هورمون، یک ماده شیمیایی است که در بدن تولید می شود و اندام ها یا عملکردهای بدن را کنترل می کند. هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH)، دو نمونه از این مواد شیمیایی هستند که در تولید مثل نقش دارند. پزشک با انجام آزمایش LH و FH میزان این هورمون ها را در خون یا ادرار اندازه گیری می شود. LH و FSH هم در بدن مردان و هم در بدن زنان تولید می شوند.

FSH به زنان در تخمک گذاری (آزاد شدن تخمک از تخمدان) و در مردان به تولید اسپرم کمک می کند. LH روی اندام های جنسی مردان (بیضه ها) و زنان (تخمدان‌ ها) تاثیر می گذارد. معمولا پزشک برای تشخیص دقیق بیماری ها علاوه بر آزمایش LH و FSH، سایر هورمون‌ ها را هم اندازه گیری می کند.

آزمایش FSH چیست؟

FSH توسط غده هیپوفیز که درست در زیر مغز قرار دارد، ساخته شده و در جریان خون آزاد می شود. این هورمون مسئول رشد فولیکول های تخمدان است. فولیکول ها با تولید استروژن و پروژسترون به حفظ چرخه قاعدگی در زنان کمک می کنند. پزشک آزمایش FSH را برای یافتن علت اصلی مشکلات مربوط به سیستم تولید مثل تجویز می کند.

آزمایش FSH، یک آزمایش خون ساده است. ممکن است از زنان خواسته شود که این آزمایش را در زمان خاصی از چرخه قاعدگی خود و معمولا در دو روز اول قاعدگی انجام دهند. میزان هورمون FSH را در ادرار هم می توان اندازه گیری کرد. پزشک می تواند مقدار FSH را در یک نمونه ادرار اندازه گیری کند یا در طی 24 ساعت میزان آن را در چند نمونه ادرار بسنجد. با توجه به اینکه میزان هورمون FSH در طول روز تغییر می کند، اندازه‌ گیری آن در طی 24 ساعت کمک می کند که نتیجه دقیق تری به دست آید.

آزمایش LH چیست؟

هورمون LH در غده هیپوفیز که تقریبا به اندازه یک نخود است، تولید می شود. در زنان، LH بخش مهمی از چرخه قاعدگی را تشکیل می دهد و با FSH همکاری می کند. افزایش استروژن در بدن باعث می شود که غده هیپوفیز تولید FSH را متوقف کرده و LH بیشتری تولید کند. افزایش هورمون LH باعث می شود که تخمک طی فرآیندی به نام تخمک گذاری از تخمدان آزاد شود. بعد از تخمک گذاری، سلول های فولیکول تکثیر می شوند و آن را به جسم زرد تبدیل می کنند که پروژسترون ترشح می کند. پروژسترون هورمونی است که برای حفظ بارداری لازم است. اگر بارداری اتفاق نیفتد، سطح پروژسترون کاهش می یابد و یک چرخه قاعدگی جدید شروع می شود.

در مردان، هورمون LH توسط غده هیپوفیز تولید می شود و در بیضه ها به گیرنده های سلول های خاصی به نام سلول های لیدیگ (Leydig cells) متصل می شود. این کار باعث ترشح هورمون تستوسترون می شود که وجود آن برای تولید سلول های اسپرم ضروری است.

آزمایش LH همان طور که از نام آن مشخص است، میزان LH را در خون یا ادرار اندازه گیری می کند. در زنان، مقدار این هورمون در طول چرخه قاعدگی و همچنین در سنین مختلف متغیر است. بارداری هم روی میزان آن تاثیر دارد. اگر هدف پزشک از آزمایش LH بررسی وضعیت باروری باشد، ممکن است به چند آزمایش مختلف برای ردیابی افزایش و کاهش سطح هورمون نیاز باشد. در مردان، ممکن است پزشک میزان LH را پس از تزریق هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) اندازه گیری کند. اندازه گیری LH پس از دریافت این هورمون به پزشک در تشخیص مشکلات مربوط به غده هیپوفیز یا سایر نقاط بدن کمک می کند.

هدف از انجام آزمایش FSH چیست؟

در زنان، مردان و کودکان از آزمایش FSH برای اهداف متفاوتی استفاده می شود:

آزمایش FSH در زنان

شایع ترین دلایل انجام آزمایش FSH عبارتند از:

- ارزیابی مشکلات ناباروری

- ارزیابی چرخه های قاعدگی نامنظم

- تشخیص اختلالات غده هیپوفیز یا بیماری های مربوط به تخمدان

- تشخیص زمان یائسه شدن

آزمایش FSH در مردان

در مردان، آزمایش FSH برای موارد زیر کاربرد دارد:

- ارزیابی کم بودن تعداد اسپرم ها که با علائمی مثل کاهش میل جنسی یا کاهش توده عضلانی همراه است

- ارزیابی هیپوگنادیسم یا نارسایی غدد جنسی

- ارزیابی اختلال عملکرد بیضه

آزمایش FSH در کودکان

در کودکان، آزمایش FSH مشخص می کند که آیا کودک به بلوغ زودرس یا بلوغ دیررس مبتلا شده است یا خیر. در کودکانی که زودتر یا دیرتر از موعد مقرر وارد دوران بلوغ می شوند، اندازه گیری هورمون یکی از راه هایی است که به تشخیص مشکلات مربوط به هیپوتالاموس (ناحیه ای از مغز که فعالیت غده هیپوفیز را کنترل می کند)، هیپوفیز، تخمدان ها یا بیضه ها کمک می کند.

هدف از انجام آزمایش LH چیست؟

دلایل زیادی وجود دارد که پزشک انجام آزمایش LH را درخواست می کند. میزان LH خون به مشکلات قاعدگی، باروری و شروع بلوغ مربوط می شود. مهم ترین دلایلی که ممکن است پزشک آزمایش خون LH را تجویز کند، عبارتند از:

- یک زن برای باردار شدن مشکل داشته باشد

- دوره های قاعدگی نامنظم باشند یا پریود قطع شده باشد

- به نظر برسد که دوران یائسگی شروع شده است

- در مردان علائم کمبود تستوسترون (کاهش توده عضلانی یا کاهش میل جنسی) دیده شود

- پزشک به اختلال هیپوفیز مشکوک باشد

- یک پسر یا دختر خیلی دیر یا خیلی زود وارد دوران بلوغ شده باشپزشک ممکن است علاوه بر آزمایش LH سایر هورمون ها از جمله تستوسترون، پروژسترون، FSH و استرادیول را هم اندازه گیری کند.

چرخه قاعدگی و یائسگی

اگر پریودهای شما نامنظم باشند یا قطع شده باشند، پزشک با اندازه گیری LH خون سعی می کند علت بروز این مشکل را تشخیص دهد. سطح LH باید پس از یائسگی افزایش یابد. چون تخمدان ها دیگر کار نمی کنند و نمی توانند میزان LH را تنظیم کنند.

بلوغ

در افراد جوان ممکن است پزشک برای تشخیص علت بلوغ دیررس یا زودرس از آزمایش LH استفاده کند. پزشک علاوه بر این آزمایش وجود علائم بلوغ را در فرد بررسی می کند. علائم بلوغ شامل قاعدگی و بزرگ شدن سینه در دختران و رشد بیضه و آلت تناسلی در پسران و همچنین رشد موهای ناحیه تناسلی در پسران و دختران می شود.

باروری و بارداری

برای بررسی دلایل ناباروری در زنان و مردان، میزان LH خون اندازه گیری می شود. در زنان، برای تعیین زمان تخمک گذاری می توان سطح LH را در ادرار اندازه گیری کرد. هنگامی که سطح LH شروع به افزایش می کند، این موضوع نشان می دهد که تخمک گذاری احتمالا در طی یک تا دو روز آینده اتفاق می افتد. این آزمایش که غالبا در خانه انجام می شود، به افزایش شانس باردار شدن کمک می کند. لازم به ذکر است که برای تعیین زمان تخمک گذاری از نمونه ادرار (نه نمونه خون) استفاده می شود.

قبل از آزمایش LH و FSH باید چه اطلاعاتی را در اختیار پزشک قرار دهید؟

قبل از انجام هر آزمایشی باید درباره تمام داروهای تجویزی یا بدون نسخه و همچنین مکمل های غذایی که مصرف می کنید با پزشک خود صحبت کنید. شما باید پزشک را از روشی که برای کنترل بارداری استفاده می کنید (شامل قرص، دستگاه داخل رحمی یا پچ) مطلع کنید. چون ممکن است بعضی از روش های پیشگیری از بارداری روی نتیجه آزمایش تاثیر داشته باشند. گاهی اوقات لازم است که مصرف قرص های ضد بارداری را چند هفته قبل از انجام آزمایش قطع کنید. اگر هفت روز قبل از آزمایش LH از تست ها یا روش هایی که با ماده رادیواکتیو انجام می شوند استفاده کرده اید، باید به پزشک اطلاع دهید. چون این مواد می توانند با نتیجه آزمایش تداخل داشته باشند.

بیشتر بخوانید: آزمایش های تیروئید کدام اند؟

آزمایش LH و FSH چگونه انجام می ‌شود؟

مراحل انجام این دو آزمایش عبارتند از:

- تکنسین آزمایشگاه یک تورنیکت را در بالای محل خونگیری می بندد. معمولا از بازو خون گرفته می شود.

- محل خونگیری را با استفاده از یک ماده ضد عفونی کننده تمیز و استریل کرده و سپس یک سوزن را مستقیما به داخل رگ وارد می کند. بیشتر افراد در ابتدای خونگیری کمی احساس درد می کنند که به سرعت برطرف می شود.

- سوزن را بعد از خونگیری از رگ خارج می کند و روی آن چسب یا پنه قرار می دهد. سپس از شما می خواهد که روی آن فشار ملایم وارد کنید.

آیا انجام آزمایش LH و FSH خطرناک است؟

معمولا آزمایش خون بی خطر است. اما در بعضی موارد ممکن است مشکلات زیر رخ دهند:

- سنکوپ وازوواگال یا غش کردن به دلیل مشاهده خون

- سرگیجه

- عفونت

- کبودی

- درد

- قرمز شدن محل ورود سوزن

تفسیر آزمایش FSH چیست؟

میزان FSH به جنسیت و سن بستگی دارد. در زنان، میزان این هورمون در روزهای مختلف چرخه قاعدگی متفاوت است. به همین دلیل، نتایج آزمایش باید توسط پزشک تفسیر شود.

سطوح بالای FSH در زنان

در زنان مشکلات زیر باعث افزایش هورمون FSH می شوند:

- کاهش عملکرد تخمدان یا نارسایی تخمدان

- یائسگی

- سندرم تخمدان پلی کیستیک

- ناهنجاری های کروموزومی مانند سندرم ترنر

افزایش FSH ممکن است نشان دهنده کاهش تولید تخمک باکیفیت برای لقاح باشد. افزایش سن یکی از دلایل بروز این مشکل است. با بالا رفتن سن قدرت باروری شروع به کاهش می کند و تعداد تخمک کمتری در تخمدان ها بالغ می شود. کیفیت تخمک ‌های باقیمانده هم نسبت به سال ‌های قبل پایین ‌تر است.

ممکن است علاوه بر FSH مقدار LH، استرادیول و پروژسترون هم اندازه گیری شود تا ذخیره تخمدان مورد ارزیابی قرار گیرد. اصطلاح «ذخیره تخمدان» به پتانسیل باروری یک زن که با سن او مرتبط است، اشاره دارد. افزایش FSH به این معنی است که شانس باردار شدن شما با توجه به سنتان کمتر از حد انتظار است. این موضوع به این معنی نیست که شما شانسی برای باردار شدن ندارید، بلکه نشانه این است که احتمالا برای باردار شدن با مشکلات بیشتری روبرو هستید و به درمان ناباروری نیاز دارید.

سطوح بالای FSH در مردان

افزایش FSH در مردان می تواند نشانه موارد زیر باشد:

- سندرم کلاین فلتر

- عدم وجود بیضه یا داشتن بیضه هایی که به درستی کار نمی کنند

- بیضه هایی که در اثر مشکلاتی مانند وابستگی به الکل آسیب دیده اند

- بیضه هایی که در اثر مواجهه با اشعه ایکس یا شیمی درمانی دچار آسیب شده اند

سطوح بالای FSH در کودکان

افزایش FSH در کودکان می تواند نشان دهنده نزدیک شدن به دوران بلوغ باشد.

دلایل کاهش هورمون FSH

مقادیر پایین FSH ممکن است نشان دهد که:

- یک زن تخمک تولید نمی کند.

- یک مرد اسپرم تولید نمی کند.

- هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز که مراکز کنترل هورمون در مغز هستند، به درستی کار نمی کنند.

- یک تومور توانایی مغز را برای کنترل تولید FSH مختل کرده است.

استرس و کمبود وزن شدید می توانند میزان FSH را تحت تاثیر قرار دهند.

آزمایش LH چگونه تفسیر می شود؟

میزان LH با بیماری های مختلفی در زنان، مردان و کودکان در ارتباط است:

زنان

در زنان افزایش سطح LH می تواند نشانه اختلال عملکرد تخمدان ها باشد که به آن نارسایی اولیه تخمدان می گویند. علت نارسایی اولیه تخمدان شامل موارد زیر می شود:

- رشد نکردن تخمدان ها

- ناهنجاری های ژنتیکی مانند سندرم ترنر

- قرار گرفتن در معرض اشعه

- سابقه مصرف داروهای شیمی درمانی

- اختلالات خود ایمنی

- تومور تخمدان

- بیماری تیروئید یا غده فوق کلیه

- سندرم تخمدان پلی کیستیک

سطوح پایین LH و FSH نشان دهنده نارسایی ثانویه تخمدان است. این موضوع به این معنی است که اختلال در سایر قسمت های بدن باعث نارسایی تخمدان شده است. در بیشتر موارد، نارسایی ثانویه تخمدان به مناطقی از مغز که هورمون تولید می‌کنند، مربوط می شود.

مردان

در مردان افزایش LH می تواند علامت نارسایی اولیه بیضه باشد. دلایل بروز این مشکل عبارتند از:

- ناهنجاری های کروموزومی مانند سندرم کلاین فلتر

- نارسایی در رشد غدد جنسی

- سابقه عفونت های ویروسی مانند اوریون

- مواجهه با اشعه

- سابقه مصرف داروهای شیمی درمانی

- اختلالات خود ایمنی

نارسایی ثانویه بیضه به دلیل مشکلات مرتبط با مغز از جمله اختلال در هیپوتالاموس، رخ می دهد. اگر پزشک به شما GnRH تزریق کند و سطح LH ثابت بماند یا کاهش یابد، مشخص می شود که به اختلالات هیپوفیز مبتلا هستید. کاهش LH در مردان بالغ ممکن است به کمبود تستوسترون منجر شود که با علائم زیر مشخص می شود:

- اختلال عملکرد جنسی

- کاهش میل جنسی

- خستگی

کودکان

افزایش LH در کودکان می تواند باعث بلوغ زودرس شود که دختران بیشتر از پسران آن را تجربه می کنند. عوامل زیر در بروز این مشکل نقش دارند:

- وجود تومور در سیستم عصبی مرکزی

- تروما یا آسیب مغزی