حتما تا حالا تعریف طلای سرخ خراسان را زیاد شنیده اید، این گیاه بنفش رنگ که رشته های سرخ رنگ آن گران ترین ادویه ی جهان است! این گیاه، یک گیاه پر خاصیت است که یکی از باکیفیت ترین نمونه های آن در جهان، در ایران و در خراسان کشت می شود. در این مقاله با این گیاه آشنا تر می شویم و راجع به فواید و مضرات آن بیشتر می خوانیم.

تاریخچه زعفران

ابتدا باید بدانیم این گیاه چه قدمتی دارد. زعفران یا زَرپَران با نام علمی Crocus sativus گیاهی است از تیره ی زنبقیان، سرده زعفران که به عنوان ادویه در آشپزی کاربرد دارد؛ کلاله و خامه زرشکی رنگ گل زعفران جمع‌ آوری و خشکانده می ‌شود و از آن برای چاشنی‌ زنی و رنگ دهی غذاهی مختلف استفاده می‌ شود.

زعفران سال هاست که به عنوان گران‌ بهاترین ادویه جهان بر حسب وزن شناخته می ‌شود و قیمتی نزدیک به ۱۵۰۰۰۰ دلار آمریکا به ازای هر کیلوگرم دارد!

ریشه تاریخی گیاه زعفران ایران است. اکنون ایران بیش از ۹۰٪ زعفران جهان را تولید می کند. ایران بزرگ ترین صادر کننده زعفران و چین  بزرگ ترین وارد کننده زعفران جهان است.

ایرانیان ضمن صدور زعفران به بسیاری از نقاط جهان باستان، خواص زعفران را به یونانی ‌ها، رومی ‌ها، چینی ‌ها و اقوام سامی از جمله عرب ‌ها معرفی کردند و شیوه زراعت آن را در سده ‌های اول تا چهارم هجری به امت ‌های اسلامی اطراف مدیترانه آموختند.

به این ترتیب که نخستین زعفران ‌کاری به وسیله ایرانیان تبعید شده توسط معاویه در نواحی شام دایر شد. پس از آن کاشت زعفران در شمال آفریقا و اندلس (اسپانیای اسلامی) و صقلیه (سیسیل) رواج یافت. اقوام ایرانی همچون رستمیان و بنوطبری در انتقال فرهنگ زعفران‌ کاری مؤثر بودند.

خواص زعفران

زعفران به ادویه ی طلایی هم معروف است و ما از مادر و مادربزرگ های خود یاد گرفته ایم زعفران چه نقش مهمی در خوشمزه شدن اکثر غذاها خصوصا غذاهای ایرانی دارد! بد نیست بدانید این ادویه، علاوه بر غذا خواص دیگری دارد و می توان از آن برای موارد درمانی و زیبایی هم استفاده کرد. دانشمندان پس از تحقیقات فراوان دریافتند که این ادویه گران بها مقادیر زیادی آنتی اکسیدان و ویتامین های گروه B  دارد و فواید زیادی به بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن انسان کمک قابل توجهی کند.

زعفران منبعی سرشار از کائمفرول است. این ماده که نوعی مولکول زردینه است، رنگیزه های زرد را پدید می آورد و خواص آنتی اکسیدانی، آنتی باکتریال و ضد سرطان دارد. این ماده احتمالا در درمان برخی بیماری ها موثر است:

- دیابت نوع ۲

- نارسایی های قلبی

- جلوگیری از پیری زودرس

ترکیبات شیمیایی زعفران مسئولیت خواص تاثیرگزار آن برای سلامتی بدن را بر عهده دارند. زعفران، سطح پروتئین های لازم برای رشد بدن و فشار خون را افزایش می دهد؛ به فعالیت های سالم مغز مانند فاکتور نورون‌ زایی مشتق‌ شده از مغز (BDNF)، فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) کمک زیادی می کند.

این ادویه خواص آنتی اکسیدانی دارد و رادیکال های آزاد را که ممکن است به پروتئین ها و DNA داخل سلول ها آسیب برساند، از بین می برد.

این ادویه ی جادویی، رشد پروتئین های Amyloid beta که منجر به آلزایمر می شوند، محدود می کند؛ مانع رشد آنزیم های استیل‌کولین ‌استراز (Acetylcholinesterase) و کاهش سطح استیل کولین در بدن که می تواند مشکلاتی برای پیام رسان های عصبی ایجاد کند، می شود.

این جادوی سرخ می تواند سطح کورتیزول را کاهش و سطح استروژن را افزایش دهد که منجر به سلامتی استخوان های بدن می شود.

بسیاری از خواص درمانی زعفران به علت حضور ماده ی کروسین در ترکیب این ادویه است. هضم کروسین برای بدن کار ساده ای نیست و به همین دلیل سیستم گوارشی انسان آن را به کروستین تبدیل می کند.

کروستین سطح تولید هورمون شادی آور سروتونین را در مغز افزایش می دهد و به همین علت است که زعفران در درمان افسردگی موثر است.

بیشتر بخوانید: روغن های محبوب برای داشتن پوستی خوب!

سافرانال (safranal) یکی دیگر از مواد شیمیایی حاضر در ترکیبات زعفران است که:

- فشار خون را افزایش می دهد و ضربان قلب را نیز تنظیم می کند.

- ضد حساسیت است و فعالیت هیستامین ها در بدن را متوقف می کند.

- فعالیت استیل کولین ها را در بدن مختل می کند.

- اضطراب و استرس را از بین می برد.

زعفران هم چنین خواص ضد ویروسی دارد و جلوی ورود ویروس ها را به سلول های بدن می گیرد.

در ادامه به این خواص اشاره می کنیم.

1- خواص درمانی در طب قدیمی

در شواهد تاریخی، موارد بسیاری دیده شده که از زعفران برای درمان بیماری های زیر به کار گرفته شده است:

- آسم

- گرفتگی عضلات

- استرس

- کم خونی

- نارسایی قلب

- زعفران دارای خواص ضد درد است برای همین به عنوان مسکن طبیعی کاربرد دارد.

2- خواص درمانی در طب جدید

در طب پزشکی جدید، با اینکه هنوز هم حدس و گمان ها زیاد است و مصرف زعفران برای برخی از گروه ها ممنوع است، اما ثابت شده که این ادویه نقش تعیین کننده ای در بیماری ها و اختلالات زیر دارد:

- رفع اضطراب

- درمان مقاومت بدن به انسولین

- دیابت

- سرطان

- بیماری های مرتبط با تخریب سلول های عصبی

- اختلالات یادگیری

- درمان سندرم پیش از قاعدگی (PMS)

- آلزایمر

- مشکلات جنسی

- افسردگی

3- زعفران و کاهش وزن

زعفران به صورت زیر می تواند به کاهش وزن کمک کند:

- کاهش جذب چربی

- بهبود هضم غذا

- کاهش کالری قابل جذب از غذا

- کمک به سوزاندن گلوکوز و چربی برای تامین انرژی

خوردن تنقلات، یک عادت شایع در بین افراد است که آن ها را در معرض خطر اضافه وزن ناخواسته قرار می دهد. بر اساس تحقیقات، زعفران با کنترل اشتها، از خوردن میان وعده های متعدد جلوگیری می کند.

آزمایش انجام شده روی موش ها نشان داده که مصرف کروسین باعث کاهش چربی خون و چربی بدن آن ها شده که می تواند اثباتی بر ادعای اثرگذاری زعفران برای لاغری باشد.

4- زعفران محافظ مغز

زعفران روی مغز اثرات مطلوبی دارد. تحقیقات زیادی که بر روی سلول ها و حیوانات انجام شده اند، نشان داده که زعفران به وسیله فاکتورهای زیر به بهبود عملکرد مغز کمک می کند:

- بهبود عملکر نورون ها

- فعالیت آنتی اکسیداننی زعفران که از آسیب به مغز جلوگیری می کنند

- محافظت از مغز در مقابل آسیب ها

- جلوگیری از مرگ سلول ها در مغز

5- زعفران و کودکان

- خواص زعفران برای کودکان

اکثر مراجع  علمی متخصص اعتقاد دارند تنها غذایی که در زیر ۶ ماهگی نوزاد مجاز به مصرف آن است، شیر مادر است؛ اما پس از آن کم کم باید به کودک غذای کمکی داده شود، معمولا توصیه می شود از نمک، رب و ادویه در غذای کودک استفاده نشود.

این امر باعث می شود غذا رنگ و طعم دلنشینی نداشته باشد و کودک از خوردن آن امتناع کند. افزودن مقدار بسیار بسیار ناچیز و کم زعفران حل شده در آب می تواند باعث زیبایی ظاهری غذا برای کودک شده و به دلیل عطر فوق العاده آن، باعث تقویت اشتهای کودک می شود.

- فواید زعفران برای کودکان:

- کودکان را پر انرژی می کند.

- هضم غذا را برای کودکان راحت می ‌کند.

- باعث آرام شدن نوزادان می شود.

- باعث استحکام استخوان های بدن کودکان و نوزادان می شود.

- ایمنی و سلامت دندان و دهان را تضمین می ‌کند.

- مقدار مجاز مصرف زعفران برای کودکان

با توجه به سن کودکان و وزن آن ها مقدار مجاز زعفران برای اضافه شدن به برنامه ی غذایی آن ها با همدیگر کاملا متفاوت است، به همین جهت توصیه می شود قبل از انجام این کار با متخصص کودک و تغذیه مشاوره کنید تا عواقب و مضراتی برای کودک شما در پی نداشته باشد.

- حساسیت کودکان به گل زعفران

مصرف کم زعفران برای کودک مفید است اما در مصرف آن نباید زیاده روی شود. در زمان برداشت گل زعفران و وقت پاک کردن گل های زعفران مراقب کودکان خود باشید تا کمتر با گل های زعفران در تماس باشند، گرده های زعفران برای کودکان ایجاد حساسیت می کند و باعث خارش پوست و مشکلاتی برای آن ها می شود.

6- زعفران و زیبایی پوست

حتما اسم صابون زعفران حتما به گوشتان خورده است. زعفران علاوه بر فوایدی که بر سلامتی بدن دارد، می تواند در زیبایی پوست موثر باشد و در ترکیب با مواد دیگر می توان به صورت ماسک صورت از آن استفاده کرد.

فواید زعفران برای پوست:

- درخشش پوست را افزایش می دهد

- پوست مرده را از بین می برد

- پوست چرب را درمان می کند و باعث رطوبت رسانی پوست می شود

در ادامه به معرفی چند ماسک زعفرانی می پردازیم. البته این نکته را از یاد نبرید که در صورتی مجاز به استفاده از ماسک های طبیعی نظیر ماسک های زعفران هستید که حساسیت نداشته باشید. قبل از استفاده هر کدام از ماسک ها ابتدا تست حساسیت روی پوست بخش داخلی آرنج خود انجام دهید.

ماسک عسل و زعفران

در فصل های سرد و خشک، پوست شما خشک و تیره رنگ می شود. می توانید از ترکیب زعفران و عسل برای بازگرداندن لطافت و درخشندگی به پوست خود استفاده کنید.

برای این کار لازم است چند رشته زعفران را به یک قاشق عسل اضافه کنید، آنها را باهم مخلوط کرده و به پوست  بزنید. ویژگی آبرسانی عسل و درمان کنندگی زعفران، گردش خون را در پوست بهبود می بخشد و درخشندگی فوق العاده ای  را به پوست می بخشد.

ماسک زعفران و شیر

به 4/1 فنجان شیر 3-4 رشته زعفران اضافه کنید و بگذارید 3 ساعت خیس بخورد و از این شیر زعفران برای صورت خود استفاده کنید. پس از گذشت 10 تا 15 دقیقه بشویید.

شیر یک سفت کننده طبیعی است که به حفظ پوست شما کمک می کند و هم چنین به عنوان یک پاک کننده طبیعی عمل می کند. زعفران به کاهش آکنه کمک می کند و لکه های پوست را بهبود می دهد. شما در صورتی مجاز به استفاده از این ماسک هستید که به لبنیات حساسیت نداشته باشید!

زعفران و آلوئه ورا

این ماسک برای پوست های چرب مناسب است. ماسک زعفران و آلوئه ورا را باید به طور مرتب استفاده کنید. کمی زعفران بردارید و آن ها را در شیر حل کنید، دو قاشق ژل آلوئه ورا به این ترکیب اضافه کنید و با هم مخلوط کنید و روی صورت خود بمالید. بگذارید خشک شود و بعد با آب سرد بشویید.

عوارض و مضرات زعفران

زعفران مکمل غذایی امن و سالمی برای رژیم غذایی روزانه شما می باشد. اما در موارد بسیار اندک عوارض مصرفی نیز ممکن است داشته باشد:

- خشکی دهان

- اضطراب

- سرگیجه

- حالت تهوع

- سردرد

- برخی افراد ممکن است به کاروتئونیدهای موجود در این ادویه حساسیت داشته باشند.

- زنان باردار نباید زعفران مصرف کنند مگر این که با پزشک خود مشورت کرده باشند. با وجود تمام فواید و مزایای مصرف زعفران، شواهد بسیاری وجود دارد که زعفران ممکن است سلامت جنین و مادر را به خطر بیاندازد.

- مصرف بیش از اندازه زعفران در مدت طولانی می تواند منجر به کاهش گلبول های قرمز بدن شود.

سخن پایانی

زعفران، این طلای سرخ خراسان را فراموش نکنید! این ادویه جادویی را به سبد غذایی خود، هر چند کم، اضافه کنید تا از فواید آن بی بهره نمانید.