به احتمال فراوان تا به حال اسم آرتروز به گوشتان خورده است. در اینجا می‌خواهیم یک نوع بیماری شایع و پیچیده از آرتروز را به شما معرفی کنیم که می‌تواند هر فردی را درگیر کند. اسم این بیماری نقرس است که علائم آن با حملات ناگهانی و شدید درد، تورم، قرمزی و حساسیت به لمس مفاصل، که اغلب مفصل قاعده انگشت شست پا را درگیر می‌کند، مشخص می‌شود. در واقع نقرس یکی از انواع بیماری‌های ورم مفاصل می‌باشد که می‌تواند موجب بروز علائمی مثل درد در مفاصل شود. نقرس در اثر افزایش اسید اوریک در خون به وجود می‌آید. یکی از عوامل افزایش دهنده‌ی اسید اوریک، دریافت زیاد مواد غذایی حاوی اسید آمینه‌ی “پورین” و مصرف زیاد غذاهای پر پروتئین بخصوص گوشت است.

اسید اوریک، واژه‎ای نام آشنا برای همه ماست. این ماده در حقیقت پسماند متابولیسم و سوختن پروتئین در بدن است. از آنجایی که اوریک اسید انحلال پذیری زیادی با آب ندارد، به همین دلیل تمایل زیادی به رسوب کردن و تشکیل بلور دارد و در نهایت رسوب بلورهای اوریک اسید در کلیه‌ها باعث ایجاد سنگ کلیه و در مفاصل باعث بیماری نقرس می‌شود. به بیان دیگر می‌توان گفت که گاهی اوقات اسید اوریک بر اثر تولید زیاد در بدن و یا ناتوانی کلیه در دفع آن، به طرز غیرطبیعی در مایعات بدن جمع شده و به شکل کریستال‌هایی در مفاصل ته‌نشین می‌شود که باعث قرمزی، متورم و گرم شدن، درد و التهاب یک یا چند مفصل می‌گردد.

می‌توان گفت که امکان ابتلا به این بیماری در شب‌های فصول سرد سال بیشتر است. فرض کنید در طول روز مشغول انجام فعالیت‌های روزمره خود هستید، در این وضعیت مایع میان‌بافتی زیادی در اندام تحتانی و بخصوص پایین‌ترین قسمت‌های آن یعنی پاها جمع می‌شود. شب هنگام وقتی بیمار دراز کشیده و به حالت افقی درمی‌آید، این مایع میان‌بافتی دوباره به جریان خون برمیگردد. در این بازگشت، مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون برمیگردند؛ نتیجه آنکه غلظت اسید اوریک در پا افزایش یافته و در مفاصل پا رسوب می‌کند و چون در شب پا سردتر می‌شود، این سرما به رسوب کریستال‌های اسید اوریک در مفصل پا کمک می‌کند. به همین علت بروز حملات درد و تورم مفصل در شب بیشتر است.

خوشبختانه این بیماری درمان پذیر و تا حدودی قابل پیشگیری است. با توجه به آمار و ارقام حدود 95 درصد از مردان و 5 درصد از زنان (به خصوص زنان قبل از یائسگی) جزو گروه درگیر با نقرس می‌باشند. نکته جالب اینست که حدود ده درصد مردم اسید اوریک بالایی دارند ولی همه آنها علائم نقرس را نشان نمی‌دهند. در مقابل بعضی افراد با علائم بالینی نقرس اسید اوریک بالایی ندارند. در واقع در بسیاری اوقات در موقع بروز علائم بالینی نقرس که به صورت شروع ناگهانی درد و تورم مفصلی است، اسید اوریک خون کاهش میابد.

به چه دلیل بیماری نقرس رخ می‌دهد؟

عوامل مختلف و متعددی باعث افزایش خطر ابتلا و همچنین پیشرفت این بیماری می‌شوند. برخی از این موارد عبارتند از: اضافه وزن و چاقی، وزن گیری بیش از حد مخصوصا در سنین جوانی، مصرف الکل، فشار خون بالا و نیز اختلال عملکرد کلیه، صدمات و جراحت‌های بدن، جراحی اخیر، دهیدراته شدن و کاهش آب بدن، تب و نیز درمان‌های دارویی خاص. مفصل انگشت بزرگ پا شایع‌ترین مکان برای بروز حملات نقرس است. مفصل‌های دیگر نظیر پاشنه پا، قوزک پا، زانو، آرنج و مفصل سایر انگشتان نیز می‌توانند دچار نقرس شوند.

به طور کلی عواملی که مسبب بروز این بیماری هستند شامل این موارد می‌شوند: 1. چاقی؛ 2. مصرف الکل؛ 3. سابقه خانوادگی؛ 4. سن و جنس؛ 5. بیماری‌های خاص شامل فشارخون بالای درمان نشده، بیماری‌های مزمن مانند دیابت، چربی یا کلسترول بالای خون و باریک شدن رگها نیز می‌تواند باعث افزایش خطر ابتلا به نقرس شود؛ 6. مصرف زیاد خوراکی‌های حاوی اسید اوریک شامل گوشت قرمز، سیرابی، ماهی کولی، شاه ماهی، مارچوبه و قارچ؛ 7. بعضی از داروها شامل دیورتیک‌ها (برای درمان فشارخون استفاده می‌شوند)، آسپرین و داروهایی که برای افرادی تجویز می‌شوند که پیوند عضو انجام داده‌اند.

نقش سبک زندگی در بیماری نقرس

سبک زندگی در بروز همه بیماری‌ها حائز اهمیت است به عنوان مثال عوامل وابسته به رژیم غذایی حدود ۱۲ درصد از موارد ابتلا به این بیماری را شامل می‌شود و ارتباطی خاص با مصرف الکل، نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز، گوشت و غذاهای دریایی دارد. عوامل دیگر عبارتند از تروما و جراحی. مطالعات اخیر نشان داده ‌است عوامل تغذیه‌ای که زمانی مرتبط دانسته می‌شد، در واقع شامل مصرف سبزیجات سرشار از پورین (مانند لوبیا، نخود، عدس و اسفناج) و پروتئین کامل نمی‌شود. مصرف ویتامین ث و فرآورده‌های لبنی، همراه با ورزش، ظاهراً خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد. تصور می‌شود دلیل آن تا حدودی به علت اثر آن‌ها در کاهش مقاومت به انسولین باشد.

نقرس عذاب‌آورترین بیماری که یقه افراد ثروتمند را می‌گیرد!

توصیه می‌کنیم اگر وضع مالی خوبی دارید و بدون برنامه منظمی، بیشتر وعده‌های غذایی شما را پروتئین‌ها، پورین‌ها و فرآورده‌های گوشتی (گوشت قرمز، ماهی، ...) تشکیل می‌دهد، این قسمت را بادقت بخوانید! علل ایجاد نقرس تولید اسید اوریک فراوان در خون است. نقرس در گذشته موسوم به بیماری ثروتمندان بود و در دهه‌های اخیر شیوع بیشتری داشته و علت آن مربوط به غذایی است که میخوریم. هم‌اکنون در کشورهای غربی 2 درصد از مردم دچار نقرس هستند که شمار رو به افزایش این بیماری، ناشی از سبک غذایی آنهاست. در این مناطق مصرف گوشت، فروکتوز و الکل بالاست که موجب تولید اوریک اسید در بدن می‌شود. اوریک اسید زیاد در بدن باعث تولید اورات در مفاصل و تاندون‌ها و در نتیجه ایجاد درد می‌شود.

آیا نقرس یک بیماری ژنتیکی است؟

بیماری‌های ناشی از وجود ناهنجاری در ژنوم فرد را به اصطلاح بیماری ژنتیکی می‌نامند. ابتلا به این نوع بیماری نیز تا حدی ژنتیکی می‌باشد، که حدود 60 درصد از تنوع ژنتیکی در میزان اسید اوریک را تشکیل می‌دهد. سه ژن با نام‌های SLC2A9، SLC22A12 و ABCG2 یافت شده‌اند که با نقرس ارتباط متداول دارد، و تنوع آن‌ها می‌تواند خطر ابتلا به آن را حدوداً دو برابر کند. با از بین رفتن عملکرد ژن‌های SLC2A9 و SLC22A12، جذب اورات کاهش یافته و اورات اضافی ترشح می‌شود و سبب هایپراوریسمی وراثتی می‌گردد. تعدادی از اختلالات نادر ژنتیکی، مانند نفروپاتی هایپراوریسمی جوانی خانوادگی، بیماری کلیوی کیستی مدولاری، بیش فعالیت سنتتاز فسفوریبوزیل پیروفسفات، و نقص هایپوکزانتین-گوانین فسفوریبوزیل ترنسفرات چنان‌که در سندرم لش-نیهان مشاهده می‌شود، با نقرس مرتبط هستند.

علائم و نشانه‌های نقرس

تا به اینجا و در صحبت‌های قبلی به طور جسته گریخته به علائم و نشانه‌های این بیماری اشاره کردیم ولی برای درک بیشتر مطالب باید خدمتتان عرض کنیم که علامت مشخصه نقرس ورم، قرمزی و درد شدید مفصل شست پاست؛ البته امکان دارد این بیماری با ورم و درد مفاصل دیگر مثل مچ پا یا زانو هم خود را نشان دهد. حملات حاد نقرس، سریع و یک دفعه در مفصل ایجاد می‌شوند. این حملات باعث ایجاد گرما، التهاب، قرمزی و نیز درد مفصل می‌شوند. در حمله نقرسی این مفصل ناگهان متورم و دردناک شده و پوست روی آن قرمز و براق می‌شود. ممکن است پوست روی مفصل قدری پوسته ریزی کند و گاهی احساس خارش هم در مفصل به وجود می‌آید.

اگر تا بحال با شخص مبتلا به این بیماری برخورد نداشته‌اید، شاید فکر کنید که علائم آن حاد نبوده و شخص بیمار درد و رنج زیادی را تحمل نمی‌کند درصورتیکه اصلا این گونه نیست! شروع بسیاری از حملات نقرس شبانه است و بیمار را از خواب بیدار می‌کند. مفصل بشدت دردناک و حساس می‌شود بطوریکه که تماس پتو به پوست شست هم ممکن است دردناک باشد. گاهی اوقات بیمار در حین حمله نقرسی تب می‌کند. این حملات نقرسی معمولاً با یا بدون مصرف دارو بعد از گذشت چند ساعت تا چند روز فروکش می‌کند. علائم بیمار بندرت ممکن است چند هفته هم به درازا بکشد. بعد از فروکش کردن علائم، بیمار به تناوب در طول سال‌ها دچار حملات دیگر خواهد شد.

راه‌های تشخیص نقرس

تشخیص این بیماری معمولاً با مشاهده حملات آن انجام می‌گیرد بنابراین توصیه می‌شود که در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا به پزشک مراجعه کنید. در این بیماری معمولاً یک مفصل بدن درگیر می‌شود و درگیری همزمان چند مفصل کمتر است. آزمایش‌هایی که برای تشخیص نقرس استفاده می‌شوند عبارتند از: 1. آزمون مایع مفصل. پزشک ممکن است توسط سرنگ برای کشیدن مایعات از درون مفصل مبتلا اقدام کند. زمانیکه این مایع زیر میکروسکوپ بررسی شود، نشان می‌دهد که کریستال در آن وجود دارد یا خیر. 2. آزمایش خون. پزشک برای بررسی میزان اسید اوریک در خون، ممکن است آزمایش خون تجویز کند. 3. هرازگاهی از رادیوگرافی ساده نیز برای کمک به تشخیص نقرس و مشاهده تجمع توفوسی یا تخریب مفصل استفاده می‌شود.

درمان بیماری نقرس

طبق گفته پزشکان برای درمان این بیماری ‌بایستی طی دو مرحله ابتدا جلوی حملات آن را گرفته تا درد و تورم مفصل بیمار سریعاً کاهش یابد سپس در مرحله بعدی درمان، از بروز حملات بعدی پیشگیری کرد. برای کاهش درد و التهاب مفصل از چنین اقداماتی استفاده می‌شود: سرد کردن مفصل، بالا نگه داشتن مفصل، مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، کلشی‌سین (Colchicine)، کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) که در دو شکل خوردنی و تزریقی تجویز می‌شوند، تغییر رژیم غذایی و کاهش وزن، مصرف آلوپورینول و پروبنسید برای کاهش تولید و دفع بهتر اسید اوریک، مصرف آب فراوان برای افزایش دفع اسید اوریک از کلیه و نهایتاً ورزش. در صورت تخریب شدید مفصلی نیز ممکن است نیاز به عمل جراحی تعویض مفصل وجود داشته باشد.

درمان خانگی نقرس

هرچند که درمان دارویی از همه انواع درمان‌ها مؤثرتر است، با این حال دستورالعمل‌های زیر که توسط انجمن رژیم غذایی آمریکا (ADA) برای زمانی که تحت حملات این بیماری هستید، توصیه شده است، نیز می‌تواند مفید باشد: 1. حدود 2 تا 4 لیتر مایعاتی که حداقل نصف آن آب است، مصرف کنید؛ 2. از مصرف الکل خودداری کنید؛ 3. مصرف معتدل پروتئین به خصوص از منابع سالم همچون لبنیات کم چرب و یا بدون چربی، تخم مرغ و کره بادام زمینی؛ 4. مصرف روزانه گوشت قرمز، مرغ و ماهی را در اندازه 113 تا 170 گرم نگه دارید.

نکته: همان طور که گفته شد می‌بایست مصرف روزانه فرآورده‌های گوشتی از جمله گوشت گاو را کاهش داد و یا طبق برنامه‌ریزی منظم غذایی، آن را وارد سفره‌هایمان کنیم! بهترین نوع گوشت گاو نیز بر اساس آیه قرآن در سوره بقره، گاو زرد و بهترین موقع خوردن آن فصل بهار است و مصلح گوشت گاو از قبیل دارچین، فلفل، زنجبیل، پیاز، سکنجبین، گلپر، سیر، ترتیزک و زیره هستند. گوشت گاو چاق‌کننده بالاخص در مزاج بلغمی‌ها، تقویت‌کننده بدن و دیرهضم است؛ اما خون غلیظ تولید کرده و باعث بیماری سوداوی مانند سرطان، جذام، ورم طحال، بیماری پوستی، وسواس، سیاتیک، بیماری مفصلی، بالارفتن بخارات سرد و غلیظ به بالای بدن، تولید بوی بد در بدن، ناراحتی قلبی، زایمان زودرس و نقرس می‌شوند.

بیشتر بخوانید: اگزما تهدید کننده زیبایی پوست شما

ورزش‌های رایج برای درمان نقرس کدامند؟

همه پزشکان ورزش کردن را راهکاری مهم در روند بهبودی بیماری‌های مفصلی می‌دانند چرا که ورزش منظم باعث کاهش علائم این گونه بیماری‌ها و حتی پیشگیری از وقوع آن می‌شود. ورزش نباید بسیار شدید و سخت باشد، زیرا ورزش‌های شدید باعث افزایش علائم می‌شوند. ماساژ و ورزش‌های کششی به حفظ انعطاف پذیری مفصل و جلوگیری از سفت شدن مفصل کمک می‌کند. برای مثال میله‌ای را زیر پای خود قرار دهید و آن را بغلتانید و یا حوله یا پارچه‌ای را زیر پای خود پهن کنید و با انگشتان پا آن را جمع کنید تا باعث تقویت عضلات خم‌ کننده انگشتان ‌شود. هر کدام از این تمرین‌ها را ۲ بار در روز و هر بار 5 تا 10 دفعه تکرار کنید.

از دیگر تمرینات مؤثر در این زمینه می‌توان به ماساژ پا اشاره کرد که خود سه نوع است: 1. با دو دست پنجه پا را میگیریم به طوری که انگشتان دو دست در زیر پنجه و شست هر دو دست بر روی سطح پشتی پنجه پا قرار بگیرند. فشار کمی با دست‌ها به پا وارد کرده و دست‌ها را در جهت مخالف هم به طرف خارج میکشیم به طوری که سر متاتارس‌ها مثل بادبزنی که باز می‌شود از هم دور کند. این کار را 10-5 بار تکرار می‌کنیم؛ 2. میان انگشتان پا را به وسیله انگشتان شست دو دست به صورت دایره‌ای ماساژ دهید؛ 3. پنجه پا را با دو دست به شکل دایره‌ای ماساژ دهید.