تله‌های زندگی که با نام تله‌های شخصیتی هم شناخته می‌شوند در حقیقت همان معادل عامیانه طرحواره‌هایی می‌باشند که از دوران کودکی و نوجوانی در ذهن‌مان شکل می‌گیرند. این مفهوم را سه دهه قبل جفری ای.یانگ که روان درمانگر مشهور آمریکایی است مطرح کرده است. پروفسور یانگ متوجه شد که مراجعه‌کنندگان به مشاوره و درمان که از مشکلات تکراری زندگی‌شان شکایت دارند معمولا از الگوهای خاصی رنج می‌برند. وی این الگوها را طرحواره‌های ناسازگارانه یا به زبانی دیگر تله‌های زندگی نام نهاد. تله‌ها یا طرحواره‌ها در اصل باوری عمیق در زندگی افراد می‌باشد که سال‌های سال در ذهن او می‌باشد. این تله‌ها یا طرحواره‌ها به اندازه‌ای در زندگی ما گسترده و فراگیر هستند که به یک الگوی رفتاری، احساسی و ذهنی تکراری در زندگی تبدیل می‌گردند. تله‌های زندگی به طور معمول ماهیتی خود آسیب رسان دارد و می‌تواند مانعی برای رشد و پیشرفت افراد گردد. به عنوان مثالی در این خصوص می‌توان گفت که تله شکست که در ذهن فردد شکل گرفته پیوسته خود را در دستیابی به اهداف ناتوان دانسته و حین قبول مسئولیت شدیدا آشفته می‌شود و یا فردی که در روابط صمیمانه مدام گیر آدم‌هایی می‌افتد که او را تحقیر می‌نمایند می‌تواند نمونه‌ای از رفتار ناشی از تله‌های زندگی باشند. در ادامه با این طرحواره‌های شخصیتی بیشتر آشنا خواهید شد. امیدواریم تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

طرحواره‌ها چه آسیبی می‌زنند؟

طرحواره‌ها انواع مختلفی دارند که هریک از آن‌ها به گونه‌ای می‌توانند به فرد آسیب بزنند. در حالت کلی می‌توان گفت که طرحواره‌ها ماهیتی خود آسیب‌رسان دارند که همین امر مانع رشد و پیشرفت این افراد می‌شود. به عنوان مثال فردی که گرفتار تله محرومیت هیجانی است، روابط عاطفی‌اش در دوران بزرگسالی روابط سطحی می‌باشد و هر جایی که احساس نماید رابطه عاطفی وی دارد صمیمی و عمیق می‌شود احساس بدی خواهد داشت چرا که چنین فردی رابطه عاطفی را تجربه نکرده است از این رو این رابطه را قطع می‌کند و از آن فرار می‌کند.

انواع تله‌های شخصیتی

در این بخش با تعدادی از انواع تله‌های شخصیتی آشنا خواهید شد.

تله اطاعت

افرادی که گرفتار این تله شخصیتی هستند دارای ویژگی‌های زیر می‌باشند:

-فرد پیوسته احساس می‌کند که بایستی تمامی افراد را از خود راضی نگه دارد.

- در اغلب موارد با دیگران موافقت می‌کند.

- برخی اوقات مستقل عمل کردن و تصمیم‌گیری در کارها برایش دشوار است. همین امر سبب می‌شود که به دیگران اجازه دخالت دهد.

- از این‌که نظر خود را ابراز نماید می‌ترسد.

- خشم و ناراحتی خود را ابراز نمی‌کند.

- و... .

تله شکست

افراد گرفتار در این تله شخصیتی ویژگی‌های زیر را دارند:

- فرد خود را یک شکست خورده همیشگی می‌داند.

- از شکست خوردن هراس دارد. همین مسئله باعث می‌شود که از انجام امور دشوار پرهیز نماید.

- خودش را با دیگران مقایسه کرده و مدام فکر می‌کند که فرد بی استعدادی است.

- هیچ گاه در کارش پیشرفت نمی‌کند و از انجام کوچک‌ترین کارهای خلاقانه هم اجتناب می‌کند.

- و ... .

تله مورد تایید بودن

افرادی که در این تله گرفتارند ویژگی‌های زیر را دارند:

- برای افراد درگیر در این تله مهم‌ترین چیز این است که رضایت اطرافیان خود را جلب نماید.

- در زمان انجام کارها و تصمیم‌گیری‌ها پیوسته با خود فکر می‌کند که دیگران چه فکری می‌کنند.

- این شخص برای این‌که توجه دیگران را به خود جلب نماید تلاش بسیاری می‌کند.

و ... .

تله بدبینی

افراد گرفتار در این تله اغلب دارای ویژگی‌های زیر می‌باشند:

- چنین فردی به همه چیز و همه کس بدبین است.

- مدام نگران این است که اتفاق بدی رخ دهد.

- حتی هنگامی‌که همه چیز خوب و رو به راه است می‌ترسد که همه چیز خراب شود.

- اغلب مواقع نگران و مضطرب است و هیچ گاه احساس خوبی را تجربه می‌کند.

- و ...

تله تنبیه

افراد گرفتار در این تله ویژگی‌های زیر را دارند:

شخص مدام به خودش سخت می‌گیرد که مبادا کار اشتباهی انجام دهد.
زمانی که اتفاق ناخوشایندی برایش اتفاق بیفتد با خود فکر می‌کند که حتما لایق آن می‌باشد.

چنانچه دیگران یا اعضای خانواده کار خود را به درستی انجام ندهند پیوسته آن‌ها را مورد سرزنش قرار می‌دهد.

و... .

تله انزوا طلبی

افرادی که گرفتار تله انزوا طلبی هستند ویژگی‌های زیر را دارند:

- فرد خود را متفاوت با دیگران می‌بینند.

- دوست دارند تنها باشند.

- در جمع بودن آن‌ها را عصبانی می‌کند.

- پیوسته به این مسئله می‌اندیشند که حال سایر افراد در مورد آن‌ها چه فکری خواهند کرد.

- معمولا در کنار برخی از افراد نزدیک راحت هستند اما در اجتماع دچار استرس و اضطراب می‌شوند.

و ... .

تله شرمساری با احساساتی مملو از ترس و شرمندگی

افرادی که گرفتار این تله هستند ویژگی‌های زیر را دارند:

- احساس می‌کنند بی‌ارزش هستند.

- اغلب از خود انتقاد می‌کنند.

- از بیان کردن احساسات و افکار خود می‌ترسند.

- با لحن بدی با خود صحبت می‌کنند.

- این اشخاص تحمل انتقاد ندارند اما مدام دیگران را مورد انتقاد قرار می‌دهند.

- و ... .

تله جدایی و طرد شدن

افرادی که در تله جدایی و طرد شدن گرفتار هستند ویژگی‌های زیر را دارند:

- این افراد بر این باور هستند که افراد مهم زندگی‌شان، رابطه خود را با آن‌ها قطع کرده و نهایتا تنها خواهند ماند.

- پیوسته استرس و ترس طرد شدن دارند.

- شدیدا بر این باور هستند که به خاطر دیگری از جانب فرد مورد علاقه خود کنار گذاشته خواهند گردید.

- و  غیره .

مثال‌هایی از طرحواره‌های شخصیتی

به عنوان مثال‌هایی از طرحواره‌های شخصیتی می‌توان موارد زیر را نام برد:

تله رها شدگی

مرکز اما درونی شکل نگرفته است. او برای به دست آوردن این امنیت به صورت عجولانه و شتاب‌زده از رابطتصور کنید شخص دوران کودکی خود را در محیط ناامنی گذرانده است. در وجود یک چنین فردیه‌ای به رابطه دیگر می‌رود بدون این‌که خودش متوجه علت رفتار خودش باشد. چنین فردی در روابط خود به دنبال امنیت عاطفی می‌باشد چرا که از دوران کودکی به لحاظ عاطفی طعم امنیت درونی را نچشیده است و دچار تله رهاشدگی می‌باشد که یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین انواع تله‌های شخصیتی می‌باشد.

بیشتر بخوانید: رهبری در ذات توست!

تله محرومیت هیجانی

فرض کنید فردی در دوران کودکی خویش صمیمیت را تجربه نکرده است. روابط عاطفی یک چنین شخصی در دوران بزرگسالی روابط سطحی می‌باشد و هر جایی که احساس نماید رابطه عاطفی وی دارد صمیمی و عمیق می‌شود احساس بدی خواهد داشت چرا که چنین فردی طعم رابطه عاطفی را نچشیده است از این رو این رابطه را قطع می‌کند و از آن فرار می‌کند. علت این امر این است که دقیقا هنگامی‌که صمیمیت بیشتر و بیشتر می‌شود این شخص فشار خیلی بیشتری از لحاظ روانی تحمل می‌نماید بدون این‌که حتی خودش متوجه این موضوع شود و به همین دلیل هم خودش تعجب می‌کند و شخص مقابل! شخص مقابل می‌گوید که چه اتفاقی افتاد؟ ما که تازه داشتیم با هم صمیمی می‌شدیم و رابطه‌ای گرم بین ما شکل می‌گرفت!

تله بی‌ارزشی

فردی را فرض کنید که در دنیای بیرون شخصی فخر فروش، از خود راضی، برتری طلب و قدرت طلب می‌باشد که احساس می‌کند که از دیگران بالاتر و بهتر است. برخی از افراد که از بیرون این شخص می‌بینند می‌گویند که او خیلی قوی است. برخی می‌گویند که وی مغرور و از خود راضی است! چرا تا این اندازه خودش را قبول دارد؟! حقیقت این است که قضیه دقیقا برعکس این است! یعنی این شخص در درون همواره از بی‌ارزشی خود در رنج و عذاب است و با کارکرد خود به بی‌ارزشی خود هجوم می‌برد تا به گونه‌ای از دیگران و به خصوص منتقد درون خود را راضی کند که من فرد باارزشی هستم.

تله وابستگی

فرض کنید که فردی در خانواده‌ای پرورش پیدا کرده است که به او و نیازهایی که داشته است توجه زیادی داشته‌اند و به اصطلاح اطرافیان وی اجازه نداده‌اند که آب در دلش تکان بخورد! همچون چتر حمایتی همواره از وی حمایت کرده‌اند و تمامی امکانات را برایش فراهم نموده‌اند و هر چیزی را که خواسته است در اختیارش قرار داده‌اند. یک چنین فردی در بزرگسالی دقیقا به دنبال شرایطی می‌گردد که همچون دوران کودکی او باشد. به همین علت همیشه در روابط خود به دنبال فردی می‌گردد که نقش والد را برای او ایفا نماید. وی قادر نیست که شخصیت مستقلی برای خود داشته باشد و به عنوان مثال اگر ازدواج کند غرق در هویت همسر خود می‌شود. وی حاضر است که هر کاری انجام دهد تا رضایت فرد مقابل را جلب نماید و خودش دارای شخصیت مستقلی نمی‌باشد.

تله ایثار

فردی را تصور کنید که بسیار فرد مهربانی است و به همه کمک می‌کند و پیوسته سعی دارد که دیگران را راضی نگه دارد. وی همیشه نیازهای دیگران را به نیازهایی که خودش دارد ترجیح می‌دهد. فردی که ظاهرا هیچ گونه توقعی از دیگران ندارد و تنها دوست دارد که به دیگران کمک نماید. اما همین شخص چنانچه متوجه شود که دیگران قدر مهر و محبت وی را نمی‌دانند، شدیدا ناراحت و عصبانی می‌شود. او این حس خود را با دعوا کردن، قهر کردن، قطع رابطه و... بروز می‌دهد. چنین فردی حتی خودش دلیل این دفتارش را متوجه نمی‌شود و با خود می‌گوید که من با همه مهربان هستم و به همه کمک می‌کنم. چرا دیگران چنین رفتاری با من دارند؟! آیا واقعا جواب محبت‌‌هایی که من در حق آنان کرده‌ام این است. اما حقیقت این است که علت محبت وی این نیست که به دیگران کمک نماید و نیت دیگری دارد! در اصل قضیه این است که به چنین فردی در دوران کودکی اجازه داده نشده است که خودش را ابراز نماید و احساسات و نیازهای خود را بیان نماید. به همین علت با این‌که از بیرون شخصی خیرخواه و مهربان به نظر می‌رسد اما در باطن به دنبال این است که خلا درونی خود را پر کند.

- و غیره.

راه‌های مقابله با تله‌های شخصیتی

جفری یونگ که نویسنده کتاب"زندگی خود را دوباره بیافرینید" می‌باشد با ایجاد یک طرحواره درمانی در زمینه اصلاح تله‌های شخصیت، روش درمانی مفیدی را برای این مشکل پیشنهاد کرده است. تله‌های شخصیت به طور کامل در وجود ما نهادینه شده است و در ناخود آگاه ما واقع شده‌اند. از همین رو امکان تغییر دادن آن‌ها بسیار دشوار است. در نخستین مرحله برای درمان تله‌های شخصیت ابتدا لازم است که تله‌های شخصیتی و طرحواره‌های ناسازگار را بشناسیم. همان‌طور که در بالا هم اشاره نمودیم فردی که در کودکی از محبت پدر و مادر خود محروم بوده است احتمالا این فرد در محرومیت هیجانی گرفتار شده است. گرفتار شدن در این تله پیوسته در ضمیر ناخود آگاه شخص تکرار می‌کند تو لیاقت دوست داشتن را نداری. در نتیجه چنین شخصی افرادی را که به وی علاقه می‌ورزند را پس می‌زند و با این کار به خودش آسیب می‌رساند. در طرحواره درمانی جهت شناخت تله‌های شخصیتی سوالات و تست‌هایی از فرد پرسیده می‌شود تا مشخص شود که فرد در کدام یک از تله‌هایی که شرح آن در بالا گذشت و یا دیگر تله‌های شخصیتی گرفتار شده است. برای این مرحله به طور معمول از یک تست یا پرسشنامه‌هایی خاص استفاده می‌شود. پس از آن بایستی مشخص شود که این تله تا چه اندازه روی شخصیت و رفتار فرد تاثیر گذاشته است. نهایتا افکار مثبت جایگزین افکار منفی او می‌شوند و روش‌های درمانی شروع می‌شود. برای این‌که بدانید در کدام تله گرفتار شده‌اید نخست باید به تست تله‌های شخصیتی یونگ با دقت پاسخ دهید و پس از آن اقدام به درمان نمایید.

 سخن پایانی

همه ما در زندگی خود ممکن است که گاهی احساس از خود بزرگ بینی داشته باشیم، دوست داشته باشیم که به دیگران محبت کنیم، مورد تایید دیگران قرار بگیریم و... . اما گاهی اوقات این احساس‌ها، احساساتی هستند که از دوران کودکی در ذهن ما شکل گرفته‌اند و در دوران بزرگسالی اغلب این احساسات را داریم و همین مسئله موجب آزار ما می‌شود. بیماری‌های روحی و عاطفی بیش از بیماری‌های جسمی می‌توانند موجب ناراحتی ما در زندگی روزمره شوند. از این رو لازم است که همیشه همان قدر که به سلامتی جسمی خود اهمیت می‌دهیم به همان میزان یا حتی بیش از آن به روح و روان خود اهمیت دهیم. از این رو چنانچه در زندگی خود احساس کردید که گرفتار یکی از تله‌های نام برده شده در بالا هستید هرچه سریع‌تر به دنبال درمان آن باشید.