در ابتدای مطالب از شما عزیزان تقاضا داریم که تا انتهای این نوشته با ما همراه باشید؛ زیرا قصد داریم در مورد بیماری صحبت کنیم که نشانۀ بروز یک فعالیت نورونی همزمان، غیرطبیعی و شدید در مغز است که می‌تواند به صورت تغییر در وضعیت روانی، سطح هوشیاری، حرکات تونیک و کلونیک بروز یابد. حمله تشنج بروز ناگهانی نشانه‌ها یا علائم بیماری است، این اصطلاح به خصوص در مورد صرع به کار می‌رود (epilepsy). البته تشنج علل غیر صرعی نیز دارد مانند هیپوگلیسمی، تب و تشنج (convulsion febrile seizure)، افت فشار خون، میگرن، ضربه مغزی و غیره.

به طور معمول بیمار پیش از این عارضه علائمی را احساس می‌کند که احتمال بروز آن را بیشتر می‌کند. در مواردی بدن بیمار منقبض می‌شود. در صورتی که فرد دچار حمله شد بیمار را به پهلو بخوابانید تا راه تنفس او باز شود و دچار خفگی نشود. بر خلاف تصور رایج نیازی به بیرون آوردن زبان از دهان نیست، چرا که فردی که دچار تشنج شده‌است زبانش را نخواهد خورد! و فقط در صورتی‌که دهان فرد دچار تشنج باز است بهتر است جهت جلوگیری از گاز زدن زبان یک تکه دستمال بین دندان‌ها قرار دهید. اما بایستی احتیاط کنید که مبادا انگشتان شما لای دندان‌های بیمار گیر کند.

نگه داشتن دست و پای بیمار نیز به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، چرا که حرکات شدید و انقباضی ممکن است موجب دررفتگی یا شکستگی دست و پای او شود. ولی اگر حمله تشنج در مجاورت آتش یا لبه پله ها رخ داده، برای جلوگیری از افتادن بیمار در محل خطر، وی را با احتیاط از محل خطرناک دور کنید. در صورتی که بیمار در حالت بیهوشی قرار دارد به اجبار به او دارو ندهید، زیرا خطر آسپیراسیون و مرگ وجود دارد. معمولاً حالت بیهوشی فرد بین ۲ تا ۳ دقیقه طول می‌کشد. در مواقعی رنگ پریدگی، کبودی و ... امکان دارد که در اغلب موارد، جای نگرانی نیست. پس از بازگشت کامل هشیاری، به وی نوشیدنی شیرین بدهید اما راجع به جزئیات حمله تشنج، به بیمار توضیح ندهید.

در مورد بیماری تشنج بیشتر بدانید!

مطمعناً تا کنون در مورد این بیماری شنیده‌اید و یا حتی با افراد مبتلا به آن از نزدیک برخورد داشته‌اید. به طور کلی این بیماری به انقباضات غیرارادی تعداد زیادی از عضلات بدن گفته می شود و به حمله غش یا حمله تشنجی هم معروف است. این وضعیت ناشی از وجود یک اختلال در فعالیت الکتریکی مغز است. در برخی موارد، باعث کم شدن سطح هوشیاری می شود. تشنج‌های خفیف هم می‌توانند نشان‌ دهنده‌ وجود مشکلی بزرگ در بدن باشند؛ پس تشخیص آنها بسیار حائز اهمیت است. این تغییرات می توانند علائم شدید و چشمگیری داشته باشند و یا هیچ علائمی نداشته باشند. معمولاً تشنج شدید با لرزش شدید و از دست رفتن کنترل بدن همراه است.

لازم به ذکر است که این بیماری مربوط به گروه خاصی نبوده و در هر نژاد و سنی دیده می‌شود ولی میزان بروز آن در بیماران مبتلا به MPS بیشتر است. علائم، دفعات و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است که می‌تواند به دلایل زیادی مانند عفونت، ضربه به سر، تومور مغزی و مسمومیت رخ دهد. درMPS، علت آن عصبی است. این بیماری معمولاً از عوارض MPS شدید است. تقریباً نیمی از بیماران مبتلا به MPS در اواخر دوره، تشنج دارند. تشنج، اختلالی شایع است، به طوری که یکی از موارد مهم مراجعه به اورژانس ها است و علل متعددی برای ایجاد آن بیان شده است. با ما همراه باشید تا اطلاعات مؤثری در این رابطه به دست آورید.

علائم و نشانه‌های تشنج در افراد مبتلا

از علائم و نشانه‌هایی که ممکن است در افرادی که به این عارضه دچار شده‌اند، دیده شود عبارتند از: سردرد، احساس ترس یا اضطراب ناگهانی، احساس ناراحتی در معده، احساس گیجی، تاری دید،  احساس خروج از بدن و برون‌ فکنی. لرزش بازوها و پاها به‌گونه‌ای که فرد بر اثر آن چیزی را بیندازد، عدم شناسایی زمان یا مکان، خیرگی یا چرخیدن چشم‌ها به یک سمت، احساس سنگینی در معده، احتمال دفع ناخواسته و غیرارادی ادرار، تغییر در بینایی و پلک زدن سریع و همچنین بیهوشی موقت از دیگر علائم مطرح تشنج هستند.

از دیگر علائم شایع این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: حرکت تند و سریع در دست و پا که منجر به از دست رفتن تعادل در فرد می‌شود؛ عدم توانایی پاسخ دادن به صدا یا گفتار برای مدت زمان کوتاهی؛ احساس ناگهانی ترس یا اضطراب؛ انقباضات ناگهانی در بدن؛ از دست دادن هوشیاری؛ حرکت سریع سر تکان دادن؛ سرگیجه و سردرد؛ از دست دادن کنترل مثانه یا روده؛ از دست دادن هوشیاری یا آگاهی؛ حرکات غیر قابل کنترل دست و پا؛ اسپاسم عضلانی غیر قابل کنترل؛ طعم عجیب و غریب در دهان؛ حرکت ناگهانی و سریع چشم؛ خیره شدن به یک نقطه؛ تغییرات خلق ناگهانی؛ سردرگمی موقت؛ فشار در فک؛ گاز گرفتن زبان؛ کف کردن دهان؛ افتادن؛ ترس و اضطراب.

علت بیماری تشنج

احتمالاً می‌دانید که در شرایط کمبود یا فقدان اکسیژن همچون غرق شدن، خفگی و مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن، امکان بروز این وضعیت بیشتر می‌شود. همچنین عفونت مغز از قبیل بیماری مننژیت، می‌تواند باعث تشنج موقتی و یا دائمی و آسیب مغز گردد. علل عفونت مغز شامل تب بالا، گرمازدگی، ایدز، مالاریا، سیفیلیس و آنسفالیت می‌باشد. از دیگر عوامل مؤثر در ایجاد بیماری تشنج می‌توان به مصرف مواد مخدر و الکل اشاره کرد. از طرفی اگر دمای بدن کودک بیشتر از ۳۸.۹ درجه سانتی‌گراد شود، می‌تواند تشنج و تب داشته باشد.

انواع حملات بیماری تشنج

حملات بیماری به طور کلی به دو گروه عمومی و جزئی (کانونی) طبقه بندی می‌شوند. در گروه جزئی، فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در ناحیه محدودی از مغز شروع می‌شود و بسته به قدرت و سرعت انتشار تخلیه الکتریکی، میت‌واند در آن ناحیه بماند یا به مناطق مجاور یا مناطق دورتر گسترش یابد. در چنین حملاتی، کل مغز تحت تأثیر قرار نمی گیرد. در تشنج‌های عمومی، فعالیت الکتریکی از ابتدا یا همزمان همه مناطق مغز را تحت تأثیر قرار می دهد یا مانند حملات جزئی، از یک منطقه محدود شروع می‌شود و با گسترش در سایر مناطق مغز، به حالت کلی تعمیم می‌یابد (به این نوع تشنج‌ها، تعمیم یافته ثانویه گفته می‌شود).

بد نیست بدانید که به طور معمول تشخیص هر دو نوع از حملات این بیماری، با مواردی مثل معاینه فیزیکی و عصبی، شرح حال دقیق پزشکی، آزمایشات آزمایشگاهی، الکتروانسفالوگرافی یا EEG، توموگرافی کامپیوتری و تصویربرداری مغناطیسی، انجام می‌شود. متأسفانه باید بگوییم که حتی با پیشرفت علم پزشکی، هنوز هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد و هدف از راهکارهای درمانی، تنها کنترل حملات و کاهش شدت آن‌ها است. در درمان از داروهای ضد تشنج با توجه به نوع حملات استفاده می‌شود. مهم‌ترین توصیه ما به شما این است که اگر علائم تشنج که ذکر کردیم در خود یا در اطرافیان مشاهده کردید، برای بررسی علائم و تشخیص آن‌ها حتماً هر چه زودتر به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

برخورد با افرادی که تشنج می‌کنند!

این دسته از بیماران در اغلب موارد دچار لرزش در اندام هایشان می‌شوند و سطح هوشیاری آن‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند. نخستین اقدام در این راستا، اطمینان از امنیت بیمار است. چنانچه بیمار در مکانی خطرناک مثل استخر یا بلندی قرار گرفته، وی را از محل دور می‌‌کنیم. سپس با اورژانس تماس بگیرید. برای جلوگیری از بیماری تشنج در کودکان، بایستی به دنبال بروز تب در کودک برای یافتن علت آن حتماً مورد معاینه قرار بگیرد تا چنانچه عفونت گوش، گلو، ریه، گوارشی، کلیوی و ... وجود داشته باشد درمان مربوطه انجام شود.

در موقع بروز حمله، سعی و تلاش به منظور وارد کردن انگشت یا وسایلی مانند قاشق بین دندان‌ها برای باز کردن دهان بیمار یا فشار دادن آن برای جلوگیری از انقباضات، ممکن است به بیمار آسیب برساند. در شرایط عادی، حمله به طور خودکار طی 1 الی ۲ دقیقه پایان می‌یابد. اگر حمله در این دوره به پایان نرسد، بیمار باید قطعاً به بیمارستان منتقل شود. هنگام بروز حملات اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از آسیب رساندن عوامل محیطی به بیمار انجام شود. اگر جسم تیز یا سختی وجود داشته باشد که در مواردی مانند زمین خوردن و انقباض در هنگام حمله، به بیمار آسیب برساند، باید بیمار را از این خطر دور کرد.

نکات مهمی که شما عزیزان بایستی در صورت بروز بحران رعایت کنید و انجام دهید این است که به عنوان مثال باید لباس محکم بسته شده بیمار را شل کرده تا بیمار بتواند نفس راحتی بکشد. بوییدن پیاز، ادکلن و غیره برای بیمار، به درمان حملات کمکی نمی‌کند؛ بنابراین از چنین حرکات اضافی اجتناب کنید. نگه داشتن دست و پاهای بیماری تشنج توسط اطرافیان و تلاش برای کنترل آن‌ها، ممکن است باعث مشکلاتی مانند دررفتگی شانه شود. فرد ممکن است پس از بهبودی احساس خستگی کند و به طور موقت بیهوش شود، بنابراین باید مدتی استراحت کند تا به آرامش نسبی برسد.

راه و روش تشخیص بیماری تشنج و درمان آن

یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین روش‌های تشخیص بیماری که در مرحله اول صورت می‌گیرد، شرح حال بیمار است و به منظور قطعی کردن نوع بیماری یا شرایط بیمار، نوار مغز و یا تصویر برداری مغزی به روش های ام آر آی یا سیتی اسکن و یا آزمایشات خون توسط متخصص و جراح مغز و اعصاب انجام می‌شود. در برخی موارد برای تشخیص تشنج، بررسی مایع مغزی نخاعی نیز لازم است. درمان تشنج بسته به علت بروز آن متفاوت است. در واقع با درمان علت بیماری می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.

در صورتی که این بیماری به دلیل ابتلای بیمار به بیماری صرع باشد، معمولاً از گزینه‌های درمان دارویی و همچنین جراحی به‌ منظور اصلاح موارد غیرطبیعی موجود در مغز، تحریک عصب یا رژیم غذایی خاص موسوم به رژیم کتونی استفاده می‌شود. با درمان منظم، می‌توان باعث کااهش یا توقف علائم تشنج شد. بیشتر بیماران را می‌توان با داروهایی تحت عنوان ضدتشنج درمان کرد. هدف این است که حملات با دارو متوقف شود. بنابراین، استفاده منظم از داروها مهم است. اگرچه دارو درمانی در بیشتر بیماران مؤثر است اما ممکن است در برخی از بیماران اثر مورد انتظار را ایجاد نکند. بسته به شرایط زمینه‌ای که تشنج ایجاد می‌کند، می‌توان در این بیماران عمل جراحی انجام داد.

جراحی برای درمان بیماری تشنج

چیزی حدود ده سال پیش روش جراحی برای درمان این دسته از بیماران در ایران آغاز شد، اما این جراحی‌ها بسیار مختصر و محدود بودند که مشکل را به خوبی رفع نمی‌کردند و تنها در بیمارانی که کانون تشنج مشخص داشتند، انجام می‌شد و سایر بیماران که علائم نامشخص داشتند قابل درمان نبودند. امروزه در بسیاری از کشورها از جمله کشور ما، برای درمان بیماران تشنجی، جراحی توسط تیم‌های مجرب پزشکی انجام می‌شود. حتی در سال‌های اخیر دو جراحی بزرگ با کار گذاری الکترودهای مغزی برای پیدا کردن محل دقیق تشنج انجام شده است. برای نمونه دکتر صمدیان و تیم جراحی ایشان یکی از بهترین تیم‌های جراحی مغز و اعصاب در بیمارستان لقمان حکیم تهران وابسته به دانشگاه شهید بهشتی هستند.

به طور کلی دو روش جراحی وجود دارد که در اینجا به آن‌ها می‌پردازیم:

1- جراحی رزکتشن: اولین مورد و مهم‌ترین اقدام، از بین بردن خود کانون تشنج است.

2- جراحی تسکین دهنده: روش دوم، جراحی تسکین دهنده است که هدف آن کاهش انتشار، فراوانی و شدت آن با قطع مسیرهای انتشار است.

از طرفی یکی دیگر از گزینه‌های درمانی که توصیه می‌شود، رژیم کتوژنیک است. این رژیم غذایی، در برخی از انواع تشنج مؤثر است. تشنج‌های کنترل نشده و تأثیرات آن بر زندگی ممکن است گاهی اوقات طاقت فرسا باشد و یا منجر به افسردگی شود. علاوه بر این، بهتر است سبک زندگی سالم مانند کنترل استرس، محدود کردن مشروبات الکلی و پرهیز از استعمال دخانیات انتخاب شود.

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

توصیه‌های مهم در مورد بیماری تشنج

و در نهایت به عنوان سخن پایانی به برخی از توصیه‌های پزشکی در جهت پیشگیری و یا بهبود بیماری تشنج اشاره می‌کنیم؛ از جمله:

1- داروهای خود را به درستی مصرف کنید

2- از اقداماتی مانند خیس کردن صورت باید خودداری شود

3- خواب کافی نیز مهم است، زیرا کمبود خواب می‌تواند باعث تشنج شود

4- از مصرف زیاد الکل خودداری کنید

5- ورزش می‌تواند به شما در حفظ سلامت جسمی و کاهش افسردگی کمک کند

6- از مصرف نیکوتین خودداری کنید. به طور کلی می‌توان گفت تشنج، بیماری است که فقط نیاز به کنترل دارد.

اگر تمامی نکات گفته شده را رعایت کنید، می‌توانید دفعات حمله را کم کرده و زندگی با این بیماری را بهتر کنترل کنید.