منتشر کننده
در همین ابتدای صحبت از شما عزیزان تقاضا داریم که تا انتها با ما همراه باشید تا در مورد بیماری صحبت کنیم که قطعاً برای شما نیز رخ داده است! اسهال وضعیتی است که در آن فرد بیمار حداقل سه بار در روز دفع مدفوع روان یا مایع دارد. این حالت می‌تواند چند روز به طول بینجامد و موجب کم‌آبی بدن می‌شود که در پی از دست دادن مایعات رخ می‌دهد. نشانه‌های کم‌آبی معمولاً با از بین رفتن کشش طبیعی پوست و تغییر در شخصیت آغاز می‌شود. این وضعیت می‌تواند پیشروی کند و در حالات حادتر منجر به کاهش ادرار، رنگ‌پریدگی، ضربان سریع قلب و کاهش در پاسخگویی شود. ولی مدفوع روان اما بدون آب در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند می‌تواند طبیعی باشد.
چه چیزی باعث اسهال می‌شود؟ (علل بیماری)
عفونت روده‌ها یکی از عمده دلایل پدید آمدن این بیماری به شمار می‌رود. خود عفونت روده ممکن است به دنبال این شرایط به وجود بیاید: ویروس، باکتری، انگل یا وضعیتی که به عنوان اسهال و استفراغ شناخته می‌شود. این آلودگی‌ها معمولاً از طریق غذا یا آبی حاصل می‌شوند که آلوده به مدفوع شده‌اند یا مستقیماً از فردی منتقل می‌شوند که به این بیماری آلوده شده است. این بیماری را می‌توان به سه دسته تقسیم بندی کرد: اسهال آبکی کوتاه مدت، اسهال خونی کوتاه مدت، و اگر به مدت بیش از دو هفته ادامه یابد، به عنوان اسهال پایدار شناخته می‌شود.
از این سه دسته، حالت آبکی شکل و کوتاه مدت این بیماری می‌تواند به دلیل آلودگی به بیماری وبا باشد. حالت خونی و کوتاه مدت هم در واقع وضعیتی است که به عنوان دیسانتری شناخته می‌شود. شماری از عوامل غیر عفونی نیز ممکن است منجر به اسهال بشوند. این عوامل شامل این موارد هستند: پرکاری تیروئید، عدم تحمل لاکتوز، بیماری‌های التهابی روده، مصرف برخی داروها، سندروم روده تحریک پذیر و یک سری عوامل دیگر. بد نیست بدانید که در بیشتر موارد، برای شناخت عامل اصلی به کشت مدفوع نیازی نیست.
به طور کلی 14 دسته از دلایل شناسایی شده که منجر به بروز این بیماری می‌شوند عبارتند از:
- سوء مصرف الکل
- آلرژی به غذاهای خاص
- دیابت
- بیماری‌های روده (مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو)
- خوردن غذاهایی که سیستم گوارش را ناراحت می‌کند
- عفونت توسط باکتری‌ها (علت بیشتر انواع مسمومیت‌های غذایی) یا سایر ارگانیسم‌ها
- استفاده بیش از حد از ملین‌ها
- داروها
- تیروئید بیش فعال (پرکاری تیروئید)
- پرتو درمانی
- دویدن (برخی از افراد به دلایلی که مشخص نیست “اسهال دونده” می‌گیرند).
- برخی از سرطان‌ها
- جراحی‌های دستگاه گوارش
مشکل در جذب برخی مواد مغذی که به آن اسهال سوءجذب نیز گفته می‌شود، ممکن است مخصوصاً در افراد با سندرون روده تحریک‌پذیر، یبوست نیز در پی داشته باشند.
علائم اسهال
علائم و نشانه‌های متداولی که پیش بینی می‌شود از این بیماری داشته باشید، شامل این موارد می‌شوند:
1- نفخ در شکم،
2- کرامپ،
3- مدفوع شل و روان،
4- مدفوع آبکی،
5- احساس فوری که نیاز به حرکت روده دارید و
6- حالت تهوع و استفراغ. اما علائم جدی‌تر شامل موارد زیر است:
- وجود خون یا مخاط در مدفوعپ
- کاهش وزن
- تب
اگر بیش از سه بار در روز مدفوع آبکی دارید و به اندازه کافی مایعات نمی‌نوشید، ممکن است بدنتان کم آب شود. در صورت عدم درمان، این می‌تواند یک مشکل جدی باشد.
چه موقع هنگام اسهال شدن باید به پزشک مراجعه کرد؟
پیش از هر نکته‌ای لازم است بدانید که نخستین انتخاب شما در مراجعه برای اسهال بایستی به متخصص داخلی باشد. اما در صورت وجود علائم زیر بایستی حتماً به یک پزشک فوق تخصص گوارش مراجعه کنید:
- وجود خون در اسهال یا مدفوع سیاه و قیری
- تب بالا (بالای ۱۰۱ درجه فارنهایت) یا تبی که بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد
- اسهالی که بیش از ۲ روز ادامه داشته باشد
- حالت تهوع یا استفراغی که شما را از نوشیدن مایعات برای جایگزینی مایعات از دست رفته باز دارد
- درد شدید در شکم یا پایین کمر
- اسهال پس از بازگشت از کشور خارجی
از طرف دیگر، چنانچه اسهال و یا هر یک از نشانه‌های کم آبی که در ادامه خواهیم گفت را در خود مشاهده می‌کنید، هر چه سریع‌تر به اولین و نزدیک ترین مرکز درمانی (بیمارستان، درمانگاه، اورژانس) مراجعه کنید. علائم کم آبی نیز شامل این موارد می‌شوند:
1- ادرار تیره رنگ
2- مقدار ادرار کمتر از حد معمول در بزرگسالان و یا تعداد کمتر پوشک خیس شده نسبت به حالت عادی در کودکان
3- ضربان قلب سریع
4- سر درد
5- پوست خشک
6- بی قراری
7- حالت گیجی
تشخیص اسهال
پزشک فوق تخصص گوارش در خصوص تاریخچه پزشکی و داروهای مصرفی شما و ایضاً چیزهایی که جدیداً خورده‌اید سؤال خواهد کرد. آن‌ها شما را از نظر فیزیکی معاینه می‌کنند تا علائم کم‌آبی یا درد شکمی را بیابند. آزمایش‌های خاصی می‌تواند به شما در شناسایی علت اسهال شما کمک کند، از جمله:
- آزمایش خون برای جستجوی بیماری‌ها یا اختلالات خاص.
- آزمایش مدفوع برای جستجوی باکتری یا انگل.
کولونوسکوپی:
در موارد نادر، پزشک شما با یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر که دارای یک دوربین ریز و نور است داخل روده بزرگتان را نگاه می‌کند. آن‌ها همچنین می‌توانند از این دستگاه برای گرفتن نمونه کوچکی از بافت استفاده کنند یا ممکن است پزشکتان فقط نیاز به انجام یک سیگموئیدوسکوپی داشته باشد، که فقط به روده بزرگ تحتانی نگاه می‌کند.
برای اینکه به بهترین نحو ممکن از ویزیت و مشورت با پزشک خود بهره ببرید، خود را برای سؤالات زیر آماده کنید:
1. بیماری شما چه مدت زمانی به طول انجامیده است؟
2. آیا اسهال منقطع بوده است یا اسهال مداوم؟
3. آیا غذا یا موقعیت خاصی موجب بدتر شدن یا تسکین اسهال شما می‌شود؟
4. آیا اسهال شما حاوی خون، چربی، روغن یا آبکی است؟
5. سایر علائم همراه با اسهال که تجربه می‌کنید کدامند؟
6. آیا سابقه اسهال مزمن در کسی از اعضای خانواده شما وجود دارد؟
7. آیا اخیراً مسافرت رفته‌اید و یا غذای بیرون خورده‌اید؟
8. اگر دارویی مصرف می‌کنید، نام داروها چیست و چه مدت است که استفاده می‌کنید؟
اسهال ترشحی
به شکل کاملاً طبیعی حجم بالایی از آب به درون روده کوچک ترشح می‌شود، ولی حجم بیشتر این آب ترشح شده مجدداً به وسیله دیواره روده‌ی کوچک پیش از رسیدن به روده بزرگ بازجذب می‌شود. اسهال ترشحی زمانی رخ می‌دهد، که در آن ترشح به درون لومن روده بیشتر از بازجذب در دیواره روده رخ دهد یا از بازجذب مواد ترشحی، توسط دیواره روده جلوگیری به عمل آید. از شایع‌ترین علل این نوع اسهال، توکسین ویبریو کلرا (باکتری مولد وبا) است، که ترشح آنیون‌ها، به خصوص کلر را تحریک می‌کند، لذا برای نگه داشتن تعادل الکتریکی، یون سدیم به همراه آب دفع می‌شود. در این نوع از اسهال، اسمولاریته ترشحات روده‌ای با پلاسما برابر است و با ناشتا بودن، اسهال ادامه می‌یابد.
اسهال اسموتیک
لازم است بدانید که باز جذب آب در روده، به باز جذب مقدار معینی از مواد محلول در روده بستگی دارد. بنابراین چنانچه مقدار مواد محلول در لومن روده افزایش پیدا کند، این مواد محلول اضافی باز جذب نشده و به دنبال آن، آب هم باز جذب نمی‌شود و در نهایت اسهال پدید می‌آید. اسهال اسموتیک معمولاً تحت شرایط دو وضعیت رخ می‌دهد که در اینجا به آن‌ها خواهیم پرداخت: حالت اول وجود مواد اسموتیک (موادی با خاصیت بازجذب کم) در روده مانند مانیتول، سوربیتول، سولفات منیزیم و ... می‌باشد.
دومین حالت، سوء جذب است. به عنوان مثال ناتوانی در باز جذب بی کربنات از رایج‌ترین دلایل اسهال در اثر سوء جذب می‌باشد، مثال آشکار و صریح از این موضوع، عدم تحمل لاکتوز ناشی از نقص آنزیم لاکتاز موجود در حاشیه مسواکی دیواره روده می‌باشد. در اثر نقص این آنزیم، لاکتوز، به گلوکز و گالاکتوز جهت باز جذب هیدرولیز نمی‌شود، بنابراین لاکتوز اسموتیک در لومن روده باقی خواهد ماند؛ این لاکتوز باز جذب نشده، آب را نیز در لومن روده با خود نگه داشته و اسهال را پدید می‌آورد. این نوع از اسهال با ناشتا بودن یا قطع مصرف مواد اسموتیک متوقف می‌شود.
بیشتر بخوانید: روماتیسم چیست؟
چگونه اسهال درمان می‌شود؟
راهکارهایی که توسط پزشکان برای جلوگیری از عفونی شدن این بیماری توصیه شده است شامل این موارد می‌شود:
1- رعایت بهداشت
2- آب آشامیدنی پاک
3- شستن دست‌ها
شیردهی به مدت حداقل شش ماه نیز پیشنهاد می‌شود، چرا که به عنوان واکسیناسیون روتاویروس عمل می‌کند. همچنین محلول سرم خوراکی (ORS) که همان آب آشامیدنی به همراه مقدار متعادلی از نمک و شکر است نوعی درمان محسوب می‌شود که معمولاً در پیش گرفته می‌شود. قرص‌های روی نیز پیشنهاد می‌شوند. تخمین زده می‌شود که این درمان‌ها حدود ۵۰ میلیون کودک را طی ۲۵ سال اخیر نجات داده باشد. وقتی که افراد دچار اسهال می‌شوند، پیشنهاد می‌شود که به خوردن غذای سالم ادامه دهند و کودکان نیز به خوردن شیر مادر.
چنانچه ORSهای تجاری فراهم نباشد و به آن‌ها دسترسی نداشته باشیم، از محلول‌های خانگی هم می‌توان استفاده کرد. از طرف دیگر در افرادی که به صورت شدید آب از دست داده‌اند، تزریق وریدی نیز ممکن است ضروری باشد. اما بیشتر موارد را می‌توان به خوبی با مایعات دهانی برطرف کرد. آنتی‌بیوتیک‌ها نیز ممکن است در موارد اندکی پیشنهاد شوند که البته به ندرت استفاده می‌شود. آنتی بیوتیک ممکن است برای این افراد تجویز شود: کسانی که اسهال خونی و تب بالایی دارند، کسانی که به اسهال پس از مسافرت دچار شده‌اند، و کسانی که در مدفوعشان باکتری‌ها یا انگل‌های خاصی رشد می‌کند. لوپرامید ممکن است دفعات اجابت مزاج را کاهش دهد اما برای کسانی که به نوع حاد بیماری دچارند توصیه نمی‌شود.
به طور کلی اگر درجه بیماری شما خفیف باشد، امکان دارد که به مصرف هیچ دارویی نیاز نداشته باشید. بزرگسالان می‌توانند از برخی داروهای بدون نسخه استفاده کنند؛ مثلاً داروهایی مثل بیسموت ساب سالیسیلیات یا لوپرامید را به صورت مایع یا قرص مصرف کنید. همچنین می‌بایستی آب بدن را تأمین کنید به طوری که هر چند دقیقه یک بار مقادیر کمی مایعات بنوشید. شما باید هر روز حداقل شش الی هشت لیوان مایعات بنوشید. نوشیدنی‌هایی که حاوی الکترولیت‌ها برای جایگزینی باشند یا نوشابه‌های غیر کافئینه را انتخاب نمایید. آبگوشت یا آب مرغ (بدون چربی)، چای با عسل و نوشیدنی‌های ورزشی نیز گزینه‌های خوبی هستند. به جای نوشیدن مایعات با وعده‌های غذایی، مایعات را بین وعده‌های غذایی بنوشید.
چند نکته که باید به آن ها توجه کرد:
در صورتی که فرد بیمار مشکلاتی دارد که استفاده از مایعات را برایش محدود کرده، پیش از شروع مصرف زیاد مایعات حتماً باید با پزشک مشورت کند. کودکان، زنان باردار و سالمندان نسبت به سایرین افراد در معرض ابتلای بیشتری قرار داشته و چنانچه به اسهال مبتلا شوند، باید بسیار مراقب باشند. شیرخوارانی که شیر خشک می‌خورند باید با مشورت پزشک از شیر خشک مناسب‌تری استفاده کنند، اما در مورد شیرخوارانی که شیر مادر می‌خورند، هیچ تفاوتی ندارد و نباید شیر مادر قطع شود. کم شدن آب بدن ناشی از اسهال می‌تواند برای کودکان خطرناک باشد. قبل از دادن هر دارو باید با یک پزشک مشورت شود. همچنین بدون تجویز پزشک نباید بیش از دو روز خوددرمانی کرد و داروی ضد اسهال خورد.
چگونه می‌توانم احساس بهبودی پیدا کنم؟
این بیماری به گونه‌ای است که شما به طور حتم حس خوشایندی نداشته و از آن رنج می‌برید. در واقع ممکن است ناحیه رکتوم شما به دلیل تمام حرکات روده‌ای که اسهال به وجود می‌آورد، دردناک شود. همچنین امکان دارد که هنگام رفتن به دستشویی دچار خارش، سوزش و یا حتی درد شوید. توصیه می‌شود جهت تسکین و بهبودی نسبثی، یک حمام گرم بگیرید. پس از آن، ناحیه را با یک حوله تمیز و نرم تمیز کنید (آن را نمالید). همچنین می‌توانید از کرم بواسیر یا ژله پترولیوم در ناحیه آسیب دیده استفاده نمایید.
همه‌گیر شناسی
چیزی مابین ۱٫۷ تا ۵ میلیارد مورد از این بیماری در سال روی می‌دهد که از این تعداد، کشورهای در حال توسعه سهم بیشتری دارند. در این کشورها، کودکان به طور متوسط ۳ بار در سال اسهال می‌گیرند. از سال ۲۰۱۲، در سطح جهان، این بیماری دومین عامل رایج مرگ و میر در کودکان زیر پنج سال است (76/0 میلیون یا ۱۱ درصد). اپیزودهای مکرر اسهال نیز یکی از عوامل رایج سوء تغذیه هستند و در افراد زیر پنج سال به عنوان رایج‌ترین عامل شناخته می‌شوند. دیگر مشکلات طولانی مدت که ممکن است در پی این بیماری به وجود آیند، شامل رشد فیزیکی و فکری ضعیف است.
