منتشر کننده
پاییز است فصل سرما و سرماخوردگی! مطمئنا در فصول سرد پاییز و زمستان و در محیط خارج از خانه دچار سرماخوردگی و یا حتی آنفلوانزا شده‌اید. اگرچه سرماخوردگی و آنفلوانزا در بیشتر ما به‌سرعت بهبود می‌یابند، اما در برخی موارد به ایجاد برونشیت یا ذات‌الریه (پنومونی) منتهی می‌شوند. برونشیت در اثر تورم نای یا نایژک‌ها بروز می‌کند و به علت عفونت توسط باکتریها و ویروسها یا در اثر محرک‌های خارجی ایجاد می‌شود. بسیاری از علائم برونشیت و ذات‌الریه شبیه علائم سرماخوردگی و آنفلوانزاست. برونشیت و آنفلوانزا هر دو با سرفه و مشکلات تنفسی فرد مبتلا را آزار می‌دهند، اما یک تفاوت بزرگ وجود دارد. برونشیت، التهاب راه‌های تنفسی است و ذات‌الریه همان عفونت ریه.
نای (به انگلیسی: trachea) یک لوله غضروفی است که حنجره را به نایژه‌های ریه متصل می‌کند و اجازه عبور هوا را می‌دهد و بنابراین تقریباً در تمام حیوانات تنفس کننده هوا با ریه وجود دارد. نای از حنجره امتداد یافته و به دو شاخه راست و چپ تقسیم می‌شود که این شاخه‌ها نایژه (برونش) نامیده می‌شود. نایژه راست ۲/۵ سانتی‌متر طول دارد و وارد شش راست می‌شود. نایژه چپ ۵ سانتی‌متر طول دارد و وارد شش چپ می‌شود. نایژه‌ها در داخل شش‌ها به شاخه‌های کوچکتری به نام نایژک (برونشیول) تقسیم می‌شوند. شش راست از ۳ لخته (لوب) و شش چپ از ۲ لخته تشکیل شده‌است. نایژک‌ها در شش‌ها به حفره‌های هوایی کوچکی به نام آلوئول ختم می‌شوند.
برونشیت یا نایژه آماس (bronchitis) چیست؟
احتمالا اسم این بیماری به گوشتان خورده باشد و یا حتی با افراد مبتلا با آن از نزدیک برخورد داشته باشید، بیماری رایجی که به راحتی با چند راهکار ساده می‌توان از آن پیشگیری کرد. به طور کلی التهاب نایژه‌ها در شش را برونشیت گویند (التهاب در برونش یا همان راه‌های تنفسی). می‌دانیم هوای تنفسی پس از حلق وارد نای می‌شود و سپس از طریق راه‌های تنفسی یا همان برونش‌ها به ریه می‌رسد. باکتریها، ویروسها و عوامل محیطی می‌توانند عامل ایجاد برونشیت باشند. همان ویروس‌هایی که در حلق و بینی باعث ایجاد سرماخوردگی و آنفلوانزا می‌شوند، می‌توانند باعث ایجاد برونشیت یا همان نایژه آماس هم بشوند.
همان طور که گفته شد می‌توان با کمی هوشیاری از مبتلا شدن به این نوع بیماری جلوگیری کرد. به عنوان مثال اگر جزء افرادی هستید که در معرض دود سیگار قرار دارید، کافی است از آن دوری کنید چرا که ممکن است به دلیل قرار گرفتن مکرر در معرض موادی مانند دود (دود سیگار یا پالایش‌های صنعتی یا ...) یا گردوغبار هم مبتلا به برونشیت شوید. اما به هر حال در بیش از ۹۰ درصد موارد علت ابتلا بیماری ویروسی است و در موارد کمی این بیماری به دلیل آلودگی شدید هوا و وجود گرد و غبار و دود بروز می‌کند.
نوع مزمن این بیماری، نما و ظاهری متفاوت دارد. هنگامی که راه تنفسی شما به هر دلیلی مسدود شود و به سرفه کردن بیفتید یا دچار کمبود نفس و حتی ترشح خلط شوید، به طور حتم نایژه‌های شما ملتهب و متورم شده‌اند. در برونشیت حاد معمولاً سرفه‌ها به مدت سه هفته به طول می‌انجامد. برونشیت حاد یکی از شایع‌ترین بیماری‌های جهان است. حدود ۵ درصد بزرگسالان و ۶ درصد کودکان حداقل یکبار در سال دچار این بیماری می‌شوند. در سال ۲۰۱۳ نزدیک به سه میلیون نفر در جهان بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادند. درمان این بیماری عموماً شامل استراحت، استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی می‌شود.
علائم برونشیت چیست؟
- سرفه مداوم و دارای خلط
- تب و لرز خفیف
- خس‌خس
- مشکلات تنفسی مانند کم آوردن نفس
- احساس سفتی در سینه
- گلودرد
- درد بدن
- نفس‌نفس زدن
- سردردها
- بینی و سینوس‌های مسدود شده
شاید گمان کنید که دوره درمان و بهبود هر نوع از این بیماری طولانی است در صورتی که اگر حاد باشد، به طور معمول ظرف چند روز تا چند هفته رفع می‌گردد. ولی نوع دیگر آن یعنی برونشیت مزمن یکی از انواع بیماری مزمن انسدادی ریه به شمار می‌رود که ممکن است چندین ماه طول بکشد و یا حتی هرگز از بین نرود و فرد دائماً با آن زندگی کند، اگرچه ممکن است گاهی اوقات بهتر و بدتر شود. درمان مناسب می‌تواند علائم برونشیت مزمن را کاهش دهد، اما نمی‌تواند با معالجه کامل همراه باشد و معمولا علائم تا حدودی باقی می‌ماند.
برونشیت حاد
این نوع شروعی ناگهانی دارد و برای مدت زمان خاص و کوتاهی باقی می‌ماند اما یک بار اتفاق می‌افتد و سپس فرد مبتلا بهبود می‌یابد. معمولاً عواملی مانند ویروسها، باکتریها، قارچها، مواد شیمیایی (مانند استنشاق آمونیاک) و سایر علل می‌توانند باعث برونشیت حاد شوند. غالباً برونشیت حاد از یک الگوی مشابه با عفونت ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا پیروی می‌کند و ممکن است ناشی از همین ویروس باشد. بسیاری اوقات برونشیت تنها نیست بلکه با التهاب سایر بخش‌های برونشیت مانند عفونت ریوی (پنومونی)، التهاب نایژک‌ها (برونشیولیت) و دیگر موارد همراه است از این رو علائم و درمانی مشابه پنومونی دارد.
شخص مبتلا به این نوع بیماری، ممکن است دارای علائمی چون سرفه با یا بدون مخاط، ناراحتی در قفسه سینه یا درد، تب، سردرد خفیف و درد بدن و تنگی نفس باشد که معمولاً بعد از چند روز یا چند هفته از بین می‌روند. در مواردی که عامل بیماری‌زا ویروس باشد (مانند ویروس سرماخوردگی) درمان آنتی‌بیوتیکی کارایی ندارد و فقط علائم بیماری مانند سرفه، تب و خس‌خس سینه را می‌توان با داروهایی مانند آنتی هیستامین، گشادکننده برونش و استامینوفن درمان نمود. برونشیت حاد ویروسی حتی بدون درمان هم دوره‌ای کوتاهتر از یک هفته دارد.
برونشیت مزمن
نوع مزمن این بیماری مداوم است. به طور کلی و بر پایه ادعای محققان اگر حداقل به مدت 3 ماه از سال، 2 یا چند سال متوالی دچار سرفه روزانه و مولد شوید، دچار برونشیت مزمن شده‌اید. کتابخانه ملی پزشکی آن را به‌عنوان نوعی بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) توصیف می‌کند که در آن لوله‌های برونشی مخاط زیادی ایجاد می‌کنند. یا از بین نمی‌رود، یا از بین می‌رود و بازمی‌گردد. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) خاطرنشان می‌کنند که فردی که در کنار برونشیت مزمن مبتلا به آمفیزم قرار می‌گیرد، تشخیص COPD را دریافت می‌کند. این یک وضعیت جدی و بالقوه تهدیدکننده زندگی است.
معمولاً استعمال سیگار، آلودگی هوا و علل شغلی از عوامل تأثیرگذار و پدیدآورنده این بیماری هستند که همراه با از دست رفتن قابلیت ارتجاعی حبابچه‌های هوایی شش (آمفیزم) جزو بیماری‌های مزمن انسدادی ریه (COPD) طبقه‌بندی می‌شود. COPD دارای سه زیر مجموعه است: آمفیزم، برونشیت مزمن و بیماری مجاری هوایی کوچک (SAD). مواد اعتیاد آوری مانند سیگار، تریاک، حشیش، شیشه، هروئین و… که به صورت تدخینی یا کشیدنی مصرف می‌شوند حاوی گازهای سمی و خطرناکی همچون مونواکسید کربن بوده و مصرف طولانی مدت آنها باعث تخریب بافت ریه و افزایش احتمال ابتلا به برونشیت می‌شود.
شیوع بیماری برونشیت
این بیماری نیز همانند خیلی از بیماری‌های رایج دیگر مثل سرماخوردگی، آنفلوانزا و ذات الریه مسری و قابل انتقال است و اگر ناشی از عفونت ویروسی یا باکتریایی باشد، فرد مبتلا می‌تواند هنگام سرفه، عفونت را از طریق قطرات به فرد دیگری منتقل کند. برای کاهش خطر ابتلا به عفونت، می‌بایست: دستان خود را اغلب بشویید، دستمالی را هنگام سرفه کردن در مقابل دهان و بینی خود قرار دهید و همچنین در مورد کودکان خردسال، افراد مسن و کسانی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، مراقبت بیشتری به عمل بیاورید.
تشخیص برونشیت چگونه است؟
برای تشخیص این بیماری پزشک معالج معاینه جسمی را با استفاده از ستتوسکوپ برای گوش دادن به صداهای غیرمعمول در ریه‌ها انجام می‌دهد. آنها همچنین ممکن است از فرد در مورد یک سری موارد سؤال بپرسند مثل: علائمی که اخیراً فرد مشکوک به بیماری داشته (بخصوص سرفه)، تاریخچه پزشکی آن فرد، دوره‌های سرماخوردگی و آنفولانزا، آیا آنها سیگار می‌کشند و همچنین در معرض دود یا آلودگی هوا و گردوغبار قرار دارند یا خیر. گاهی پزشک ممکن است یک سواپ خلط و یا بزاق فرد بیمار را برای آزمایش باکتری یا ویروس به آزمایشگاه ارسال کند، میزان اکسیژن موجود در خون فرد را بررسی کند و یا حتی آزمایش اشعه ایکس قفسه سینه، آزمایش عملکرد ریه ریوی یا آزمایش خون را توصیه کند.
برونشیت چگونه درمان می‌شود؟
ممکن است به فرد مبتلا از طرف پزشک توصیه شود که بیشتر استراحت کند و به طور مکرر مایعات بنوشد و یا داروهای بدون نسخه (OTC) مانند ایبوپروفن مصرف کند. مصرف داروهای OTC به تسکین سرفه و کاهش درد همراه است. برونشیت حاد اغلب بدون درمان و فقط با گذشت زمان از بین می‌رود. علائم نوع مزمن ممکن است برای مدتی برطرف شده یا بهبود یابد. بااین‌حال، آنها دوباره برمی‌گردند یا دوباره بدتر می‌شوند، به‌خصوص اگر در معرض دود یا محرک‌های دیگری قرار بگیرند. گزینه‌هایی که ممکن است به شما کمک کند عبارت‌اند از: مصرف عسل، استفاده از مرطوب‌کننده، داروی سرفه، برونکودیلاتلاتور، موکولیتیک، داروهای ضدالتهاب و استروئید، درمان با اکسیژن و غیره.
در این راستا مصرف 2 قاشق غذاخوری عسل احتمالاً علائم سرفه را کاهش می‌دهد. استفاده از مرطوب‌کننده می‌تواند مخاط را شل کرده، جریان هوا را بهبود بخشد و خس‌خس سینه را تسکین دهد. در مواقع ضروروی داروی سرفه نیز می‌تواند مثمرثمر باشد چرا که به‌طور کلی سرفه برای از بین بردن مخاط از لوله‌های برونشی مفید است. برونکودیلاتلاتورها لوله‌های برونش را باز می‌کنند و ممکن است به پاک‌سازی مخاط کمک کند. موکولیتیک نیز سبب شل شدن مخاط‌ها شده و سرفه کردن خلط را آسان‌تر می‌کنند. داروهای ضدالتهاب و استروئید هم می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند. و سرانجام در موارد شدید، ممکن است فرد برای سهولت در تنفس خود به اکسیژن اضافی نیاز داشته باشد یا بعبارتی با اکسیژن درمان شود.
داروهای رفتاری مؤثر در درمان برونشیت
همان طور که ابتدای صحبت نیز گفته شد، راهکارهای زیاد دیگری نیز برای درمان و یا حتی پیشگیری از این بیماری چه از نوع حاد چه از نوع مزمن وجود دارد که شامل این موارد می‌باشد: برای مثال، کشیدن سیگار یا یک ماده تحریک‌کننده ریه را از بین می‌برد بنابراین طبیعتاً دوری از استعمال آنها مفید است، همچنین ورزش برای تقویت عضلات قفسه سینه و برای کمک به تنفس توصیه می‌شود، بهبود روش تنفس از طریق توانبخشی ریوی از دیگر راهکارها به شمار می‌آید، انجام تمرینات تنفسی مانند تنفس لب پیگیری (لب غنچه‌ای) نیز می‌تواند به کند شدن تنفس کمک کرده و آن را مؤثرتر کند.
عوارض برونشیت چیست؟
باید بدانید که شایع‌ترین عارضه این بیماری، ذات‌الریه است. این اتفاق زمانی می‌افتد که عفونت بیشتر در ریه‌ها پخش شود. بیشتر مبتلایان به ذات‌الریه لازم است در بیمارستان بستری شوند چرا که برخلاف برونشیت، ذات‌الریه ممکن است جان فرد مبتلا را به خطر بیاندازد. در فرد مبتلابه ذات‌الریه، کیسه‌های هوا درون ریه‌ها با مایعات پر می‌شوند. پنومونی در بزرگسالان مسن، افراد سیگاری، کسانی که دارای شرایط پزشکی دیگری هستند، و هرکسی که دارای سیستم ایمنی ضعیف است، بیشتر ایجاد می‌شود. این می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد و نیاز به مراقبت پزشکی دارد.
بیشتر بخوانید: آروماتراپی، راهی برای بهبود سلامتی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بیشتر مبتلایان به این بیماری (بر خلاف مبتلایان ذات‌الریه) می‌توانند با استراحت در خانه و مصرف داروهای ضدالتهابی و مایعات فراوان بهبود یابند. اما اگر فرد بیمار یکی از این علائم را داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کند:
1- سرفه‌ای که بیش از سه هفته طول بکشد
2- تب که سه روز یا بیشتر طول می‌کشد
3- خون در مخاط آنها
4- تنفس سریع، درد قفسه سینه یا هر دو
5- خواب‌آلودگی یا سردرگمی
6- تکرار یا بدتر شدن علائم
هرکسی که بیماری قلبی یا ریوی داشته باشد در صورت بروز علائم این بیماری باید به پزشک مراجعه کند.
پیشگیری
طبیعی است که همیشه نمی‌توان از نوع حاد یا مزمن پیشگیری کرد، اما حالات متعددی وجود دارند که می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد. این موارد عبارتند از: اجتناب یا ترک سیگار؛ جلوگیری از تحریک‌کننده‌های ریه مانند دود، گردوغبار، بخار و آلودگی هوا؛ شستن پر تکرار دست‌ها برای محدود کردن قرار گرفتن در معرض میکروب‌ها، باکتریها و ویروسها؛ زدن ماسک در هنگامی که سطح آلودگی زیاد است تا بینی و دهان را بپوشاند و اینکه بهتر است در مورد واکسیناسیون نیز برای محافظت از ذات‌الریه و آنفولانزا سؤال کنید.
جمع‌بندی
به عنوان کلام آخر باید یادآور شد که نوع حاد این بیماری شایع است که این خود می‌تواند ناراحت کننده و نگران کننده باشد اما جای امیدواری است که معمولاً طی چند روز به خودی خود برطرف می‌شود. و اما برونشیت مزمن یک وضعیت مداوم و اکثراً دائمی است. اگر فردی سیگار بکشد و به استعمال سیگار ادامه دهد، ممکن است باعث وخیم‌تر شدن علائم، آمفیسم و COPD شود. همه این شرایط می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد، بنابراین باید همه علائم را جدی گرفته و سریعاً برای درمان آن اقدام و پزشک مراجعه کرد. به امید آنکه هیچ کس بیمار نشود.
