تخمدان ها بخشی از دستگاه تناسلی زنان هستند. این اندام ها در قسمت پایین شکم در دو طرف رحم قرار دارند. زنان دارای دو تخمدان هستند که تخمک و همچنین هورمون های استروژن و پروژسترون را تولید می کنند. گاهی اوقات کیسه ای پر از مایع به نام کیست روی یکی از تخمدان ها ایجاد می شود. بسیاری از زنان در طول زندگی خود حداقل با یک کیست مواجه می شوند. در بیشتر موارد، کیست ها بدون درد هستند و هیچ علامتی ایجاد نمی کنند.

انواع کیست تخمدان:

انواع مختلفی از کیست های تخمدان مانند کیست درموئید و کیست اندومتریوما وجود دارد. با این حال، کیست functional  شایع ترین نوع کیست های تخمدان هستند. دو نوع کیست عملکردی یا فانکشنال شامل کیست فولیکول و جسم زرد می باشد.

کیست فولیکولی:

در طول چرخه قاعدگی یک زن، تخمک در کیسه ای به نام فولیکول رشد می کند. این کیسه در داخل تخمدان ها قرار دارد. در بیشتر موارد، این فولیکول یا کیسه باز می شود و تخمک آزاد می کند. اما اگر فولیکول باز نشود، مایع داخل فولیکول می تواند کیست روی تخمدان ایجاد کند.

کیست جسم زرد:

کیسه های فولیکولی معمولاً پس از آزادسازی تخمک حل می شوند. اما اگر کیسه حل نشود و باز شدن فولیکول ها بسته شود، مایع اضافی در داخل کیسه ایجاد می شود و این تجمع مایع باعث ایجاد کیست جسم زرد می شود.

انواع دیگر کیست های تخمدان عبارتند از:

- کیست های درموئید:

توده های کیسه مانند روی تخمدان ها که می توانند حاوی مو، چربی و سایر بافت ها باشند.

- سیستادنوما:

رشد غیر سرطانی که می تواند در سطح خارجی تخمدان ها ایجاد شود

- اندومتریوما:

بافت هایی که به طور معمول در داخل رحم رشد می کنند؛ اما می توانند در خارج از رحم نیز رشد کنند و به تخمدان ها بچسبند و در نتیجه کیست ایجاد شود. برخی از زنان دچار بیماری ای به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک می شوند؛ این بیماری به این معنی است که تخمدان ها حاوی تعداد زیادی کیست کوچک هستند که می تواند باعث بزرگ شدن تخمدان ها شود. در صورت عدم درمان، تخمدان پلی کیستیک می تواند باعث ناباروری شود.

علائم کیست تخمدان:

اغلب اوقات، کیست تخمدان هیچ علامتی ایجاد نمی کند. با این حال، علائم می تواند با رشد کیست ظاهر شود. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

- نفخ شکم یا تورم

- اجابت مزاج دردناک

- درد لگن قبل یا در طول سیکل قاعدگی

- مقاربت دردناک

- درد در قسمت پایین کمر یا ران

- حساسیت سینه

- تهوع و استفراغ

علائم شدید کیست تخمدان که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد عبارتند از:

- درد شدید یا تیز لگن

- تب

- غش یا سرگیجه

- تنفس سریع و پی در پی

این علائم می تواند نشان دهنده پارگی کیست یا پیچ خوردگی تخمدان باشد. هر دو عارضه در صورت عدم درمان به موقع می توانند عواقب جدی داشته باشند.

عوارض کیست تخمدان

اکثر کیست های تخمدان خوش خیم هستند و به طور طبیعی بدون درمان خود به خود از بین می روند. این کیست ها عمدتا علائم اندکی ایجاد می کنند اما در مواردی نادر، پزشک ممکن است توده سرطانی تخمدان کیستیک را در طی یک معاینه معمولی تشخیص دهد.

پیچ خوردگی تخمدان یکی دیگر از عوارض نادر کیست تخمدان است. این پیچ خوردگی زمانی رخ می دهد که یک کیست بزرگ باعث چرخش یا حرکت تخمدان از موقعیت اصلی خود می شود. در نتیجه این چرخش، خون رسانی به تخمدان قطع می شود و در صورت عدم درمان می تواند باعث آسیب یا مرگ بافت تخمدان شود. اگرچه چنین اتفاقی غیر معمول است اما بهتر است بدانید که پیچ خوردگی تخمدان تقریباً 3 درصد از جراحی های اورژانسی زنان را تشکیل می دهد. کیست های پاره شده، که آن ها نیز نادر هستند، می توانند باعث درد شدید و خونریزی داخلی شوند. این عارضه خطر ابتلا به عفونت را افزایش می دهد و در صورت عدم درمان می تواند تهدید کننده زندگی باشد.

تشخیص کیست تخمدان:

پزشک شما می تواند کیست تخمدان را در طول یک معاینه معمولی لگن تشخیص دهد. پزشکان متخصص زنان ممکن است متوجه تورم در یکی از تخمدان های شما شوند و برای تایید وجود کیست، آزمایش اولتراسوند را درخواست کنند.

آزمایش اولتراسوند (سونوگرافی) یک آزمایش تصویربرداری است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصویری از اندام های داخلی شما استفاده می کند. آزمایشات اولتراسوند به تعیین اندازه، محل، شکل و ترکیب (جامد یا پر از مایع) کیست کمک می کند.

ابزارهای تصویربرداری مورد استفاده برای تشخیص کیست تخمدان عبارتند از:

- سی تی اسکن:

دستگاه تصویربرداری بدن که برای ایجاد تصاویر مقطعی از اندام های داخلی استفاده می شود

- MRI:

آزمایشی که از میدان های مغناطیسی برای تولید تصاویر عمیق از اندام های داخلی استفاده می کند

- دستگاه اولتراسوند:

دستگاه تصویربرداری که برای تجسم تخمدان استفاده می شود

از آنجایی که اکثر کیست ها پس از چند هفته یا چند ماه ناپدید می شوند، ممکن است پزشک شما بلافاصله پس از تشخیص وجود کیست، برنامه درمانی را توصیه نکند بلکه ممکن است آزمایش اولتراسوند را طی چند هفته یا چند ماه آینده برای بررسی مجدد وضعیت شما تکرار کنند. اگر هیچ تغییری در وضعیت شما وجود نداشته باشد یا اندازه کیست افزایش یابد، پزشک آزمایش‌های بیشتری را برای تعیین علل دیگر علائم شما درخواست می‌کند.

این آزمایشات شامل:

- ست بارداری:

  برای اطمینان از اینکه باردار نیستید تست بارداری درخواست می شود.

- آزمایش سطح هورمون ها:

برای بررسی مشکلات مرتبط با هورمون، مانند آزمایش خون بیش از حد استروژن یا پروژسترون و CA-125 برای غربالگری سرطان تخمدان.

درمان کیست تخمدان:

اگر کیست به خودی خود از بین نرفت یا بزرگتر شد، پزشک ممکن است درمان را به منظور کوچک کردن یا برداشتن کیست توصیه کند. درمان های پیشنهادی پزشکان متخصص زنان شامل موارد زیر می باشد:

- قرص های ضد بارداری:

اگر کیست های تخمدانی مکرر دارید، پزشک می تواند داروهای ضد بارداری خوراکی را برای توقف تخمک گذاری و جلوگیری از ایجاد کیست های جدید تجویز کند. داروهای ضد بارداری خوراکی نیز می توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهند. توجه داشته باشید که خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زنان یائسه بیشتر است.

- لاپاراسکوپی:

اگر کیست شما کوچک است و نتیجه آزمایش تصویربرداری، وجود سرطان را رد می کند، پزشک می‌تواند برای برداشتن کیست از روش جراحی لاپاراسکوپی استفاده کند. در طی این روش پزشک یک برش کوچک در نزدیکی ناف شما ایجاد می کند و سپس ابزار کوچکی را برای برداشتن کیست در شکم شما قرار می دهد.

- لاپاراتومی:

اگر کیست بزرگی دارید، پزشک می تواند کیست را از طریق یک برش بزرگ در شکم شما با جراحی خارج کند. در چنین شرایطی، پزشکان بیوپسی فوری انجام می دهند و اگر تشخیص دهند که کیست سرطانی است، ممکن است هیسترکتومی را برای برداشتن تخمدان ها و رحم انجام دهند.

پیشگیری از کیست تخمدان:

کیست تخمدان قابل پیشگیری نیست. با این حال، معاینات معمول و روتین زنان می تواند موجب تشخیص زود هنگام کیست های دستگاه تناسلی زنانه شود. خوشبختانه کیست های خوش خیم تخمدان سرطانی نمی شوند. با این حال، علائم سرطان تخمدان می تواند مشابه علائم کیست تخمدان باشند و آن را تقلید کند. بنابراین، اگر چنین علائمی داشتید بسیار مهم است که به پزشک خود مراجعه کنید و تشخیص صحیح را دریافت کنید. پزشک خود را در مورد علائمی که ممکن است نشان دهنده وجود مشکل باشد، آگاه کنید، مانند:

- تغییرات در چرخه قاعدگی شما

- درد لگنی مداوم

- از دست دادن اشتها

- کاهش وزن غیر قابل توضیح

- پری شکم

بیشتر بخوانید: بررسی موارد مرتبط با چاقی و اضافه وزن

چشم انداز بلندمدت ما برای کیست های تخمدان چیست؟

چشم انداز زنان قبل از یائسگی مبتلا به کیست تخمدان خوب است. اکثر کیست ها در عرض چند ماه ناپدید می شوند. با این حال، کیست تخمدان عود کننده می تواند در زنان یائسه و زنان با عدم تعادل هورمونی رخ دهد.

در صورت عدم درمان، برخی از کیست ها می توانند باروری را کاهش دهند. این مشکل در آندومتریوما و سندرم تخمدان پلی کیستیک رایج است. برای بهبود باروری، پزشک می تواند کیست را حذف یا کوچک کند. لازم است بدانید که کیست های فانکشنال، سیستادنوما و کیست های درموئید بر باروری تاثیری ندارند.

اگرچه برخی از پزشکان رویکرد "صبر کن و ببین" را در مورد کیست تخمدان اتخاذ می کنند، برخی پزشکان نیز ممکن است گزینه جراحی را برای برداشتن و بررسی هر کیست یا رشدی که در تخمدان ها پس از یائسگی ایجاد می شود، توصیه کند. این انتخاب به این دلیل است که خطر ایجاد کیست سرطانی یا سرطان تخمدان پس از یائسگی افزایش می یابد. با این حال، کیست تخمدان خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش نمی دهد. برخی از پزشکان کیست را در صورتی که قطر آن بزرگتر از 5 سانتی متر باشد، برمی دارند.

در ادامه درباره کیست فولیکولی که در متن ذکر شد صحبت می کنیم:

کیست فولیکولار چیست؟

کیست های فولیکولی به عنوان کیست های تخمدان خوش خیم یا کیست های عملکردی نیز شناخته می شوند. اساساً آن ها کیسه های بافتی پر از مایع هستند که می توانند داخل یا روی تخمدان شما ایجاد شوند. این کیست ها معمولاً در زنان در سنین باروری و در نتیجه تخمک گذاری رخ می دهند. به ندرت دختران نابالغ به کیست فولیکولار مبتلا می شوند و زنان یائسه به هیچ وجه به آن مبتلا نمی شوند. به طور کلی هر کیستی که بعد از یائسگی در یک زن ایجاد می شود نیاز به ارزیابی دارد.

اکثر کیست های فولیکولی بدون درد و بی ضرر هستند و خوشبختانه سرطانی نیستند. این کیست ها اغلب خود به خود و در طی چند سیکل قاعدگی برطرف می شوند به طوری که حتی ممکن است متوجه نباشید که کیست فولیکولی دارید. در موارد نادر، کیست فولیکولار می تواند منجر به عوارضی شود که نیاز به مراقبت پزشکی دارد.

علائم کیست فولیکولار چیست؟

اکثر کیست های فولیکولی هیچ علامتی ایجاد نمی کنند. برای تشخیص بهتر، اگر کیست فولیکولی دارید که بزرگ می شود یا پاره می شود، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:

- درد در زیر شکم

- فشار یا نفخ در زیر شکم

- حالت تهوع یا استفراغ

- حساسیت در سینه ها

- تغییرات در طول چرخه قاعدگی

اگر درد شدید یا ناگهانی در قسمت پایین شکم خود احساس کردید، به خصوص اگر همراه با تهوع یا تب باشد، فوراً به دنبال درمان پزشکی باشید. ممکن است نشانه ای از پارگی کیست فولیکولی یا یک اورژانس پزشکی جدی تر باشد. مهم است که در اسرع وقت یک تشخیص دقیق دریافت کنید.

چه چیزی باعث ایجاد کیست فولیکولی می شود؟

کیست های فولیکولی در نتیجه چرخه های قاعدگی طبیعی ایجاد می شوند. اگر شما یک زن بارور در سنین باروری هستید، تخمدان‌های شما هر ماه کیست‌هایی مانند فولیکول‌ها ایجاد می‌کنند. این فولیکول ها هورمون های مهم، استروژن و پروژسترون را تولید می کنند و همچنین هنگام تخمک گذاری تخمک آزاد می کنند. اگر فولیکول ها نترکند یا تخمک خود را آزاد نکنند، می توانند به کیست تبدیل شود. کیست می تواند به رشد خود ادامه دهد و با مایع یا خون پر شود.

عوامل خطر برای کیست فولیکولار چیست؟

کیست های فولیکولی در زنان در سنین باروری بسیار بیشتر از دختران نابالغ است. در صورتی که:

- در گذشته کیست تخمدان داشته اند.

- سیکل های قاعدگی نامنظم دارند.

- زمانی که اولین سیکل قاعدگی خود را داشتید، 11 سال یا کمتر داشته اند.

- از داروهای باروری استفاده کنند.

- عدم تعادل هورمونی دارند.

- چربی اضافی بدن به خصوص در اطراف تنه داشته باشند.

- سطح بالایی از استرس دارند.

- در نظر داشته باشید که اگر از داروهای ضد بارداری خوراکی یا قرص های ضد بارداری استفاده می کنند، احتمال ابتلا به کیست های فولیکولی در این افراد کمتر است.

کیست فولیکولار چگونه تشخیص داده می شود؟

اکثر کیست های فولیکولی بدون علامت هستند و خود به خود و بدون درمان برطرف می شوند. در برخی موارد، پزشک ممکن است در طی یک معاینه فیزیکی معمول متوجه شود که کیست فولیکولی دارید. اگر در سنین باروری هستید و هیچ علامتی از خود نشان نمی دهید، پزشک احتمالاً کیست را به حال خود رها می کند تا خود به خود برطرف شود. پزشکان متخصص زنان ممکن است آن کیست را در طول معاینات معمول نظارت کنند تا مطمئن شوند که رشد نمی کند. در برخی موارد، ممکن است سونوگرافی واژینال یا آزمایشات دیگر را نیز توصیه کنند.

اگر در قسمت پایین شکم خود درد دارید یا علائم دیگری دارید، پزشک ممکن است معاینه لگنی را برای تشخیص علت انجام دهد. بسته به علائم و سابقه پزشکی شما، ممکن است سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی یا آزمایشات دیگر را نیز توصیه کنند. برای پزشک مهم است که تشخیص دقیق بدهد. علائم پارگی کیست اغلب شبیه به آپاندیسیت و چندین بیماری دیگر است.