تقریباً همه ما با بیماری گواتر آشنا هستیم و حتی شاید با افرادی که دچار این بیماری هستند برخورد داشته‌ایم در غیر این صورت نیز حتماً چیزهایی از آن به گوشمان خورده است. غم‌باد یا گواتر به معنای هر نوع بزرگ شدگی غیرطبیعی غده تیروئید است. تیروئید یک غده پروانه‌ای است که در پایه گردن درست زیر سیب آدم قرار دارد. گواتر علل متعددی می‌تواند داشته باشد. از اختلالات عملکردی تا علل ناشناخته در ایجاد آن می‌توانند مطرح باشند. گواتر یکی از بیماری‌های شایع است که به ویژه در نوجوانان (سنین مدرسه) از شیوع بالایی برخوردار می‌باشد. گواتر در دختران جوان و در افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کنند شایع‌تر است.

گاهی اوقات و در برخی مناطق گزارش شده ‌است که میزان شیوع و ابتلا به این بیماری در بانوان ۸ برابر مردان است. به طور کلی گواتر از نظر عملکردی نیز به سه نوع گواتر ساده، کم‌کار و پرکار طبقه بندی می‌شود. شایع‌ترین نوع گواتر، گواتر ساده است که در این نوع فقط اندازه غده تیروئید بزرگ می‌شود، ولی میزان هورمون‌های تیروئید طبیعی است. لذا علامت چندانی به جز بزرگی غده ندارد. گواتر نوعی هایپرپلازی است که شایع ترین علت آن در سراسر جهان کمبود یا عدم وجود ید در رژیم غذایی است. در مجموع اگرچه گواتر معمولاً بدون درد است، اما یک گواتر بزرگ می‌تواند باعث سرفه شده و بلع یا نفس کشیدن را دشوار کند. با رایامگ همراه باشید.

علت ایجاد بیماری گواتر

اغلب بیماری‌ها بسته به نوع آن‌ها دلایل مختلفی دارند، گواتر نیز از این قضیه مستثنی نیست. زمانی که غده تیروئید به مقدار کافی هورمون برای تأمین نیازهای بدن تولید نمی‌کند، گواتر ساده ایجاد می‌شود. غده تیروئید با بزرگ‌تر شدن سعی در جبران این کمبود دارد. گواتر آندمیک نیز در افرادی در مناطق خاصی از جهان رخ می‌دهد که ید کافی در رژیم غذایی خود ندارند (ید برای تولید هورمون تیروئید لازم است). به عنوان مثال، کمبود ید در رژیم غذایی هنوز یک مشکل رایج در مناطقی از آسیای میانه و آفریقای مرکزی است. از آنجا که در اکثر کشورها به نمک موجود در سفره ید اضافه می‌شود، این نوع گواتر معمولاً در این کشورها وجود ندارد.

نوعی از این بیماری وجود دارد که به صورت منطقه‌ای رخ نمی‌دهد و تحت عنوان گواتر غیررسمی شناخته می‌شود. عوامل خطرساز این نوع خاص شامل سابقه خانوادگی، رژیم غذایی، سن (بالای 40 سال) و جنسیت (زنان مستعدتر از مردان هستند). گواتر غیر رسمی در بیشتر موارد علت مشخصی ندارد. در برخی موارد، داروهای خاص می‌توانند باعث ایجاد این نوع گواتر شوند. به عنوان مثال، داروی لیتیوم، که برای درمان برخی از شرایط بهداشت روانی و همچنین سایر بیماری‌ها استفاده می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد این نوع از بیماری گواتر شود. سایر علت‌های ایجاد گواتر شامل سه مورد هستند:

1- موروثی (از خانواده به ارث رسیده)

2- جنسیت زن

3- سن بالای 40 سال

سایر شرایط و تعدادی از بیماری‌ها نیز وجود دارند که ممکن است منجر به گواتر شوند. از این حالات می‌توان به 7 مورد اشاره کرد:

1- در بارداری به دلیل ترشح هورمون گنادوتروپین

2- قرار گرفتن در معرض اشعه

3- سرطان تیروئید که اغلب تیروئید را بزرگ می‌کند

4- تیروئیدیت خود التهاب

5- بیماری گریوز که در این حالت، سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله می‌کند و تیروئید بزرگ‌تر می‌شود

6- بیماری ‌هاشیموتو باعث التهاب (تورم) غده تیروئید می‌شود. این خود سبب می‌شود تا هورمون‌های تیروئید کمتری تولید شده و در نتیجه گواتر ایجاد شود

7- گواتر ندولر (گره‌دار) که در این شرایط، چیزهای زائدی به نام گره در یک یا دو طرف غده تیروئید اتفاق می‌افتد و باعث بزرگ‌تر شدن آن می‌شوند

نشانه‌ها و علائم بیماری گواتر

اگر به طور خلاصه و کلی بخواهیم شما را با علائم و نشانه‌های این بیماری آشنا کنیم، بایستی به چندین مورد اشاره کنیم که در ادامه خواهیم گفت. سرفه کردن، احساس تنگی و گرفتگی در ناحیه گلو، تورم در پایه گردن که هنگام اصلاح و آرایش کردن ممکن است کاملاً مشهود باشد، گرفتگی صدا (صدای خش‌دار)، تورم ورید گردن، سرسختی، سرگیجه هنگامی که دست‌ها بالای سر قرار می‌گیرند، و گاهی سرفه کردن، خس خس سینه (به دلیل فشار دادن لوله تنفس)، مشکل در بلع و مشکل در تنفس (تنگی نفس) از نشانه‌های بارز بیماری گواتر به شمار می‌روند.

همان گونه که اشاره کردیم، گواتر به سه دسته تقسیم بندی می‌شود؛ بنابراین شماری از افراد مبتلا به این نوع بیماری ممکن است دچار کم کاری یا پرکاری تیروئید نیز باشند. علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید می‌توانند موارد زیر را شامل شوند:

1- افزایش ضربان نبض

2- ضربان قلب سریع

3- اسهال، حالت تهوع، استفراغ

4- تعریق بدون ورزش یا افزایش دمای بدن

5- لرزیدن

6- آشفتگی

علائم کم کاری تیروئید تیز می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

1- خستگی (احساس خستگی)

2- یبوست

3- خشکی پوست

4- افزایش وزن

5- بی نظمی در قاعدگی

عوارض بیماری گواتر

اگر بگوییم عوارض این بیماری بسیار خطرناک و غیرقابل جبران است، شاید کمی اغراق کرده باشیم چرا که اغلب با دارو و در برخی موارد با جراحی قابل درمان است. برخی از گواترهای مولتی ندولر ممکن است سمی باشند، به این معنا که بیش از حد هورمون تیروئید تولید می‌کنند. این مورد باعث پرکاری تیروئید می‌شود. پرکاری تیروئید با داروی ید رادیواکتیو یا با برداشتن بافت مورد نظر غده تیروئید را متوقف می‌کند، قابل درمان است. این گواترهای بسیار بزرگ، همچنین می‌توانند علائم فشرده سازی مانند مشکلات تنفسی یا بلع را ایجاد کنند. اگر گواترهای مولتی ندولر به اندازه کافی بزرگ باشند که باعث ایجاد این علائم شوند، به احتمال زیاد پزشک جراحی را به بیمار پیشنهاد می‌کند.

پیشگیری از بیماری گواتر

برای اطمینان از دریافت ید کافی می‌توان از نمک یددار یا غذاهای دریایی و جلبک دریایی استفاده کرد. سوشی منبعی عالی از جلبک دریایی می‌باشد که خوردن تقریباً دو بار در هفته آن بسیار مؤثر است. میگو و صدف و همچنین میوه‌ها و سبزیجاتی که به صورت محلی پرورش می‌یابند، مانند شیر گاو و ماست نیز حاوی ید فراوانی می‌باشند. هر فرد به حدود نصف قاشق چای خوری نمک ید دار در روز نیاز دارد. این مقادیر کافی به ویژه برای زنان باردار و شیرده و نوزادان و کودکان مهم است. اگرچه غیر معمول است اما، مصرف زیاد ید هم گاهی منجر به گواتر می‌شود. اگر ید اضافی یک مشکل است، از مصرف مکمل‌های نمک، صدف، جلبک دریایی و ید غنی شده باید خودداری کنید.

درمان بیماری گواتر

طبیعی است که درمان بیماری به بزرگی غده، علائم و علت آن بستگی دارد. بیماری ممکن است در صورتی که گواتر کوچک باشد و شخص مبتلا را آزار ندهد، طبق نظر پزشک بدون نیاز به درمان باشد. با این وجود، گواتر از نزدیک برای مشاهده هرگونه تغییر تحت نظر خواهد بود. داروها لووتیروکسین Synthroid، (Levothroid) یک درمان جایگزینی هورمون تیروئید است. اگر علت گواتر تیروئید کم کار باشد (کم کاری تیروئید)، این داروها تجویز می‌شوند. اگر علت گواتر تیروئید بیش از حد فعال (پرکاری تیروئید) باشد، سایر داروها تجویز می‌شوند. این داروها شامل متی مازول (Tapazole) و پروپیل تیوراسیل است. اگر گواتر در اثر التهاب ایجاد شود، ممکن است پزشک برای فرد آسپرین یا داروی کورتون تجویز کند.

روش درمانی وجود دارد که در موارد بیش فعالی غده تیروئید استفاده می‌شود و شامل مصرف ید رادیواکتیو به صورت خوراکی می‌باشد. در این نوع درمان که درمان ید رادیواکتیو نامیده می‌شود، ید به غده تیروئید می‌رود و سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد تا سرانجام غده را کوچک ‌کند. پس از درمان ید رادیواکتیو، بیمار معمولاً مجبور است تا پایان عمر درمان جایگزینی هورمون تیروئید را انجام دهد. نمونه برداری بیوپسی نیز برداشتن نمونه‌ای از بافت یا سلول‌هایی است که در آزمایشگاه مورد مطالعه قرار می‌گیرند. در صورت وجود گره‌های بزرگ در غده تیروئید، نمونه برداری ممکن است لازم باشد. برای رد سرطان نمونه برداری انجام می‌شود.

راه حل آخر در مواقع حساس و در صورتی که شرایط بیمار وخیم باشد، عمل جراحی است. جراحی در صورت صلاح‌دید پزشک و برای برداشتن تمام یا قسمتی از غده تیروئید انجام می‌شود. در صورت بزرگ بودن گواتر و ایجاد مشکل در تنفس و بلع، ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد. گاهی اوقات از عمل جراحی برای برداشتن گره‌ها نیز استفاده می‌شود. در صورت وجود سرطان باید جراحی انجام گردد. بسته به میزان غده تیروئید برداشته شده، بیمار ممکن است نیاز به درمان جایگزینی هورمون تیروئید تا پایان عمر خود داشته باشد.

بیشتر بخوانید: بهترین عادات صبحگاهی که به کاهش وزن شما کمک می کنند

درمان خانگی گواتر

بدن همه ما به ‌صورت روزانه به ید نیاز دارد بنابراین همان طور که در قسمت پیشگیری از بیماری گواتر نیز اشاره کردیم، برای جلوگیری از رشد گواتر باید هر روز حدود ۱۵۰ میکروگرم ید مصرف کرد. غذاهایی که می‌توان با مصرف آن‌ها میزان دریافت ید را افزایش داد، عبارتند از: ماهی آب شور، محصولات لبنی و محصولات سویا. البته درمان گواتر با داروی‌های گیاهی نیز امکان پذیر است. برخی از بیماری‌های خوش‌خیم و بدخیم تیروئید را می‌توان با داروهای گیاهی تا حدی کنترل کرد. بابون، مریم گلی و چای کوهی ازاین‌دست گیاهان هستند. قوی‌ترین تأثیر مربوط به گیاه بابونه است. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف ۲ تا ۶ فنجان چای بابونه در هفته باعث کاهش بروز بیماری‌های تیروئید می‌شود.

تشخیص گواتر چگونه است؟

از چندین مورد آزمایش می‌توان برای تشخیص و ارزیابی این بیماری استفاده کرد، از جمله این آزمایشات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- معاینه فیزیکی پزشک با احساس ناحیه گردن

2- آزمایش هورمون که میزان هورمون تیروئید را اندازه‌گیری می‌کند

3- آزمایش آنتی‌بادی

4- سونوگرافی تیروئید که امواج صوتی با فرکانس بالا را از طریق بافت‌های بدن ارسال می‌کند. پژواک‌های ضبط شده به فیلم یا عکس تبدیل می‌شوند و اندازه غده را نشان می‌دهد و گره‌ها را پیدا می‌کند.

5- اسکن تیروئید که اطلاعاتی را در مورد اندازه و عملکرد غده ارائه می‌دهد. در این آزمایش مقدار کمی ماده رادیواکتیو به داخل ورید تزریق می‌شود تا تصویری از تیروئید بر روی صفحه رایانه تولید شود.

6- سی‌تی‌اسکن یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی تیروئید (MRI)

بیماری تیروئید در دوران بارداری

این بیماری چه از نوع پرکاری تیروئید و چه از نوع کم کاری تیروئید، در بارداری تقریباً شیوع بالایی دارد و برای درمان مهم است. همان گونه که اشاره شد تیروئید عضوی است که در جلوی گردن قرار دارد و هورمون‌هایی را تنظیم می‌کند تا متابولیسم بدن، قلب و سیستم عصبی، وزن، دمای بدن و بسیاری از فرآیندهای دیگر به درستی کار کنند. هورمون‌های تیروئید به ویژه برای اطمینان از رشد سالم جنین در مغز و سیستم عصبی در سه ماه اول بارداری ضروری هستند، زیرا سلامت کودک به هورمون‌های مادر بستگی دارد که از طریق جفت منتقل می‌شوند. در حدود 12 هفته، غده تیروئید در جنین شروع به تولید هورمون‌های تیروئیدی خود می‌کند.

اگر به طور دقیق بخواهیم بررسی کنیم، باید گفت که دو هورمون مرتبط با بارداری وجود دارند که شامل استروژن و گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) هستند که امکان دارد باعث افزایش سطح تیروئید شوند. این ممکن است تشخیص بیماری‌های تیروئید که در دوران بارداری ایجاد می‌شوند را کمی دشوارتر کند. با این حال، پزشک علائمی‌که نیاز به آزمایش اضافی دارند را بررسی خواهد کرد. با این حال، اگر از قبل هیپرتیروئیدی یا کم کاری تیروئید دارید، باید مراقبت‌های پزشکی بیشتری را برای کنترل این شرایط در حین بارداری، به ویژه برای سه ماهه اول باردار داشته باشید. گاهی اوقات، بارداری ممکن است علائمی‌ شبیه به پرکاری تیروئید ایجاد کند.

در صورت ظهور علائم و نشانه‌های جدید و ناراحت کننده از جمله تپش قلب، کاهش وزن یا استفراغ مداوم، بایستی در سریع‌ترین زمان ممکن با پزشک خود تماس بگیرید. بیماری‌های تیروئید درمان نشده در دوران بارداری، ممکن است منجر به تولد زودرس، پره اکلامپسی (افزایش شدید فشار خون)، سقط جنین و وزن کم هنگام تولد و دیگر مشکلات شوند. بنابراین، اگر سابقه کم کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید داشته‌اید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید تا بتوانید قبل و حین بارداری تحت نظر باشید و در صورت لزوم مطمئن شوید که داروهایتان به درستی تنظیم شد‌ه‌اند.

چشم انداز بیماران مبتلا به گواتر

به عنوان کلام آخر باید خاطر نشان کرد که اغلب گواترهای مولتی ندولر علائمی ‌ایجاد نمی‌کنند. اما اگر علائم پرکاری تیروئید دارید یا در تنفس یا بلع مشکل دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. این گواترها احتمال ابتلا به سرطان تیروئید را افزایش می‌دهند، اما در صورت لزوم بسته به نوع گواتر، این بیماری با دارو، ید رادیواکتیو یا جراحی قابل درمان هستند. اگرچه ممکن است باعث بیماری‌های دیگری نیز شود یا به آن مربوط باشد، اما معمولاً (خوشبختانه) گواترهای مولتی ندولر بیماری نیستند که زندگی را تهدید کنند.