پوشش گیاهی چیست؟

همه ی ما در طبیعت پوشش سبز رنگ و زیبای گیاهان را دیده ایم و می دانیم که چقدر حائز اهمیت اند اما مطمئنا نگاه ما بسیار کلی بوده و از دید علمی به پوشش گیاهی نگاه نکرده ایم. در این مقاله قصد داری بررسی کنیم پوشش گیاهی دقیقا یعنی چه؟

پوشش گیاهی، در حقیقت مجموعه ایست متشکل از گونه های گیاهی و پوششی که برای زمین یک پوشش گسترده فراهم کرده اند و موجب حفاظت سطح خاک شده اند. پوشش های گیاهی مثل هر موجود زنده ای از لحاظ زمانی و مکانی پویا می باشند. پویا بودن در گیاهان یعنی تغییرات بسیاری در ترکیب و یا ساختار گیاهان دیده می شود و ممکن است مکانی که در ابتدا دارای پوشش گیاهی قوی بوده است بعد از مدتی در اثر استفاده ی ناصحیح و عدم رعایت موارد حیاتی از بین برود.

تاثیرات وجود پوشش گیاهی

به طور کلی پوشش های گیاهی برای حفاظت کردن از محیط زیست بسیار مهم اند. آن ها نقش عظیمی در اکوسیستم طبیعی دارند زیرا گیاهان جریان چرخه ای بیولوژیک شیمیایی آب، کربن و نیتروزن را تنظیم میکنند و همچنین به ایجاد تعادل در انرژی دنیا کمک شایانی می کنند. علاوه بر این پوشش گیاهی نقش بسیار مهمی در حیات حیوانات دارند زیرا منبع غذایی جانوران گیاه خوار می باشند. از طرفی دیگر پوشش گیاهی حتی در اقتصاد جهانی تاثیر زیادی دارد، به این خاطر که در سطح جهانی برای تولید سوخت های فسیلی از پوشش گیاهی به عنوان منابع انرژی، چوب، مواد غذایی و مواد دیگر مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین بعضی از این گیاهان خواص درمانی دارند و در علوم پزشکی از آن ها استفاده می شود.

پوشش گیاهی به عنوان یک زیستگاه برای حیات وحش محسوب می شود و از اهمیت بالایی برخوردار است. گیاهان برای تأمین علوفه، استقرار و مخفی گاه و حفاظت حرارتی توسط وحوش مورد استفاده قرار می گیرند و به همین دلیل از اجزای اصلی و اساسی در حیات وحش به حساب می آیند. هر کدام از گونه های حیات وحش به جهت تغذیه‌، بقا و تولید مثل در زیستگاهشان، نیازهای خاصی به گونه های گیاهی دارند و این موضوع اهمیت پوشش گیاهی را دو چندان می کند. در ایران عزیزمان طی دهه های اخیر جمعیت انسان ها بالاتر از دو برابر شده و به دلیل پیاده سازی طرح های توسعه کشاورزی، صنعتی و شهر سازی و از طرفی با افزایش تعداد دام ها تعداد زیادی از توده های طبیعی مورد هجوم و حمله قرار گرفته اند و از بین رفته اند. به همین دلیل جانورانی که این محیط ها را به عنوان زیستگاه خود انتخاب کرده بودند به اجبار به سمت زیستگاه های دور دست تر مهاجرت کردند و یا به وسیله شکارچیانی سیر شدند.

پوشش گیاهی و طبقه بندی آن

پوشش گیاهی انواع مختلفی دارد که عبارتند از: پوشش های جنگلی، پوشش های گیاهی روغنی، پوشش های بیابانی و پوشش توندرا. این تنوع به دلایل مختلفی ایجاد می شود مثلا به خاطر آب و هوا که در هر منطقه ای تفاوت دارد و یا شرایط ارتفاعی و غیره.

زمین و پوشش گیاهی عنوان یک محافظ

پوشش گیاهی بسیار در محیط زیست و کاهش آلودگی موثر است و ازین طریق از زمین حفاظت می کند. همانگونه که در بالا توضیح داده شد نبود و یا عدم پوشش گیاهی در سطح زمین از موجب تخریب سطح خاک توسط باران می شود و در حقیقت پوشش گیاهی مانند سدی عمل می کند که می تواند قدرت بالای آب را مهار کرده و جذب خاک کند.

از طرفی دیگر پوشش گیاهی در کاستن آلودگی هوا در اثر آلاینده ها نقش مهمی را ایفا می کند که شامل موارد زیر می باشد:

1- درختان می توانند دوده های مضر هوا را جذب کنند، و با این کار نقش بسیار مهمی را در حذف دوده ها ایفا می کنند.

2- در اثر احتراق مواد سوختی سرب وارد اتمسفر می شود که امکان دارد این سرب در بدن انسان وارد شود و باعث مسمومیت، کم خونی، بیماری های تنفسی و اختلالات عصبی گردد. گیاهان به جهت رشد خود به سرب احتیاجی ندارند، اما با جذب کردن آن از طریق شاخه و برگ و علی الخصوص ریشه، کمک شایانی به کاهش آلودگی هوا می کنند.

3- گیاهان می توانند گاز دی اکسید گوگرد و اکسید نیتریک در هوا را کاهش دهند و با این حرکت به کاهش آلودگی هوا کمک بزرگی خواهند کرد.

خطرات نبود پوشش گیاهی

اگر پوشش گیاهی سطح زمین حذف شود اول از همه سطح خاک توسط باران نابود خواهد شد. اگر باران  به سطح خاک برخورد کند خاکدانه ها جا به جا می شوند و فرسایش خاک اتفاق می افتد و از آنجایی که فرسوده شدن خاک باعث از بین رفتن حیات بشری می گردد، می توان گفت که حفاظت و نگهداری از پوشش گیاهی موجب حفظ زندگی و بقا می شود.

اگر پوشش گیاهی به درستی مدیریت نشود سیلاب، خشکسالی، فرسایش آبی و بادی خاک، کاهش تولید محصولات کشاورزی، کم شدن ذخایر سد ها، طوفان های شن و غیره اتفاق خواهد افتاد. در نهایت می توان نتیجه گرفت که فقدان و یا نبود پوشش گیاهی فشار های شدید و بدی را به جامعه وارد می کند و حتی بر روی درآمد و اشتغال و سبک زندگی نیز به طور غیر مستقیم تاثیر گذار است.

عوامل نابودی پوشش گیاهی

- استفاده کردن از چوب درختان جنگلی به جهت تولید سوخت و یا ساخت محصولات مرتبط با چوب و بوته کنی برای سوخت.

- فشار چرای دام بر گیاهان که موجب تخریب گیاهان و پوشش گیاهی می گردد.

- فقدان فرهنگ در رابطه با تأثیرات پوشش گیاهی بر منابع طبیعی و تامل و توجه در مورد این موضوع که نبود پوشش گیاهی چه تاثیری بر زندگی و تولید می گذارد.

- ورود تکنولوژی به عرصه های طبیعی علی الخصوص تراکتور که در سطح حوضه ها موجب تخریب شدید منابع پوشش گیاهی و خاک می شود.

- نبود فرهنگ درباره ی نوع استفاده از تراکتور و یا شخم زدن درجهت صحیح شیب

- مبدل ساختن اراضی کم بازده به کشت دیم

- به تثبیت رساندن مالکیت اراضی برای خود مدیریت نکردن درست حوضه های آبخیز

مواردی که در بالا گفته شد همه دست به دست هم داده اند و تخریب در حوضه های مختلف را تشدید کرده اند.

- از مهم ترین مواردی که روزانه بسیار زیاد اتفاق می افتد تخریب کردن پوشش گیاهی به جهت تولید سوخت است. به گونه ای که تقریبا نیمی از چوب برداشت شده سالیانه جهان برای تأمین سوخت مورد استفاده قرار می گیرد. دانشمندان ثابت کرده اند که حدودا 90 % مردم در فقیرترین کشورها برای طبخ غذا به هیزم وابسته اند و به طور میانگین مصرف سوخت سرانه حدودا یک تن در سال است که این رقم، رقم بسیار بالایی است.

راه کارهایی برای تولید گیاهان و ساخت پوشش گیاهی

در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که برای کاشت گیاهان باید به شرایطی مثل سازگاری با درجه حرارت و شرایط اقلیمی، نیاز آبی کم و سازش با خاک های منطقه توجه کرد زیرا عدم توجه به این موارد نه تنها نتیجه ی مثبتی نخواهند داشت بلکه گاها موجب تاثیر منفی بر محیط خواهند شد.

در حال حاضر در مناطق شهری برای کنترل کردن فرسایش بادی و همچنین بیابان زدایی، شهرداری اقدام به عملیات نهال کاری کرده است و به خاطر فضای سبز مناسبی که ایجاد شده است و همچنین به خاطر حداقل بودن هزینه های مراقبت و آبیاری فضاهای سبز ایجاد شده، به عنوان پارک و بوستان های بیابانی مورد استفاده قرار می گیرند و با ایجاد تأسیسات تفریحی، ورزشی واستراحت گاه های مناسب این مناطق به عنوان تفرجگاه های مردم محسوب می شوند .

در مناطقی که حفاظت شده اند امکان تولید بذر گیاهان وجود دارد و موضوعی قابل توجه است به این خاطر که تقاضا برای بذر در آینده بالا خواهد رفت و از این راه می توان علاوه بر اشتغال زایی در توسعه فضای سبز و پوشش گیاهی گامی بزرگ برداشت.

نکته پایانی

بهتر است که بدانید تقریبا حدود 90 درصد بیوماس سطح کره زمین در جنگل ها انباشته شده است که این بیوماس به شکل های مختلفی از قبیل تیر، شاخه، ساقه، برگ و ریشه همراه با جانوران و میکروارگانسیم ها می باشد.

در واقع جنگل ها به طور کلی در بر گیرنده ی ماده آلی زنده و مرده هستند. تولید بیوماس سالیانه در جنگل ها حدود 50 میلیارد تن بالغ می گردد. این میزان تولید بیش از تولیدات اراضی زراعی، مرغداری ها، مراتع، چراگاه ها، استپ ها، اراضی توندرا و در نهایت سایر تولیدات گیاهی بر روی کره زمین است. برای این حجم از تولید انبوه سالیانه میلیون ها لیتر گاز کربنیک مصرف و میلیون ها لیتر اکسیژن از طریق گیاه به هوا پس داده می شود. قسمت بزرگ بیوماس جنگل به واسطه ی علف خوران، حشرات، میکروارگانیسم مصرف می شود. این موجودات جانوری که نام برده شد اکسیژن را مصرف می کنند و گاز کربنیک پس میدهند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که یک سیکل بسته و منظم بین تولید کننده ها و مصرف کننده ها از نقطه نظر تولید گاز کربنیک و اکسیژن برقرار است.

در پایان باید بدانیم که حفاظت از محیط زیست گیاهی و جانوری موجب حفظ حیات بشری است و در صورت نادیده گرفتن آنها باید در انتظار از دست رفتن کره ی زمین باشیم.