌گذرد افزایش می یابد تا کمبود ید جبران شود. درمان گواتر ناشی از کمبود ید ساده است و معمولا با افزایش ید به رژیم غذایی مشکل برطرف می‌ گردد و غده تیروئید کوچک می ‌شود. اگر گواتر به دلایل دیگری ایجاد شده باشد، باید اطلاعات مربوط به آن بیماری توسط پزشک تحلیل شده و علت بیماری ریشه یابی شود.

بیماری گریوز

این بیماری در اثر یک اختلال در سیستم ایمنی ایجاد می‌ گردد که باعث افزایش ترشح هورمون های غده تیروئید و ایجاد حالت پر کاری تیروئید می ‌شود. در بیماری گریوز، سیستم ایمنی با ترشح پادتن‌ هایی باعث رشد غده تیروئید و افزایش ترشح هورمون ‌های آن بیش از نیاز طبیعی بدن می‌ گردد. این بیماری ممکن است تمام علائم تیروئید پرکار را که پیش ‌تر به آن‌ ها نیز اشاره کردیم، با شدت بیشتری داشته باشد.

از سایر علائم نسبتا اختصاصی این بیماری می‌ توان به حالت بیرون زدگی چشم‌ ها (Exophthalmos) و مشکلات بینایی مانند دوربینی و محدودیت حرکت چشم‌ ها اشاره کرد.

التهاب تیروئید هاشیموتو

این بیماری شایع ‌ترین علت التهاب غده تیروئید و کم کاری آن و همچنین شایع‌ ترین اختلال تیروئید در آمریکا است که حدود ۱۴ میلیون نفر در این کشور به آن مبتلا هستند. هاشیموتو یک بیماری سیستم ایمنی است که در آن سلول ‌های دفاعی بدن به اشتباه به سلول ‌های سالم در غده تیروئید حمله می‌ کنند و باعث ایجاد التهاب در غده و کاهش توانایی ساخت ه ورمون ‌های آن می‌ شوند.

در نتیجه، فرد به کم کاری تیروئید و در برخی موارد به گواتر دچار می ‌شود. علائم تیروئید هاشیموتو نیز مانند علائم کم کاری غده تیروئید است که پیش‌ تر به آن‌ ها اشاره کردیم. درمان نیز شامل تجویز هورمون های غده تیروئید می‌ شود.

ندول ‌های تیروئید

ندول به بافت نسبتا فشرده و سختی گفته می ‌شود که درون سایر بافت ‌های نرم بدن ایجاد می ‌گردد. با توجه به اینکه در ساخت غده تیروئید کدام ماده نقش دارد، وجود ندول درون غده تیروئید امری غیرطبیعی نیست. با بالا رفتن سن، شانس ایجاد ندول به طوری افزایش می‌ یابد که نیمی از افراد بالای شصت سال حداقل دارای یک ندول در غده تیروئید هستند.

با این حال، بیشتر این ندول‌ ها خوش خیم هستند و معمولا علائم خاصی ایجاد نمی ‌کنند اما در صورت ایجاد، بیشتر به صورت علائم تیروئید پرکار ظاهر خواهند شد. بدترین حالت در مورد این ندول‌ ها، بدخیم بودن آن ‌ها و سرطان تیروئید است که نیاز به درمان سریع و اختصاصی دارد.

بررسی هورمون های تیروئیدی در نوزادان

تشخیص کم کاری تیروئید در زمان نوزادی اهمیت زیادی در جلوگیری از عقب ماندگی ذهنی ناشی از کمبود هورمون های تیروئیدی دارد. شیوع هایپوتیروئیدیسم در نوزادان، ۱ در هر ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ تولد تخمین زده شده است.

هر دو آزمایش T4 و TSH به طور معمول بر روی نوزادان تازه متولد شده انجام می شود تا غده تیروئید دارای عملکرد پایین شناسایی شود. این بیماری در صورت عدم درمان، کم کاری تیروئید مادر زادی نامیده می شود، که می‌تواند منجر به ناتوانی در رشد شود.

 علائم هایپوتیروئیدیسم در نوزادی

برخی از علائم مربوط به هایپوتیروئیدیسم دوران نوزادی شامل موارد زیر است:

- زردی طولانی مدت

- اِدِم در صورت و بدن

- وزن بیش از چهار کیلوگرم در بدو تولد

- کاهش درجه حرارت  بدن

- یبوست

- قطع شدن تنفس

- تنفس صدادار

چه تست هایی عملکرد غده ی تیروئید را بررسی می کنند؟

به منظور پیشگیری از به وجود آمدن هر گونه اختلال در غده تیروئید و یا آگاهی به موقع، لازم است فعالیت این غده و عوامل تاثیرگذار در فعالیت آن کنترل شود. برای بررسی عملکرد این غده می توان از تست های مختلف آزمایشگاهی بهره گرفت؛ در ادامه به این تست ها که ممکن است در نسخه پزشک خود مشاهده کرده باشید، می پردازیم.

- تست TSH

 حساس ترین آزمایش غربالگری برای تشخیص ناهنجاری های احتمالی تیروئید، تست TSH  است. این هورمون محرک غده تیروئید است و توسط غده هیپوفیز تولید می شود. در هایپوتیروئیدیسم، TSH  افزایش و در هایپرتیروئیدیسم کاهش می یابد. در صورت نتیجه ی غیر طبیعی، یک یا چند تست تکمیلی برای پیدا کردن علت مشکل انجام می شود.

محدوده آزمایش TSH بین ۰.۴ تا ۴.۰ واحد بین المللی میلی از هورمون در هر لیتر خون (mIU / L) قرار دارد.

- تست  T4

به دو فرم آزاد FT4  و متصل به پروتئین T4 وجود دارد. در پرکاری تیروئید افزایش هر دو فرم و در کم کاری تیروئید  کاهش آنها دیده می شود. قسمت اعظم T4 موجود در بدن به پروتئین متصل است.  بخش کوچکی از T4  اتصالی با پروتئین ندارد و به آن T4 آزاد گفته می ‌شود.  T4 آزاد شکلی از هورمون است که برای استفاده بدن به راحتی در دسترس است. گاهی اوقات سطح T4 آزاد به همراه تست T4 نیز بررسی می ‌شود.

- تست T3

اگر پزشک در فردی با سطح FT4  نرمال به هایپرتیروئیدیسم مشکوک شود،  این تست را برای تایید وضعیت بیمار، درخواست می کند. البته این تست برای تشخیص هایپوتیروئیدیسم مناسب نیست؛ زیرا تا زمان حاد شدن کم کاری تیروئید، سطح آن کاهش پیدا نمی کند.

دامنه طبیعی T3 برابر با ۱۰۰ الی ۲۰۰ نانوگرم هورمون در هر دسی لیتر خون (ng / dL) است. سطوح غیر طبیعی بالا معمولا نشان دهنده بیماری به نام بیماری گریو (Grave) است. گریو، یک اختلال خود ایمنی است که با پرکاری تیروئید مرتبط است.

- تست  T3 Uptake یا برداشت تری یدوتیرونین

یک تست تکمیلی تخصصی برای اندازه گیری غیر مستقیم پروتئین متصل شونده به تیروکسین در پلاسما است.

- نتایج جذب رزین T3

جذب رزین T3 که به آن T3RU نیز گفته می ‌‌شود، یک آزمایش خون است که ظرفیت اتصال هورمونی به نام گلوبولین متصل به تیروکسین (TBG) را اندازه گیری می‌ کند. اگر سطح T3 شما بالا باشد، ظرفیت اتصال TBG شما باید کم باشد.

سطح غیر طبیعی پایین TBG اغلب می تواند نشان دهنده ی وجود مشکل در کلیه ‌ها یا بدن باشد که در اثر عدم دریافت پروتئین کافی است. مقادیر غیر طبیعی بالای TBG نشان دهنده سطح بالای استروژن در بدن است. سطح بالای استروژن ممکن است به دلایل مختلفی از جمله بارداری، خوردن غذاهای غنی از استروژن، چاقی یا درمان جایگزینی هورمون باشد.

- تست TSI (ایمنو گلوبولین محرک تیروئید)

از  این تست برای سنجش اتو آنتی بادی ها در تشخیص بیماری خودایمنی گریوز، استفاده می شود.

- تست Anti TPO (تیروئید پراکسیداز آنتی بادی)

از این تست  برای سنجش اتو آنتی بادی ها، در تشخیص بیماری خود ایمنی هاشیموتو، استفاده می شود.

آنزیم TPO نقش اساسی در تولید هورمون های تیروئیدی دارد. در این تست، به دنبال آنتی بادی خود ایمنی برضد TPO در خون هستیم؛ اگر این آنتی بادی ها در خون حضور داشته باشند در اکثر مواقع دلیلی بر بیماری خود ایمنی در فرد بیمار هستند.

چه زمانی باید درخواست آزمایش تیروئید داشته باشیم؟

- سابقه سقط جنین

- پوکی استخوان

- مشکلات باروری

- کاهش میل جنسی در زنان

- سابقه بیماری خود ایمنی

- دیابت نوع 1

- لک و پیس

- متورم شدن گردن

- چرخه قاعدگی نامنظم و غیر طبیعی

- تپش قلب و ضربان نامنظم

- کلسترول بالا

چه شرایطی را قبل از آزمایش تیروئید باید رعایت کرد؟

برای انجام تست تیروئید نیاز به ناشتایی نیست اما اگر این تست همراه دیگر آزمایش ‌ها برای چکاپ کلی نوشته شود، باید حتما فرد ناشتا باشد. به بیمار باید گفته شود که مصرف قرص‌ های تیروئید را برای یک ماه قبل از انجام آزمایش قطع کند.

عوامل تاثیر گذار بر آزمایش تیروئید

برخی عوامل می توانند بر نتیجه ی آزمایش های تیروئیدی اثر بگذارند و در نتیجه ی این تست ها اختلال ایجاد کنند. برخی از این عوامل شامل موارد زیر است. در صورتی که هر کدام از آن ها را دارید با پزشک خود در میان بگذارید.

- سابقه بیماری های مزمن نظیر حمله قلبی

- سابقه عفونت، زخم و آسیب دیدگی جدی

- سابقه  بیماری های کبدی و کلیوی

- سابقه استفاده از داروهای تیروئیدی

- دارو های جلوگیری از بارداری

- دارو های ضد تشنج

- دارو های ضد التهاب

- هورمون استروئید

- آمیودارون

- لیتیوم برای درمان برخی بیماری های روانی

اگر هر کدام از فاکتور های زیر را دارید، باید سالی یک مرتبه برای تست های تیروئیدی آزمایش خون بدهید:

- برای درمان سرطان سر و گردن از پرتودرمانی استفاده کرده اید.

- داروی آمیودارون یا داروی دارای لیتیوم از ۶ تا ۱۲ ماه قبل یا بعد مصرف کرده اید.

- در گذشته درمانی برای پرکاری تیروئید را امتحان کرده اید.

- اختلال تیروئید دارید.

به شما توصیه می کنیم، برای سلامتی تان بیشتر از قبل وقت بگذارید. بدن شما تنها چیزی است که هیچ وقت شما را رها نمی کند، پس به سلامتی بدن خود اهمیت بدهید.