منتشر کننده
در همین ابتدای صحبت از شما می‌خواهیم که تا انتها ما را همراهی کنید چرا که قرار است یکی از بیماری‌هایی را به شما معرفی کنیم که در حقیقت منشا ذهنی و روحی دارد. اختلال روان‌تنی یا اختلال سایکوسوماتیک به صورت اختلال بدنی که تحت تأثیر ذهن قرار دارد یا در شدیدترین حالت، توسط ذهن ایجاد می‌شود، تعریف شده است. اختلال‌های روان‌تنی، شامل اختلال‌هایی است که در آن‌ها نشانه‌ها مستقیماً مربوط به آسیب مغزی یا وجود یک وضع غیرعادی در محیط زیست شیمایی مغز است؛ ممکن است در نتیجه پیری، بیماری‌های تباه‌کننده دستگاه عصبی (مثل سیفیلیس)، یا فروبری مواد سمی (مثل مسمومیت ناشی از سرب یا الکلیسم) ایجاد شوند.
حال سوال اینجاست که این نوع از اختلال چه زمانی و به چه شکل تشخیص داده می‌شود؟ جهت پاسخ باید بگوییم که تشخیص این بیماری هنگامی صورت می‌گیرد که یک اختلال با آسیب جسمانی شناخته شده وجود داشته باشد و رویدادهایی که از نظر روانشناختی معنادار هستند، قبل از اختلال واقع شده و به شروع یا وخیم‌تر شدن آن کمک کنند. زمانی که عوامل روانشناختی بر بیماری جسمانی تأثیر می‌گذارند، معمولاً فرد انکار می‌کند که بیمار است، از مصرف دارو خودداری می‌کند و ممکن است وجود عوامل خطر را که احتمالاً حالت جسمانی را وخیم‌تر می‌کنند، نادیده بگیرد. ملاک اول، اختلال‌های روان‌تنی را از اختلال‌های جسمانی‌شکل جدا می‌کند. اختلال‌های جسمانی‌شکل، مبنای جسمانی شناخته‌شده‌ای ندارند اما اختلال‌های روان‌تنی، مبنای جسمانی دارند.
عوامل روانی قادر هستند تا شرایط جسمانی مختلفی را در بسیاری از دستگاه‌های عضوی تحت تأثیر خود قرار دهند، دستگاه‌هایی مثل: دستگاه تنفسی، دستگاه قلبی - عروقی، پوست و دستگاه معدی - روده‌ای و اندام‌های حسی. در هر فرد ممکن است تنها یک دستگاه عضوی در برابر تأثیرات روانی آسیب‌پذیر باشد. در واقع بیماری‌های روان‌تنی در گروه اختلالات اضطراب قرار می‌گیرند. اما تفاوت سایکوسوماتیک با سایر اختلالات اضطرابی در این است که در چنین حالتی استرس‌ها خود را به صورت دردهای جسمانی و فیزیکی بروز می‌دهند. با توجه به ماهیت اضطراب، افراد معمولاً در بازه سنی بین ۱۸ تا ۴۰ سالگی به اختلال سایکوسوماتیک دچار می‌شوند.
بیماری های روان تنی چه افرادی را بیشتر درگیر می‌کند؟
ژنتیک و سابقه خانوادگی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به این گونه بیماری‌ها است. در خانواده‌ای که افراد آن بعد از هرگونه بحران یا معضلی دچار معده درد یا بیماری‌های گوارشی می‌شوند، این رفتار به تدریج در بقیه هم دیده خواهد شد؛ هرچند اشکال آن می‌تواند متفاوت باشد. گاهی در کودکان هم این بیماری به چشم می‌خورد. تغییرات خواب و اشتها در کودکان، رفتارهای ناسازگار مثل تف کردن و پرتاپ کردن اشیا می‌تواند نشانه‌هایی از بیماری‌های روان تنی باشد. در این موارد بهتر است به مشاور کودک مراجعه کنید. در افرادی که سابقه خانوادگی در آن‌ها بیشتر است باید نسبت به نشانه‌ها هشیار باشند. دردهای گوارشی، به هم خوردن خواب و بیداری، تنگی نفس و ضربان قلب بالا می‌تواند نشان از اضطراب باشد.
آیا مشکلات روان تنی و اختلال خود بیمار انگاری به یک مفهوم هستند؟
شاید مطلع باشید که در علم پزشکی به شخصی که به صورت مداوم، استرس و اضطرابی مبنی بر ابتلا به بیماری‌های خطرناکی را تجربه می‌کند، میگویند که آن فرد درگیر اختلال خود بیمار انگاری شده است. در حالی که در اختلال روان‌تنی، دردها و بیماری‌ها منشا ذهنی دارند و استرس و اضطراب می‌تواند منجر به تشدید آن شود. فردی که به خود بیمار انگاری مبتلا است، یک سردرد ساده را نشانه یکی از بیماری‌های مزمن مانند تومور مغزی قلمداد می‌کند. اما اختلال سایکوسوماتیک سرمنشا روانی دارد و منجر به انتقال آشفتگی‌های روحی به جسم فرد می‌شود. افرادی که به این نوع از اختلال سایکوسوماتیک مبتلا هستند، هر درد کوچکی را به یک بیماری سخت و صعب‌العلاج نسبت می‌دهند.
تفاوت بیماری روان تنی با اختلالات هیستری
این موضوع بسیار مهم است که بتوانید تفاوت اختلالات را از هم تشخیص دهید زیرا بسیار نزدیک به هم و مشابه اند. شاید از آن دسته افرادی باشید که با اختلالات هیستری آشنا بوده و گمان کنید که بیماری روان تنی با آن تفاوت چندانی ندارد؛ در صورتی که اصلاً این گونه نیست! بیماری‌های روان تنی بر خلاف اختلال هیستری که ریشه سمبولیک دارد، منشا جسمی دارند. بیماری‌های روان تنی گاهی باعث تغییر ساختمان بدن و بیماری‌هایی مثل بی‌اشتهایی عصبی و زخم معده می‌شود اما واکنش‌های جسمانی بیماری هیستریک به ندرت خطرناک است. همچنین واکنش‌های پسیکوسوماتیک اضطراب را کاهش نداده اما واکنش‌های جسمی باعث کاهش اضطراب می‌شود. در بیماری‌های روان تنی دستگاه خود مختار اعصاب دخالت دارد اما در بیماری هیستری دستگاه اعصاب و نخاع درگیر هستند.
انواع اختلال روان تنی (سایکوسوماتیک)
این بیماری به طور معمول بسته به علت آن به شکل‌های مختلفی در بدن فرد بروز می‌کند. در ادامه انواع مختلفی از این اختلال را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
1- اختلال سایبر کندریا:
سایبر کندریا در حقیقت نوعی تلقین است. به این ترتیب که فرد با مطالعه و آگاهی از نشانه‌های یک بیماری، به خود تلقین می‌کند که این نشانه‌ها را دارد و تصور می‌کند که به این بیماری دچار شده است. با تصور بیماری و افزایش اضطراب نیز معمولاً نشانه‌ها بیشتر شده و فرد را دچار این اختلال می‌کند. هر چند در حالت کلی کسب اطلاعات و داشتن آگاهی در مورد بیماری‌های مختلف می‌تواند مفید باشد، اما عدم استفاده صحیح از دانش می‌تواند در بلند مدت برای این گروه از افراد مشکل‌ساز شود.
2- اختلال تبدیلی:
این مورد به این صورت است که در بیشتر مواقع، بیماری به صورت دردهای مزمن و شدید در بدن فرد آشکار می‌شود که در اثر فشارهای روحی ایجاد شده است. به این ترتیب حالات روحی فرد روی کاهش یا افزایش این دردهای مزمن نقش کلیدی ایفا می‌کنند. طبق مطالعات انجام شده در بسیاری از افراد، افسردگی با دردهای مزمنی در نواحی مختلف بدن همراه است. معمولاً این دردها با بهبود حالات روحی فرد کمتر می‌شوند، اما در حالت کلی بهبود اختلالات روان‌تنی اندکی زمان‌بر هستند. و یا اختلال هیپوکندریا یکی دیگر از انواع این اختلال که جز حالت های خاص این بیماری می باشد به این صورت است که افرادی که به این نوع از اختلال سایکوسوماتیک به نام خودبیمارانگاری یا هیپوکندریا مبتلا هستند، هر درد کوچکی را به یک بیماری سخت و صعب‌العلاج نسبت می‌دهند؛ هر چند نشانه‌های چندانی از این بیماری‌ها در آن‌ها وجود نداشته باشد.
4- اختلال جسمانی سازی:
در بسیاری از موارد، پس از معاینه شخص بیمار به وسیله پزشک معالج، هیچ گونه دلیل فیزیولوژیکی برای بیماری پیدا نمی‌شود. از این رو مشخص خواهد شد که حالات روانشناختی او به صورت مشکلات فیزیولوژیکی در فرد مبتلا بروز کرده است. در افرادی که به این اختلال مواجه هستند، معاینه‌ها و آزمایش‌ها وجود مشکل خاصی را در فرد نشان نمی‌دهند؛ در حالی که بیمار مدام از مشکلات جسمی خود در حال شکایت است. در این حالت است که گفته می‌شود اختلالات روانشناختی خود را به صورت جسمانی شدن بروز داده‌ا‌ند.
علائم دردها و اختلالات روان تنی
همه ما کم و بیش در طی گذران زندگی مان از این بیماری شنیده‌ایم یا آن را تجربه کرده‌ایم. به عنوان مثال افزایش ضربان قلب هنگام اضطراب و یا نفس نفس زدن هنگام ترس از جمله رایج‌ترین اختلالات روان‌تنی مشترک در بین افراد است. این اختلالات معمولاً در افراد مختلف به شکل‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند.،بنابراین نمی‌توانیم دسته‌بندی خاصی را در مورد علائم روان‌تنی ارائه دهیم. اما در حالت کلی وجود نشانه‌های زیر زنگ خطری برای وجود بیماری‌های روان‌تنی است:
1- رابطه زمانی نزدیک بین عوامل روانشناختی و بیماری طبی و تأثیر متقابل آن‌ها بر یکدیگر
2- تداخل اختلالات سایکوسوماتیک در روند درمان مشکلات طبی
3- تأثیر مستقیم مشکلات روانی بر بهبود یا تشدید علائم بیماری
علل بیماری‌های روان تنی
همان گونه که گفته شد، استرس و فشارهای روانی عامل اصلی ابتلا به این بیماری‌ها می‌باشد. پس اگر از آن گونه افراد هستید که یک شغل پر استرس یا موقعیت زندگی پر استرس و پر تنشی دارید و یا خانواده‌ی آشفته و اتفاقات منفی بسیاری در زندگی خانوادگی شما در حال رخ دادن است، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های روان‌تنی قرار خواهید گرفت. هیستری نیز امروزه در کتب تخصصی به عنوان نوع دیگری از بیماری روان‌تنی شناخته می‌شود. نکته‌ی مهم دیگر اینکه علائم روان‌تنی در کودکان متفاوت است و صرفاً نباید به علائم بروز شده در بزرگسالان بسنده کرد. اگر در رفتار کودک شما بی‌قراری‌های ناگهانی دیده می‌شود، مراجعه به یک روانشناس برای بررسی دقیق علت‌ها و تشخیص مناسب ضروری است.
عوارض و مشکلات بیماری روان تنی
طبیعی است که هر گونه بیماری یا اختلالی، عوارض و پیامدهایی را به دنبال داشته باشد. از این رو در این قسمت قصد داریم تا به مهم‌ترین و بارزترین مشکلات این بیماری اشاره کنیم تا شاید بتوان با تشخیص سریع سایکوسوماتیک، آن را کنترل کرد. از اصلی‌ترین این مشکلات می‌توان موارد زیر را نام برد:
1- ایجاد سردردهای تنشی
2- بروز میگرن
3- فشار خون
4- بیماری دیابت
5- گردن درد
6- اختلالات جنسی
7- مشکلات پوستی
8- مشکلات گوارشی
9- ریزش مو
10- بی‌خوابی
11- مشکلات مرتبط با قائدگی و مشکلات دیگری از این دست
بیشتر بخوانید: پیدا کردن درمانی احتمالی برای مبتلایان به پارکینسون: راه رفتن دوباره ممکن می‌شود؟
راه‌های درمان مشکلات روان تنی یا سایکوسوماتیک
همیشه برای بیماری ها باید به دنبال راه حل بود زیرا اگر نتوانیم آن ها را حل کنیم خودمان دچار مشکل خواهیم شد. طبیعتاً به این دلیل که دردهای ناشی از این بیماری، هیچ منشا جسمی ندارند؛ بنابراین درمان عوارض و پیامدهای به وجود آمده منحصراً با مراجعه به پزشک متخصص ممکن نیست. بلکه این اشخاص فقط با بهره‌گیری از راهنمایی‌های روان‌درمانگر است که می‌توانند تغییرات مشهودی را در روند درمانی خود داشته باشند. از این رو راه‌های درمان اختلال سایکوسوماتیک به اشکال زیر طبقه‌بندی می‌شود:
1- رفتار درمانی:
این مورد از همه ی موارد مهم تر است و در ابتدا از آن صحبت می کنیم. این حالت از درمان که رفتار درمانی نام دارد شاخه‌ای از روانشناسی است که می‌تواند به فرد کمک کند تا کنترل افکار خود را به دست گیرد. به این ترتیب افراد می‌توانند تمام موقعیت‌هایی را که سبب ایجاد افکار و احساسات منفی در آن‌ها می‌شود را با موفقیت پشت سر بگذارند.
2- مراجعه به روانشناس:
در بیشتر موارد تنها چیزی که بیماران مبتلا به آن نیاز دارند، گوش شنوایی جهت شنیدن سختی‌ها و فشارهایی است که به آن دچار شده و تحمل کرده‌اند. از این رو گفت و گو و صحبت کردن با یک روان درمانگر می‌تواند روند درمانی آن‌ها را بسیار سریع‌تر از حد معمول بهبود بخشد. تراپیست معمولاً با آموزش راه‌های مدیریت استرس، مدیریت بحران و ... به افراد کمک می‌کند تا در مواجهه با مشکلات با صبوری بیش‌تری پیش روند و فشار روانی خود را تا جای ممکن کاهش دهند.
4- یوگا و ماساژ درمانی:
بسیاری از ما تا به حال خدمات ماساژ و یوگا ر ا تجربه کرده ایم و می دانیم که چه لذتی دارد و چقدر بر روح و روانمان تاثیر گذار است. بسیاری از تراپیست‌ها و پزشکان معتقدند که یوگا بر هر درد بی‌درمان دواست. زیرا سبب تخلیه ذهن و دوری از افکار پوچ می‌شود. از طرفی نیز با تقویت کنترل بر تنفس و حرکات کششی بدن را در حالت ایده‌آلی قرار می‌دهد. یوگا درمانی بهترین روش برای رهایی از اختلالات و فشارهای روحی، تقویت حافظه، تقویت عضلات و ماهیچه‌ها و کاهش دردهای موضعی است. البته به شرطی که با اصول درست انجام شود.
آیا راهی برای کنترل اختلالات روان تنی وجود دارد؟
با توجه به توضیحات ارائه شده می‌توان این گونه بیان کرد که به طور معمول چنین اختلالاتی، نوعی واکنش دفاعی هستند که از سمت بدن و بسته به شرایط بروز پیدا می‌کنند. به عبارت دیگر، بیماری روان‌تنی یا سایکوسوماتیک در حقیقت دردهایی هستند که در اثر تنش، فشار روانی، استرس مزمن یا سرکوب فشارهای روانی در بدن ایجاد می‌شود. بنابراین تنها راه برای کنترل آن‌ها دوری از شرایط تنش‌زا و کنترل استرس به شکل مؤثر است. به این ترتیب آرامش ذهنی فرد بیشتر شده و هنگام مواجهه با شرایط بحرانی نیز بهتر ظاهر می‌شود.
نتیجه‌گیری
به عنوان نتیجه گیری می توانیم بگوییم که در این مطلب به بررسی نکات مهمی در ارتباط با مشکلات یکی از اختلالاتی پرداخته شد که در حقیقت منشا این ذهنی و روحی دارند. پس از آن نشانه‌ها و علائم، راه‌های درمان و روش‌های کنترل این مشکلات را مورد بررسی قرار دادیم. و اما به عنوان کلام آخر باید گفت که در صورتی که شما نیز احساس می‌کنید پس از پشت سر گذاشتن یک سری از فشارهای روحی دچار دردهای فیزیکی و مشکلات جسمی شده‌اید، شاید بهتر باشد که هر چه سریع‌تر برای درمان این عارضه به روان درمانگر مراجعه کنید.
