تحقیقات اخیر که توسط پژوهشگران آلزایمر انجام‌شده است، نشان می­‌دهد که وقوع بیماری آلزایمر در بیماران مبتلابه دیابت بسیار فراوان­تر است. رابطه بین این دو بیماری و نحوه تأثیر میزان بالای قند خون بر روی ایجاد بیماری آلزایمر در سال­ های اخیر مورد توجه بسیاری از دانشمندان بوده است.

بیشتر بخوانید: آلزایمر: از همین امروز به فکر مراقبت از مغز خود باشید

مکانیسم بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر یک نقص مغزی پیشرونده و مهلک است، که به‌تدریج در مغز فرد مبتلا، به حافظه و توانایی یادگیری و استدلال و قضاوت و ارتباطات و انجام کارهای روزانه فرد آسیب می‌­رساند. بیماری آلزایمر با اختلال شناختی در مغز، تخریب پیش­رونده سلول­ های عصبی و تشکیل پلاک­ های حاوی پروتئین آمیلوئید­بتا در مغز فرد مبتلابه آلزایمر مشخص می­‌شود. فرآیند تخریب سلول­‌های عصبی در آلزایمر ابتدا با آسیب به فرایند سیناپسی آغاز می­‌شود که با مرگ سلول­ های نورون مغز همراه است. فرایند سیناپسی مربوط به ارتباط بین سلول­ های عصبی هست که موجب انتقال پیام بین سلول­ ها و انجام عملکرد مغز ازجمله حافظه هست. بنابراین با از بین رفتن ارتباط بین سلول ­های عصبی، عملکرد مغز نیز مختل می­‌شود. از بین رفتن ارتباط سیناپسی بیشترین میزان ارتباط را با اختلال شناختی در بیماران مبتلابه آلزایمر دارد. چندین گروه تحقیقاتی تائید می­کنند که آسیب سیناپسی و ساخت سلول­‌های نورون معیوب در بیماران آلزایمری­، مربوط به تجمع تدریجی الیگومرهای بتا در مغز افراد مبتلابه آلزایمر است. الیگومرهای بتا، پروتئین ­هایی با ساختار نامناسب هستند که در مغز فرد دیابتی تجمع پیدا می­‌کنند و ارتباط سیناپسی سلول­ های مغز را دچار اشکال می­‌کنند.

مکانیسم بیماری دیابت

در شرایط طبیعی متابولیکی بدن، میزان گلوکز خون به‌وسیله کنترل هماهنگ هورمون ­های مختلف ازجمله انسولین به‌خوبی حفظ می‌­شود. به ­هرحال رژیم غذایی نامناسب، شامل قند و چربی بالا و استرس و فشارهای فیزیکی و ذهنی می­‌تواند موجب هایپرگلایسمیا شود. هایپرگلایسمیا یکی از اصلی‌ترین مشخصه‌های مقاومت به انسولین و دیابت هست.

دیابت قندی، که معمولاً به‌عنوان دیابت شناخته می­شود، نوعی از اختلالات متابولیک است که با مشخصه میزان بالای قند خون بالا برای مدت‌زمان طولانی شناخته می­‌شود. از علائم بیماری دیابت می­‌توان به تکرر ادرار، افزایش اشتها و تشنگی اشاره کرد. در صورت عدم درمان بیماری، عوارض بسیاری در بدن فرد مبتلابه دیابت ایجاد می­‌شود. از عوارض طولانی‌مدت و جدی دیابت می­‌توان به بیماری‌­های قلبی عروقی، سکته مغزی، بیماری مزمن کلیه، زخم پا، آسیب به اعصاب، آسیب‌دیدگی چشم و اختلال شناختی اشاره کرد.

دیابت هم  به دلیل نقص در لوزالمعده (که به‌اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند) و هم به دلیل عدم پاسخ سلول‌های بدن به انسولین ایجاد می­‌شود. انواع دیابت عبارت‌اند از :

دیابت نوع 1

در این نوع از دیابت، کمبود انسولین به علت آسیب واردشده به سلول‌های بتا لوزالمعده رخ می­‌دهد. پیش‌ازاین، بیماری دیابت نوع 1 "دیابت وابسته به انسولین" خوانده می­شد.­ تصور می­‌شود که علت وقوع این نقص، ترکیبی از عوامل محیطی، مانند عفونت ویروسی باشد. دیابت نوع 1 در افرادی با ژنتیک آسیایی شایع­تر است.

دیابت نوع 2 به دلیل انواع نقص­ های فیزیولوژیک با ماهیت متفاوت رخ می­‌دهد. این نوع از دیابت بیشترین جمعیت بیماران دیابتی را در جهان تشکیل می‌­دهد. مثل دیابت نوع 1، عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی هر دو در ابتلا به دیابت نوع 2 نقش دارند، اگرچه تأثیر مؤلفه ژنتیکی ممکن است، بیشتر از دیابت نوع 1 باشد.­ این بیماری با ترکیبی از مقاومت سلول ­های بدن به انسولین و کمبود نسبی انسولین با افزایش تولید گلوکز کبدی ایجاد می­‌شود.­ ذکر این نکته حائز اهمیت است که برخی از افراد، مقاومت به انسولین و برخی دیگر، کمبود انسولین را تجربه می­‌کنند.

آیا وقوع بیماری آلزایمر در بیماران دیابتی بالاتر است؟

زمانی که بیماری دیابت کنترل نشود، مقادیر بالای قند در خون باقی می­‌ماند و در طول زمان، این میزان بالای قند می‌­تواند به اندام‌های مختلف ازجمله مغز آسیب برساند. چندین تحقیق تائید کرده‌­اند، در افراد دیابتی و به‌ویژه دیابت نوع 2 احتمال ابتلا به آلزایمر بیشتر است. پزشکان تائید می­‌کنند، میزان بالای قند خون یا انسولین می‌­تواند به چندین روش به مغز آسیب برساند. دیابت، خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می­‌دهد و به قلب و رگ ­های خونی صدمه می­‌زند. آسیب رگ­ های خونی در مغز افراد دیابتی با افزایش میزان ابتلا به آلزایمر مربوط­ است.

چگونه بیماری آلزایمر به بیماری دیابت مربوط می‌شود؟

هایپرگلایسمی ناشی از بیماری دیابت، باعث ایجاد عوارض پاتولوژیک ازجمله نوروپاتی دیابتی (از نشانه ­های آن احساس گزگز در دست و پا می­باشد)­، آسیب عروق و بیماری­ های قلبی عروقی می‌­شود. قرار گرفتن در معرض قند خون بالا باعث بدتر شدن عملکرد شناختی و سایر جنبه­‌های سلامت روان می­‌شود. گزارش ­های اخیر نشان می‌­دهد که هایپرگلایسمی ارتباط نزدیکی با پیشرفت اختلالات شناختی و زوال عقل دارد و بنابراین رابطه‌­ی علت و معلولی بین قند خون و زوال عقل وجود دارد. نتایج به‌دست‌آمده توسط محققان پیشنهاد می­‌کند که سمیت ناشی از قند در افراد مبتلابه دیابت می‌­تواند منجر به آسیب ساختاری و اختلال در عملکرد سلول­ ها و اعصاب مغز، خونریزی عروق مغزی و افزایش تجمع پروتئین آمیلوئید بتا شود. بالا رفتن قند خون بر ساختار پروتئین آمیلوئید بتا تأثیر گذاشته و موجب ایجاد ساختار نامناسب در این پروتئین و تجمع در سلول­ های مغزی و درنهایت اختلال در سیستم سیناپسی مغز می‌­گردد.

از طرفی نتیجه مطالعاتی که در سال‌های اخیر انجام‌شده تائید می­‌کند که ارتباط بین بیماری آلزایمر و دیابت بسیار تنگاتنگ است. انسولین برای بقای نورون ضروری است و کاهش تعداد گیرنده­ های انسولین در مغز بیماران مبتلابه آلزایمر دیده می­‌شود. مورد پایانی در مورد رابطه بین دیابت و آلزایمر ارتباط بین مسیرهای تأثیرگذار در هر دو بیماری است. مسیرهای متابولیک ناشی از هایپرگلایسمی و مقاومت به انسولین (کاهش سیگنالینگ انسولین، التهاب، استرس اکسیداتیو) دقیقاً همان مواردی هستند که در ایجاد بیماری آلزایمر نقش دارند. درنهایت با توجه به موارد ذکرشده می‌توان نتیجه گرفت که بیماری­ های دیابت و آلزایمر،  هر دو بیماری وابسته به سن و بسیار شایع هستند و رابطه مستقیمی بین آن­ ها وجود دارد. بنابراین با توجه به آنکه بیماری دیابت در اغلب اوقات به‌وسیله رژیم غذایی مناسب، شامل پرهیز از مصرف بالای قند و چربی و دوری از استرس و انجام ورزش روزانه قابل‌کنترل است، می ­توان با تبعیت از سبک زندگی سالم از پیشرفت بیماری دیابت جلوگیری نمود و از ابتلا به دیگر بیماری ­ها مثل آلزایمر که به دنبال دیابت در بدن ایجاد می­شوند پیشگیری نمود.